Abhazya Özerk Cumhuriyeti

[bullvar_katip]

Abhazya Özerk Cumhuriyeti (Gürcüce: აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა, Abhazca: Аҧснытәи Автономтәи Республика, Apsnitei Avtonomtei Respublika), Gürcistan tarafından Abhazya'nın tek ve yasal hükûmeti olarak tanınan yönetimdir. Abhazya, uluslararası alanda tanınırlığı sınırlı da olsa, 1990'ların başından beri de facto olarak Gürcistan'dan bağımsızdır. Abhazya Savaşı nedeniyle Tiflis'te olan sürgün hükûmetinin başkanı, Mayıs 2019'da seçilen 'dir. Abhazya Savaşı (1992-1993) sonrası Gürcistan; Abhazya'nın nihai statüsünü (Gürcistan'ın bir parçası olarak) belirlemek için Abhazya Özerk Cumhuriyeti Hükûmeti, Abhazya'nın de facto hükûmeti, Gürcistan Hükûmeti ve ilgili taraflar olarak Rusya ve BM'den oluşan beş taraflı görüşmeler yapılmasını teklif etti. Abhaz tarafı görüşmelere taraf olmadan önce Gürcistan'ın sorunu silahlı kuvvetlerle çözmeye başvurmayacağına ilişkin güvence istedi. 1990'ların başındaki savaşın ardından Sohum’a egemen olan ve Rusya’nın desteğindeki ayrılıkçı güçler 1994 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, ama Abhazya Cumhuriyeti adını taşıyan bu yönetim yalnızca bazı ülkeler tarafından tanınmıştır. Gürcistan’ın merkezi yönetiminin desteğindeki özerk yönetim ise bölgenin eski statüsünün korunmasından yanadır. Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi gibi uluslararası örgütler Abhazya’yı Gürcistan’ın bir parçası olarak tanımakta ve anlaşmazlığın her iki tarafın barışçı yollarla çözümlemesini istemektedir. Tarih Gürcü-Abhaz çatışması, Sovyet dönemi sonrasının en kanlı çatışmalarından biridir. 10.000 ile 30.000 arası sayıda kişinin ölümüne ve yaklaşık 250.000 kişinin de ülke içinde zorunlu göçüne neden olmuştur. Çatışmanın nedeni Abhazya'nın tam bağımsızlık talebine karşılık Gürcistan'ın mevcut statüyü korumak istemesidir. Gürcüler, Abhazya sorununun tıpkı Osetya sorunu gibi Ruslar tarafından kışkırtıldığını iddia etmektedir. Sovyetler Birliği kurulduğunda Abhazya, 4 Mart 1921'de Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla deklare edildi, dolayısıyla bağımsız bir federal devletti. Sonrasında Abhazya ve Gürcistan bir birlik anlaşması imzaladı ve 1922'de Transkafkasya Federasyonuna eşit seviyede devletler olarak girdiler. Ancak 1931'de Abhazya'nın statüsü Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içerisinde bir özerk cumhuriyet statüsüne düşürüldü. Sovyet döneminde Abhazya hem demografik hem de kültürel olarak bir Gürcüleşmeden şikayet etmekteydi. Halihazırda bölgedeki Abhaz nüfusu, Çerkes Sürgünü ile birlikte birçok Müslüman Abhaz'ın da Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmasıyla, azalmıştı. 1886'da nüfusun %42'sini oluşturan Abhazlar, 1959'da gelindiğinde nüfusun ancak %15'ini oluşturuyordu. Sovyet döneminde birkaç etnik çatışma çıktı. Bunlardan biri Gürcistan'da bağımsızlık taleplerine yol açınca Sovyet güçleri 9 Nisan 1989'da müdahale etti, 19 kişinin ölümüne ve birçok yaralıya neden oldu. Bu olay bölgede gerilimi artırdı ve bazı paramiliter örgütlerin oluşumuna yol açtı. Ağustos 1990'da Abhazya tam bir birlik cumhuriyeti olarak Gürcistan'dan ayrıldığını ilan etti. Buna rağmen 1921-1931'de olduğu gibi bir federasyon kurulması için de kapıyı açık bıraktı. 1990'da Gürcistan devlet başkanı Zviad Gamsahurdia'nın ülkeyi homojenleştirme, Gürcüleştirme ve Hristiyanlaştırma politikaları azınlıklarla ilişkilerin daha da gerilmesine yol açtı. Azınlıklar için bağımsız Gürcistan devleti içerisinde kalmak imkansız görünmekteydi. Nitekim Gürcistan 9 Nisan 1991'de SSCB'den bağımsızlığını ilan etmiştir. 1992 haziranında Abhazya Devlet Başkanı Vladislav Ardzınba bir federasyon veya konfederasyona yönelik bir çözüm önerdi ancak bu Gürcistan tarafından reddedildi. Bunun üzerine Abhazya bir kez daha bağımsızlık ilan etti ancak bir kez daha bir federasyon kurulması için kapıyı açık bıraktı. 14 Ağustos 1992'de Gürcistan Ulusal Muhafızları ve polis Abhazya'da düzeni sağlamak için görevlendirildi. Aynı gün savaş çıktı ve Tengiz Kitovani liderliğindeki Gürcü birlikleri sadece birkaç gün içinde başkent Sohum'u ve Abhazya'nın çoğunu aldı. Abhaz ayrılıkçı hükûmeti Sohum'dan kaçtı ve güçlü oldukları Gudauta'ya çekildi. Sonrasında Boris Yeltsin'in teşvikiyle bir ateşkes olsa da Gürcü tarafı ateşkesi ihlal etti. Başta Çeçenler, Kazaklar olmak üzere Kuzey Kafkasya'dan binlerce gönüllünün desteğini alan Abhaz güçleri Gürcü birliklerinin geri çekilmesini sağladı. Çatışmalar bir durgunluktan sonra Şubat 1993'ün sonlarına doğru yeniden başladı. Abhazlar, Mart 1993'te Sohum'a saldırdı ve bu çok sayıda can kaybına ve büyük bir yıkıma yol açtı. Süreç boyunca ateşkesler defalarca kez ihlal edildi. 27 Temmuz 1993'te Soçi Anlaşması ile Gürcü birliklerinin geri çekilmesini, her iki tarafın askerden arındırılmasını ve yasal hükûmetin Abhazya'ya geri dönmesini emreden bir başka ateşkes daha yürürlüğe girdi. Gürcü birliklerinin geri çekilmesi Gürcistan'da Gamsahurdia taraftarları olan Zviadistler tarafından tepki çekerek tartışmalara neden olunca Abhazlar bu kaostan yararlanarak Eylül sonunda Sohum'u ele geçirdi. Hemen ardından Oçamçire ve Gali alındı ve bölgede kalan Gürcü nüfusu saldırılara ve yağmaya maruz kaldı. Zviadistler daha sonra batı Gürcistan'ın büyük bir bölümünü kontrol altına aldı ve Tiflis'e saldırdı. Rusya, Gürcistan'ın iç karışıklıklarından faydalanarak Bağımsız Devletler Topluluğu'na girmesi ve topraklarında Rus askerlerini kabul etmesi konusunda Gürcistan'ı zorladı ve başarılı da oldu. Rusya yardımıyla Zviadist ayaklanma bastırıldı. Abhazya'da, Kodori geçidi ve Gali bölgesindeki birkaç yer dışında toprakların çoğu Abhaz kontrolüne geçtiğinden savaş eşzamanlı olarak durduruldu. En son ateşkes Aralık 1993'te yapıldı ve 1998'de bazı önemli olaylar yaşansa da ateşkes büyük ölçüde saygı gördü. 1998'de Abhazların Gali bölgesinde köylere girmesiyle çatışma tekrar yükseldi. Kamuoyunun aksine Başkan Shevardnadze'nin asker göndermeyi reddetmesiyle 20 Mayıs 1998'de ateşkese varıldı. Yine de bu yenilenen çatışmalar yüzlerce can kaybına ve 20.000 insanın daha ülke içinde yerinden edilmesine yol açtı. Savaş sırasında Rusya ve BM arabuluculuk çabalarında bulundu. 1993'teki barış anlaşmasının ardından ABD, Fransa, Almanya ve İngiltere de dahil oldu. 4 Nisan 1994'te Gürcü-Abhaz Çatışmasının Siyasi Çözümüne İlişkin Önlemler Bildirisi imzalandı ve bir ay sonra, ihtilaflı bölgede yalnızca Rus askerlerinden oluşan bir Bağımsız Devletler Topluluğu barış gücü konuşlandırıldı. Daha sonra Gürcistan'daki Birleşmiş Milletler Teşkilatı Misyonu, gözlemcilerini çoğunlukla Abhazya'nın güneyinde olmak üzere görevlendirdi. Temmuz 2006'da Gürcistan parlamentosunda tüm Rus barışı koruma güçlerinin kaldırılmasını talep eden bir karar alındı ancak güçler hala oradadır. 2006'da Gürcistan tarafından başlatılan askerî operasyonla Abhazya sınırlarına dahil olan Kodor Vadisi'ne asker sokulmuştu ve bölge Gürcistan'a bağlı özerk cumhuriyetin denetimindeydi. 2008 yılındaki Güney Osetya - Gürcistan savaşı sonrasında ise Abhaz güçlerinin başlattığı operasyonla kontrol de facto (fiili) Abhazya Cumhuriyeti'ne geçmiştir. Eylül 2006 ve Temmuz 2008 arasında Gürcistan'ın tanıdığı hükûmetin merkezi Yukarı Abhazya'da bulunuyordu ancak Ağustos 2008'de Güney Osetya Savaşı sırasında Abhaz silahlı kuvvetleri tarafından tüm Abhazya'dan çekilmek zorunda bırakıldı. Hükümet Başkanları [[Dosya:Ge-money-lari-200-rev.jpg|küçükresim|upright=0.91|Gürcistan'ın 200 rev banknotu (Suhum)]] Tamaz Nadareishvili, Eylül 1993 – 16 Mart 2004 Londer Tsaava, 16 Mart 2004 – 30 Eylül 2004 Irakli Alasania, 30 Eylül 2004 – 24 Nisan 2006 Malkhaz Akishbaia, 24 Nisan 2006 – 11 Haziran 2009 Giorgi Baramia,11 Haziran 2009 – 5 Nisan 2013 Vakhtang Kolbaia 8 Nisan 2013 – 1 Mayıs 2019 Ruslan Abashidze 1 Mayıs 2019 – Günümüz Kaynakça Dış bağlantılar Abhazya Özerk Cumhuriyeti resmi web sayfası BBC Abhazya Raporu Gürcistan Ulusal Parlamentosu Gürcistan Özerk Cumhuriyeti Kategori:Sürgündeki hükûmetler Kategori:1991'de kurulan bölgeler ve ülkeler