19 Mayıs, Samsun

[bullvar_katip]

19 Mayıs veya Ondokuzmayıs veya halen halk arasında yaygın olan eski adıyla Engiz veya eski resmî adıyla Ballıca, Samsun ilinin bir ilçesidir. İlçe, Samsun – Sinop karayolu üzerinde yer alıp Samsun’un 37 km batısında, Bafra’nın ise 17 km doğusunda bulunmaktadır. İlçenin batısında Bafra, doğusunda Atakum ve Karadeniz, kuzeyinde Karadeniz, güneyinde ise Atakum ve Bafra yer almaktadır. TÜİK'in 31 Aralık 2022 tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi raporuna göre ilçenin nüfusu 26.898 kişidir. Bu nüfusuyla 19 Mayıs, Samsun'un onuncu, Türkiye’nin ise 511. en yüksek nüfuslu ilçesidir. 234 km2'lik yüzölçümü olan ilçe, yüzölçümü açısından İlkadım ve Yakakent'ten sonra Samsun'un en küçük ilçesidir. 1987'de ilçe olan 19 Mayıs, adını Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Mayıs 1919'da Anadolu'ya Samsun'dan ayak basması ve Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmasına ithafen almıştır. 19 Mayıs, Balıkesir'in Altıeylül ile Kahramanmaraş'ın Onikişubat ilçeleriyle birlikte adını tarihten alan Türkiye'deki üç ilçeden biri olup bu ilçelerden farklı olarak adının yazılışında rakam bulunan tek ilçedir. Tarihi İlçenin bugünkü merkezine yakın bir konumda yer alan Kumcağız mahallesinde Roma döneminde Naustathmos adında bir liman kasabası bulunuyordu. Flavius Arrianus'un 130-131 yıllarında yazdığı Periplus Ponti Euxini kitabında bu kasabadan kısaca "Halys Nehri'nden bataklık olan Naustathmus'a doksan stadyum (17 km) mesafe vardır." şeklinde bahsedilmiştir. Naustathmos ismi muhtemelen MÖ 30'dan MS 640'a kadar kullanıldı. Kasaba, Tabula Peutingeriana’da Nautagmus olarak belirtilmiştir. Bu yerleşim birimi o dönemde Roma İmparatorluğu’nun Bitinya ve Pontus eyaletinde yer alıyordu. İlçenin bulunduğu coğrafya Bizans İmparatorluğu döneminde ise Armeniakon Theması’na bağlıydı. 13. yüzyılda Türk topraklarına katılan ilçe, 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başlarında Pervâneoğulları Beyliği sınırları içerisindeydi. Bu beyliğin dağılmasından sonra 15. yüzyılın ortalarına kadar Canik beyliklerinin hakimiyeti altında kaldı. İlçe, 15. yüzyılın ortalarında ise Osmanlı İmparatorluğu topraklarına dahil oldu ve Rum Eyaleti’nin Canik Sancağı’na dahil edildi. 19. yüzyılda ise Trabzon Eyaleti’ne bağlandı. 1864’teki Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile eyaletlerin kaldırılıp yerine vilayetlerin getirilmesiyle Trabzon Vilayeti’nin Canik Sancağı’na bağlı Bafra kazası sınırları içinde yer aldı. Cumhuriyetin ilanından sonra Canik ilinin (1924'te ismi Samsun olarak değiştirilmiştir) sınırlarında kalan 19 Mayıs, Bafra ve Samsun'a bağlı olan bir kasabaydı. 15. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girmesinden 1961’e kadar Engiz adıyla bilinen ilçe, Engiz'in Rumca olduğu gerekçesiyle o yıl Ballıca adını aldı ve nahiye (bucak) oldu. 28 Şubat 1970'te ise Ballıca’ya belediye statüsü verildi. Ballıca'da 1973 yılında yapılan ilk yerel seçimlerde CHP adayı %57,12 oy oranıyla Ballıca’nın ilk seçilmiş belediye başkanı oldu. Ballıca, 4 Temmuz 1987’de Resmî Gazete’de yayımlanan 3392 numaralı “103 İlçe Kurulması Hakkında Kanun” ile 19 Mayıs adıyla ilçe statüsüne yükseltildi. Böylece 19 Mayıs, aynı kararla ilçe olan Asarcık, Salıpazarı ve Tekkeköy ile birlikte Samsun’un dokuzuncu ilçesi oldu. Kanun kapsamında Bafra’dan 22, Samsun merkez ilçesinden ise 13 köy 19 Mayıs’a bağlandı. İlerleyen yıllarda bazı köyler ise tekrardan Bafra'ya ve yeni kurulan Atakum ilçelerine bağlandı. Coğrafya 19 Mayıs, Samsun – Sinop karayolu üzerinde yer alıp Samsun’un 37 km batısında, Bafra’nın ise 17 km doğusunda bulunmaktadır. İlçe, merkez ilçeleri haricinde Samsun şehir merkezine en yakın olan ilçe konumundadır. İlçenin batısında Bafra, doğusunda Atakum ve Karadeniz, kuzeyinde Karadeniz, güneyinde ise Atakum ve Bafra yer almaktadır. İlçenin Karadeniz’e 22.5 kilometrelik bir sahil şeridi bulunmaktadır. 19 Mayıs'ın rakımı ise 21 metredir. İlçe, Kızılırmak Nehri’nin oluşturduğu deltanın doğusunda yer almaktadır. Delta içerisinde bulunan kıyı set göllerinden Balık Gölü ilçe sınırları içinde kalmaktadır. Deltadaki doğal sazlıklar ve göller nadide kuş türlerini barındırmakta olup delta, Ramsar Sözleşmesi ile koruma altına alınan nadir sulak alanlardan biridir. Türkiye’de bulunan 420 kuş türünden 341’i bu alanda barınmaktadır. 19 Mayıs'ın en yüksek yeri Canik Dağları’nda bulunan ve 1285 metre yüksekliğe sahip olan Nebiyan Dağı'dır. Engiz Çayı ise ilçenin en önemli akarsuyudur. İlçenin kuzeyinde tarım alanları bulunurken güneyi ise ormanlarla kaplıdır. 6.240 hektarlık ormanlık alanda kayın, gürgen, çam, dişbudak, meşe gibi ağaç türleri bulunmaktadır. İlçede ayrıca Çamlıca ve Tepeköy mahalleleri sınırları arasında yer alan ve 110 dekar araziye sahip olan Sarıgazel Tabiat Parkı da bulunmaktadır. Jeoloji 19 Mayıs, Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın yaklaşık 70 kilometre kuzeyinde yer alıp III. dereceden deprem kuşağı ile sınıflandırılmıştır. Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın haricinde Karadeniz kıyı çizgisine paralel olarak kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Erikli Ters Fayı da ilçenin güneyindeki köylerden geçmektedir. 2011 yılında 19 Mayıs, Samsun'da pilot ilçe seçilerek AFAD tarafından ilçe merkezi ve köylerdeki 7000'den fazla yapının olası afet durumuna karşı karnesi çıkarılarak verileri kayıt altına alınmıştır. İlçe merkezi ve ilçenin kuzeyindeki alanların litolojisi ayrılmamış kuvaterner alüvyon çökellerden oluşmaktadır. Güneyindeki alanlar ise tersiyere ait fliş ve volkaniklerden meydana gelmiştir. İklim 19 Mayıs, Köppen iklim sınıflandırmasına göre ılıman dönencealtı ikliminin (Cfa) etkisi altındadır. Buna göre ilçede kış ılık, yaz çok sıcak ve her mevsim yağışlı iklim hakimdir. Ekonomi küçükresim|Kızılırmak Deltası birçok farklı kuş türüne evsahipliği yapmakta olup delta içerisindeki göllerde balıkçılık da yapılmaktadır. Kızılırmak Deltası'nda bulunduğu için ilçede tarım, hayvancılık ve balıkçılık ön plana çıkmıştır. Tarım ürünleri arasında fındık ve mısır önemli yer tutar. Balıkçılık denizden başka balık göllerinde de yapılmaktadır. İlçede ceviz üretimi ve arıcılık projeleri uygulanmaya konulmuştur. Balık gölleri civarında yapılan hasır örücülüğü de ekonomik faaliyetler arasındadır. İlçede tarım arazisi varlığı 8.542 hektar olup ilçe yüzölçümünün %37’si kadardır. Tarım arazilerinin % 41’i sulanabilir tarım arazisidir. İlçede 1976 yılında inşaatına başlanan ve bir milyon metrekareden fazla bir arazi üzerinde kurulu olan Ballıca Sigara Fabrikası uzun yıllar herhangi bir ilerleme kaydedilemeden ancak 1997 yılında açılabildi. Fabrikada ilçenin eski adına ithafen "Ballıca" adında sigara da üretilmeye başlandı. Ballıca sigarası haricinde TEKEL 2000, TEKEL 2001, Samsun ve Samsun 216 sigaraları da burada üretildi. TEKEL tarafından işletilen fabrika, TEKEL’in 2008 yılında 1.720 milyar dolar karşılığında özelleştirilmesiyle British American Tobacco'ya (BAT) devredildi. İzmir'in Tire ilçesinde de fabrikası olan BAT, 2010 yılından itibaren Türkiye’deki tüm üretimini 19 Mayıs’taki fabrikaya kaydırdı. 1000 civarında çalışanın istihdam edildiği fabrikadan, 30’dan fazla ülkeye tütün ve tütün mamülleri ihracat edilmektedir. Türkiye'nin en büyük ve teknik donanımlı sigara fabrikası olan fabrika, ilçenin en önemli ekonomik kalemlerinden biridir. İlçede ayrıca cep telefonu markası Reeder'ın 2018 yılında kurduğu cep telefonu ve tablet üretim fabrikası da bulunmaktadır. Eğitim İlçede bulunan 25 okulda 3579 öğrenci eğitim görürken bu okullarda 405 öğretmen görev yapmaktadır. İlçede 2010 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi bünyesinde oluşturulan ve 2018'de yeni kurulan Samsun Üniversitesi'ne bağlanan havacılık ve uzay bilimleri alanında eğitim veren bir fakülte de bulunmaktadır. Aynı üniversite bünyesinde yer alan Sivil Havacılık Yüksekokulu da yine ilçe sınırları içerisindeki Ballıca Kampüsü'nde eğitim vermektedir. Kampüste ayrıca pilotaj eğitimleri verilmekte olup eğitimler için 980 metre uzunluğundaki Engiz Havaalanı kullanılmaktadır. 2022 TÜİK verilerine göre ilçenin okuma yazma oranı %99,03 olup Atakum'dan sonra Samsun'da okuma yazma oranının en yüksek olduğu ilçedir. Okuma yazma oranı erkeklerde %99,63 kadınlarda %98,42'dir. Okuma yazma bilmeyen kişi sayısı 204'tür. Ulaşım ve altyapı İlçe, D 010 karayolu üzerinde yer almaktadır. D 010 karayolunun ilçe sınırları içinde kalan kısımlarının bölünmüş yol ihalesi 90'lı yılların sonunda yapılıp 2010'ların başında tamamlanmıştır. İlçede tarım arazilerinin sulanması, elektrik üretimi ve içme suyu tedariki amacıyla Dağköy mahallesinde Engiz Çayı üzerinde yapımına başlanan 19 Mayıs Barajı 2019'da tamamlandı. İlçeye doğalgaz getirme çalışmaları 2015 yılında başlamış olup bir sonraki yıldan itibaren ise birçok mahalleye doğalgaz verilmeye başlanmıştır. İlçedeki doğalgaz dağıtım faaliyetleri Akmercan Delta Doğalgaz şirketi tarafından yapılmaktadır. Demografik ve idari yapı 19 Mayıs'ın nüfusu TÜİK'in 31 Aralık 2022 tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi raporuna göre 26.898 kişidir. Nüfus yoğunluğu ise 115/km2'dir. İlçede yaşayanların %50,90'ı erkek, %49,10'u kadındır. İlçe, Samsun'un merkez ilçeleri haricinde Samsun'da nüfusu artış gösteren nadir ilçelerden biridir. 2015'ten itibaren ilçenin yıllık ortalama nüfus artış oranı %1,3'tür. İlçenin nüfus artışının sebebi Samsun'un büyük ilçelerinden olan Bafra ile Atakum arasında yer alması ve Samsun'a yakınlığından ötürü turizmin gelişmiş olmasıdır. 19 Mayıs'ın ilçe olduktan bir yıl içinde ilçe sınırları içerisinde yer alan Dereköy ve Yörükler belde statüsüne alındı. Fakat iki belde de 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile mahalle oldu. Günümüzde 19 Mayıs'ta 38 adet mahalle bulunmaktadır. İlçenin en fazla nüfuslu mahallesi 3578 kişi ile Dereköy iken, en az nüfuslu mahallesi 120 kişi ile Hibe'dir. küçükresim|2012'deki 6360 no'lu "Büyükşehir belediyesi kurulması ve sınırlarının belirlenmesi" kanunuyla birlikte köyler mahalle statüsüne geçtikten sonra 19 Mayıs'taki mahalle sayısı 38 olmuştur. Yönetim Belediye başkanları 19 Mayıs'ın ilk belediye başkanı Ballıca Belediyesi 1970'te kurulduktan sonra atama yoluyla Gaffur Bayram olmuştur. İlçenin en uzun süre belediye başkanlığı yapan ismi üç farklı dönemde yaklaşık 25 yıl görev yapan Yılmaz Erel'dir. Günümüzde ilçenin belediye başkanlığı görevini 2009'dan beri Adalet ve Kalkınma Partisi'nden Osman Topaloğlu yürütmektedir. Kaymakamlar 19 Mayıs'ın ilk kaymakamı ilçe kurulduktan 15 ay sonra göreve başlayan Azmi Yeşil'dir. İlçenin en uzun süre görev yapan kaymakamı 1990 – 1996 yılları arasındaki 6 yıl, 21 günlük görev süresiyle Dursun Balaban'dır. Günümüzde ilçenin kaymakamlık görevini 2020'den beri İbrahim Civelek yürütmektedir. Kaynakça Dış bağlantılar Kategori:19 Mayıs