Ahmed-i Hânî

bullvar_katip · 22 Mayıs 2024

Ahmed-i Hani (; d. 1650/1651, Han köyü, Çukurca, Hakkâri - ö. 1707, Doğubayazıt, Ağrı), 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi. Hayatı Ahmed-i Hani 1650-51 yılında Hakkâri'nin Çukurca ilçesine bağlı Han Köyünde doğmuştur. Babasının adı Şeyh İlyas annesinin adı Gulnigar'dır. Pinyanişi Aşiretinin bir kolu olan Hânî kabilesinden olmasındanve Han köyünde doğmasındanötürüAhmed-i Hani(Ehmedê Xanî, Hani'li Ahmed) olarak tanınmaktadır. Ahmed-i Hani 1707'de Doğubayazıt'ta ölmüştür. Türbesi Ağrı Doğubayazıt'tadır. Eğitimi Ahmed-i Hani ilk eğitimini aile içinde babası Şeyh İlyas'tan fıkıh derslerini aldı. Ardından Beyazıt'taki Muradiye medresesine gider. Daha sonra Ahlat ve Bitlis medreselerinde öğrenim görür. Bağdat, Şam, Halep ve İran medreselerinde de uzunca yıllar öğrencilik hayatı yaşadı. Hani özellikle Suriye medreselerinde Antik Yunan felsefesi'ni, Anadolu ve İran medreselerinde ise İslam felsefesi, astronomi, şiir ve sanat tekniğini öğrenmiştir. Hani'nin Kabe'yi tavaf ettiği, Mısır'a gittiğini yazdığı eserinin içeriğinde açıkça görülmektedir. Her yerde isim yapmış alimleri araştırır ilmi ve bilimi daha da ilerletmek için onların yanında diplomasını aldıktan sonra Beyazıt'taki Muradiye medresesinde eğitim vermeye çalışır. Ahmed-i Hani, Şihabeddin Sühreverdî, Farabi, Feqiyê Teyran, Molla Ahmed-i Cezirî, Platon, Aristoteles, Muhyiddin İbn Arabi, Ali Hariri, Firdevsî ve Ömer Hayyam gibi daha birçok büyük şahsiyetten etkilenme düşünceler ortaya koyar. Hani bu birikimini 4 ayrı dilde dile getirir. Hani iyi bir eğitmen ve dil uzmanıdır. Dönemin felsefi, teolojik ve edebiyat bilgilerini iyi özümsediği ve bu yönüyle yetkinleştiği anlaşılıyor. Felsefe tarihi, dinler tarihi, Kürt edebiyatı, folklor ve tarihi konusunda da derin birikimi vardır. Ayrıca Kürtçe'nin yanı sıra Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi’ne oldukça hâkim olduğu biliniyor. Şiirlerindeki derin kültürel birikim ve bilgi hayranlık uyandıracak düzeydedir. Mem û Zîn adlı temel yapıtında her olayı ele alışı derin bir çözümleme biçimindedir. Hani halka çok kolay bir şekilde dini eğitim vermek için hem Arapça hem de Kürtçe dilinde çok pratik ve halkın kavrayabileceği metotlar geliştirir. Hani'nin özellikle çocuklar için Nûbihara Biçukan adlı eseri yazar. Nitekim eserinde "Ne ji boy sahip rewacan, belki ji boy piçûkên Kurmancan" diye ifade etmiştir. Yani eseri küçük Kürt (Kurmanc) çocukları için yazdım der. Hani, İshakpaşa Sarayı'nın temeli atılırken 1674 yılında dua okumuştur. Daha sonra Beyazıt'ta Muradiye Camii'nde imamlık yapmıştır. Beyazıt Beyi Mir Muhammed'in divan kâtipliğinde bulunmuştur. Onunla yakınlığını, ona sevgisini bir şiirinde ifade etmiştir, ölümüne dair üzüntüsünü belgelemiştir. Mir adına İran sınır Serdar'ı ile alınan karara imza atmıştır. Düşünceleri Ahmed-i Hani'nin siyasi özlemi, düşünceleri açıktır ki o dönemin genel atmosferinden doğmuştur. Bu dönemde, Kürt düşün hayatının geri olduğu açık. Ancak bu, Kürt düşünce ve edebiyat mirasının hiç olmadığı anlamına gelmiyordu. Önemli bir düşünce ve edebiyat mirasına sahipti. Fakat bu Kürtlerin sosyo-ekonomik koşullarından dolayı yaygınlık kazanamamıştı. Çok dar sınırlar içinde düşüne haps olmuştu. Bu bir idari yaptırımdan çok sosyal ve kültürel nedenlerden kaynaklanıyordu. Hani daha çok birlik ve ittifak parolalarını kullanarak sesini yükseltiyor, Kürtlerin kendi aralarındaki çelişkilerine de dikkat çekiyordu. Butür şartlar altında Beyler Hani'yi anlayamadılar böylece bu modern düşünceler pratikleşmeyip sonrasız kaldı. Ahmed-i Hani'nin en önemli yönlerinden bir tanesi de, yurtsever ve halkçı oluşudur. Birçok aşirete bölünmüşlük kendisi için en temel sorundur. Denilebilinir ki, tüm düşüncelerinde ana tema budur. Bu nedenle Kürtlerin birliği, Kürtlerin diğer halklar gibi özgür yaşaması, Kürt kültürü ve dili'nin özgürce gelişmesi için feryat eder. Tüm bunları sağlamanın yolunun çağdaş bir millet olmaktan geçtiğine inanır. Kürtlerin aslında hiçbir yönü ile komşu halklardan geri olmadığını yalnızca birlik ve iyi yöneticilerden yoksun olduğunu savunur. Bu nedenle şiirlerinde komşu halkların sanatıyla dilleriyle yarışır ve bununla Kürtlerin sahip olduğu yeri dile getirir. Ancak Hani'de başka halkları karşısına alan bir milliyetçiliğe rastlanmaz. Tam tersine Hani hep eşitliği gösterir. Komşu halkların kültürel, tarihsel, dinsel yakınlıklarını kardeşlik olarak görür. Kimi şiirlerinde her bir mısrasını ayrı bir dilde (Kürtçe, Farsça, Türkçe, Arapça) ifadelendirdiği dörtlüklerde sembolize eder. Eserleri Mem û Zîn, (Mem ve Zin) Nûbihara Biçukan, (Küçüklerin Baharı) Eqîdeya Îmanê, (İman'ın Akidesi veya İnanç Risalesi) Ahmed-i Hani'nin Kürtçe eseri, genel anlamda İslam'ın temellerini içeren, dini konuları işleyen bir kitaptır. Şiirsel bir dille yazılan kitap yetmiş üç beyitten oluşmaktadır. Eqîdeya Îslamê, (İslam'ın Akidesi) Fî Beyanî Erkanî Îslam, (İslam'ın Temelleri) Erdê Xweda, (Allah'ın Arzı), (Astronomi ve Coğrafya ile ilgili eser) Dîwana Helbestan, (Şiir Dîvanı) Şirên Fîlozofî (Filozofik Şiirler) Çalışmaları Ahmed-i Hani özellikle Kürtler, Kürt edebiyatı ve Kürtçe ile ilgili pek çok çalışması oldu. Bunun yanında astronomi ve coğrafya alanında da çalışmalar yapmıştır. Kürt talebelere Kürtçe eğitim vermek için Medrese kurdu. İlk Kürtçe-Arapça sözlük olan Nûbihara Biçûkan eseri yazdı. Astronomi ve Coğrafya üzerine ilk kez Kürtçe kitap yazdı. Felsefe üzerine ilk kez Kürtçe eser yazdı. Kürt milliyetçiliği temelini atmıştır. (Ancak Ehmedê Xani’de başka halkları karşısına alan bir milliyetçiliğe rastlanmaz.) Kürtlerin birliğini savunan ilk kişi oldu. Kendisinden sonra gelen bütün Kürt bilginlere ilham kaynağı oldu. Ayrıca bakınız Kürt edebiyatı Kalıt 2015 yılında Ağrı Havalimanına Ahmed-i Hani ismi verildi Kaynakça Kategori:1650 doğumlular Kategori:1707 yılında ölenler Kategori:Kürt yazarlar Kategori:Kürt şairler Kategori:Osmanlı Kürtleri Kategori:Mutasavvıflar Kategori:17. yüzyıl Osmanlı yazarları Kategori:18. yüzyıl Osmanlı yazarları Kategori:Kürtçe eser veren şairler Kategori:Kürtçe eser veren yazarlar Kategori:17. yüzyıl yazarları Kategori:Kürt filozoflar Kategori:Kürt tarihçiler Kategori:Kürt astronomlar Kategori:Kürt edebiyatçılar Kategori:Kürt milliyetçileri Kategori:Kürt bilim insanları Kategori:Kürt fıkıh âlimleri Kategori:Kürt alimler Kategori:Sözlükçüler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Ahmed-i Hânî

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi