A priori ve a posteriori

[bullvar_katip]

A priori ve a posteriori (sırasıyla 'önsel' ve 'sonradan'), felsefede bilgi, gerekçelendirme veya argüman türlerini ampirik kanıt veya deneyime güvenerek ayırt etmek için kullanılan Latince ifadelerdir. A priori bilgi, deneyimden bağımsız olandır. Örnek olarak matematik, totoloji ve saf akıldan çıkarımı içerir. A posteriori bilgi, deneysel kanıta dayalı olandır. Örnekler çoğu bilim alanını ve kişisel bilginin yönlerini içerir. Her iki terim de Öklid'in Elementlerinde yer alır, ancak felsefe tarihindeki en etkili eserlerden biri olan Immanuel Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi tarafından popüler hale getirilmiştir. Örnekler A priori ve a posteriori bilgi arasındaki sezgisel ayrım, en iyi şekilde örneklerle görülür: A priori Şu önermeyi düşünün: "Eğer V. George en az dört gün hüküm sürmüşse, o zaman üç günden fazla hüküm sürmüştür." Bu, kişinin a priori bildiği bir şeydir, çünkü kişinin akıldan başka bir yola başvurmadan türetilebileceği bir ifadeyi ifade eder. A posteriori Yukarıdakini şu cümleyle ifade edilen önermeyle karşılaştırın: "V. George 1910'dan 1936'ya kadar hüküm sürdü." Bu, (eğer doğruysa) kişinin a posteriori (sonradan) tanıması gereken bir şeydir, çünkü yalnızca akla göre bilinemeyen deneysel bir gerçeği ifade eder. Tarihi Erken kullanımlar A priori terimi Latincede 'önce gelen' anlamına gelir (veya daha az doğrudan anlamıyla 'deneyimden önceki ilk ilkelerden gelen'). Tersine, posteriori terimi Latince 'sonra gelenden' (veya 'deneyimden sonra') anlamına gelir. Erken modern dönem Avrupasında geniş çapta hassas düşünme modeli olarak kabul edilen bir eser olan Öklid'in Elementlerinin Latince çevirilerinde görünürler. A priori bilginin erken felsefi kullanım örneklerinden (bu isimle kullanılmamış olsa da) Platon'un hatırlama öğretisidir. Meno diyaloğunda; a priori bilgiye benzer bir şeyin insan zihninde içten gelen bilgi olduğundan bahseder. 14. yüzyıl mantıkçılarından Saksonyalı Albert, hem a priori hem de posteriori üzerine yazmıştır. G.W. Leibniz, "Bilgi, Hakikat ve Fikirler Üzerine Düşünceler" (1684) adlı kısa yazısında fikirlere a priori ve a posteriori kriterleriyle ayrım getirmiştir. Monadology'sinde (1714) Tanrı'nın varlığına dair a priori ve a posteriori argümanlar yer alır. Immanuel Kant 18. yüzyıl Alman filozofu Immanuel Kant (1781) rasyonalist ve ampirist teorilerin bir karışımını savundu. Kant, "Tüm bilişimiz deneyimle başlasa da, bunun deneyimden ortaya çıktığı [deneyim tarafından yapıldığı] sonucu çıkmaz" der. Kant'a göre, a priori biliş aşkındır veya olası tüm deneyimlerin biçimine dayanırken, a posteriori biliş deneyimin içeriğine dayalı olarak deneyseldir: Terimin çağdaş kullanımlarının aksine Kant, a priori bilginin deneyimin içeriğinden tamamen bağımsız olmadığına inanır. Rasyonalistlerin aksine Kant, saf haliyle, yani herhangi bir ampirik içeriğin karışımı olmadan, a priori bilişin, olası deneyim koşullarının çıkarımıyla sınırlı olduğunu düşünür. Bu a priori veya aşkın koşullar, kişinin bilişsel yeteneklerinde yer alır ve genel olarak deneyimle veya özel olarak herhangi bir deneyimle sağlanmaz (her ne kadar a priori sezgilerin deneyimle "tetiklenebileceğine" dair bir argüman olsa da). Johann Fichte Kant'ın ölümünden sonra bazı filozoflar kendilerini, Kant'ın felsefesini düzeltirken buldular ve genişletici olarak gördüler, bu da Alman idealizmine yol açtı. Bu filozoflardan biri Johann Fichte idi. Notlar Kaynakça Kategoriüşünce Kategori:Aristo mantığı Kategori:Bilgi kaynakları Kategori:Gerçeklik Kategori:Akılcılık Kategori:Zihin felsefesi Kategori:Mantık felsefesi Kategori:Eğitim felsefesi Kategori:Felsefi teoriler Kategori:Felsefi mantık Kategori:Felsefi kavramlar Kategori:Zihinsel süreçler Kategori:Latince felsefi deyişler Kategori:Latince mantık deyişleri Kategori:Kantçılık Kategorieneycilik Kategori:Eleştirel düşünme Kategori:Epistemoloji kavramları