Akadca

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Akadca ( akkadû, ak-ka-du-u; logogram: URI), Doğu Sami dillerine ait Antik Mezopotamya'da, özellikle Asur ve Babil imparatorluklarında kullanılmış ölü dil. Dil, kayda geçmiş ilk Sami dili olup, aslen soysal açıdan akraba olmadığı Sümerce için kullanılmış çivi yazısı ile yazılmıştır. Akadca ismini Akad İmparatorluğu'nun başkenti Akad şehrinden almıştır. Bir izole dil olan Sümerce ve Akadcanın birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileşimleri, bu iki dilin bir dil birliği içerisinde sınıflandırılmasına yol açmıştır. Sınıflandırma Akadca, diğer Sami dilleri ile birlikte Afrika ve Orta Doğu'ya yayılmış Afro-Asyatik dil ailesi içerisinde değerlendirilir. Yakın Doğu'daki Sami dilleri içerisinde Ebla diliyle beraber Doğu Sami dilleri alt grubunu oluşturur. Bu grup Kuzeybatı ve Güney Sami dillerinden, yüklem-özne-nesne veya özne-yüklem-nesne yerine özne-nesne-yüklem sırası göstermesi yönünden ayrıdır. Bu özelliğin bu grupta Sümerce etkisiyle geliştiği düşünülmektedir. Tarihçe [[Dosya:Sargon de Acad de.svg|sol|küçükresim|upright=1.36|Akad Kralı Sargon'nun Mezopotamya'daki genişlemesi]]Akadca yer isimleri Sümer metinlerinde ilk olarak MÖ 3. binyılın ortalarında tespit edilmiştir. MÖ 25. ve 26. yüzyıllarda tamamen Akadca yazılmış metinler üretilmeye başlanmıştır. MÖ 10. yüzyılda ise dil, Babil ve Asur bölgelerinde Babil ve Asur Akadcası olmak üzere 2 değişkeye ayrılmıştır. Keşfedilmiş çoğu Akadca metin Yakın Doğu'da Demir Çağı'na düşen bu dönemde üretilmiş olup, dinî, hukukî, resmî ve askerî pek çok dokümanı içermektedir. Dil, Bronz Çağı Çöküşü'ne kadar Yakın Doğu'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur. Dilin soyunun tükenmeye başlaması, Demir Çağı'na düşen Yeni Asur İmparatorluğu döneminde meydana gelmiştir. MÖ 8. yüzyıldan başlayarak imparatorlukta Aramicenin en eski formu olan Eski Aramice yaygınlaşmaya başlamıştır. Helenistik Dönem'de dil, Asur ve Babil bölgelerindeki tapınaklarda çalışan rahipler ve akademisyenlerin kullanımı ile sınırlı kalmış, keşfedilmiş son Akadca metin MS 1. yüzyıla tarihlenmiştir. Modern dillerden Sâbiîce ve Süryanice (Yeni Aramice), Kuzeybatı Sami dilleri olmalarına rağmen Akadca söz varlığı ve dilbilgisi ihtiva etmektedir. = Morfoloji = Ünsüz kökler Akad dilinin köklerinin çoğu üç ünsüzden (kökler olarak adlandırılır) oluşur, ancak bazı kökler dört ünsüzden (sözde dörtlüler) oluşur. Kökler bazen transkripsiyonda büyük harflerle temsil edilir, örneğin PRS (karar vermek). Bu köklerin arasına ve çevresine, kelime oluşturma veya gramer işlevleri olan çeşitli ekler, son ekler ve önekler eklenir. Ortaya çıkan ünsüz-ünlü deseni, kökün asıl anlamını farklılaştırır. Ayrıca, transkripsiyonda (ve bazen çivi yazısının kendisinde) çift ünsüzle temsil edilen orta kök çiftlenebilir. ʔ, w, j ve n ünsüzleri "zayıf kökler" olarak adlandırılır ve bu kökleri içeren kökler düzensiz formlara yol açar. Hal, sayı ve cinsiyet Resmi olarak, Akadca'da üç sayı (tekil, ikili ve çoğul) ve üç durum (yalın, belirtme,tamlayan) vardır. Bununla birlikte, dilin daha önceki aşamalarında bile ikili sayı körelmiştir ve kullanımı büyük ölçüde doğal çiftlerle (gözler, kulaklar vb.) sınırlıdır ve sıfatlar ikili sayıda asla bulunmaz. İkili ve çoğulda, belirtme ve tamlayan hali tek bir yalın dışı halde(oblique case) birleşmiştir. Akadca, Arapça'dan farklı olarak, yalnızca çoğul bir sonla oluşturulmuş "ses" çoğullarına sahiptir; kırık çoğullar kelime kökü değiştirilerek oluşturulmaz. Tüm Sami dillerinde olduğu gibi, bazı eril isimler prototip olarak dişil çoğul eki (-āt) alır. šarrum (kral) ve šarratum (kraliçe) isimleri ve dannum (güçlü) sıfatı, Akadcanın hal sistemini açıklamaya hizmet edecektir. Yalın dışı durum belirtme halini ve tamlayan halini içerir. Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi, sıfat ve isim ekleri yalnızca eril çoğulda farklılık gösterir. Başta coğrafyaya gönderme yapanlar olmak üzere belirli isimler, tekilde -um ile biten bir bulunma eki oluşturabilir ve ortaya çıkan biçimler zarf görevi görür. Bu formlar genellikle üretken değildir, ancak Neo-Babilce'de um eki ina edatıyla birkaç yapının yerini alır. Akkadcanın sonraki aşamalarında, buluma hali dışında çoğu durum ekinin sonunda meydana gelen mimleme (ikili yapı sonundaki -n) ve nunlama (ikili yapı sonundaki -n) ortadan kalktı. Daha sonra, eril isimlerin yalın ve belirtme halleri tekilleri -uya dönüştü ve Neo-Babilce'de çoğu kelime sonundaki kısa ünlüler düştü. Sonuç olarak, eril çoğul isimler dışındaki tüm biçimlerde hal eki farklılaşması ortadan kalktı. Bununla birlikte, birçok metin, genellikle düzensiz ve yanlış olmasına rağmen, hal eklerini yazma uygulamasını sürdürdü. Bu dönem boyunca en önemli iletişim dili, hal eki ayrımından yoksun olan Aramice olduğundan, Akadca'nın hal sisteminin kaybolmasının fonolojik olduğu kadar alansal bir fenomen olması da mümkündür. Zamirler Kişi Zamirleri Bağımsız kişi zamirleri Akadca'da bağımsız kişi zamirleri şu şekildedir: Ek Zamirleri Ek(edat) zamirleri (tamlayan, belirtme ve yönelme eklerini karşılayan) aşağıdaki gibidir: İşaret zamirleri Akadcadaki işaret zamirleri, Batı Sami dilindeki zamir türünden farklıdır. Aşağıdaki tablolar, Akadca işaret zamirlerini yakın ve uzak gösterimlerine göre göstermektedir: İlgi zamirleri Akadca'daki ilgi zamirleri aşağıdaki tablodaki gibidir: Çoğul ilgi zamirlerinden farklı olarak, Akadcadaki tekil ilgi zamirleri hal eklerinin tümünde çekim gösterir. Bununla birlikte, yalnızca ša formu (başlangıçta tekil eril belirtme) hayatta kalmıştır, diğer formlar ise zamanla kaybolmuştur. Soru zamirleri Aşağıdaki tablo Akadca'da soru zamirlerinin kullanımını göstermektedir: Edatlar. Akkad dili, esas olarak tek kelimeden oluşan edatlara sahiptir. Örneğin: ina (içinde, üzerinde, dışarı, aracılığıyla, altında), ana (-a/-e, için, -den sonra, yaklaşık), adi (-a/-e), aššum (nedeniyle), eli (yukarı, üzerinden), ištu/ultu (nın/-nin , beri), mala (uygun olarak), itti (ayrıca, ile). Bununla birlikte, ina ve ana ile oluşturulmuş bazı bileşik edatlar vardır : ina balu (-sız/-siz), ana ṣēr (kadar), ana maḫar (ieriye) Edatın karmaşıklığından bağımsız olarak, edattan sonraki isim her zaman tamlayan eki durumundadır. = Sözdizimi = Ad öbekleri Sıfatlar, ilgi tümceleri ve apozisyonlar isimden önce gelir. Sayılar sayılan isimden önce gelir. Aşağıdaki tabloda erbēt šarrū dannūtum ša ālam īpušū abūya şehri inşa eden dört güçlü kral benim babalarımdır ad öbeği analiz edilmektedir: Cümle sözdizimi Akadca cümle düzeni Özne+Nesne+Fiil (SOV) şeklindeydi ve bu da onu Arapça ve İncil İbranicesi gibi tipik olarak bir fiil-özne-nesne (VSO) kelime düzenine sahip olan diğer birçok eski Sami dilinden ayırmaktadır. (Etiyopya'daki modern Güney Sami dillerinde de SOV düzeni vardır, ancak bunlar tarihsel zamanlar içinde klasik fiil-özne-nesne (VSO) dili Ge'ez'den gelişmiştir.) Bu sözcük düzeninin SOV dili olan Sümerce etkisinin bir sonucu olduğu ileri sürülmüştür. Her iki dili anadili olarak konuşanların en az 500 yıl boyunca tek bir toplum oluşturarak yakın dil teması içinde olduğuna dair kanıtlar vardır. Bu nedenle bir sprachbund oluşmuş olabilir. Orijinal bir VSO veya SVO sıralamasına dair daha fazla kanıt, fiile doğrudan ve dolaylı nesne zamirlerinin eklenmiş olması gerçeğinde bulunabilir. Kelime sırası, muhtemelen Aramice'nin etkisi altında, MÖ 1. bin yılın sonlarından MS 1. binyıla kadar SVO / VSO'ya kaymış görünüyor. Söz Varlığı Akadca kelime dağarcığı çoğunlukla Sami kökenlidir. "Doğu Sami" olarak sınıflandırılmasına rağmen, temel söz dağarcığının birçok unsuruna, ilgili Sami dillerinde belirgin bir paralellik bulmaz. Örneğin: mārum 'oğul' (Sami *bn), qātum 'el' (Sami *yd), šēpum 'ayak' (Sami *rgl), qabûm 'say' (Sami *qwl), izuzzum 'stand' (Sami * qwm), ana 'to, for' (Sami *li). Sümerce ve Aramice ile yoğun temas nedeniyle, Akadca kelime dağarcığı bu dillerden birçok alıntı kelime içerir. Bununla birlikte, Aramice alıntı kelimeler MÖ 1. binyılın 1. yüzyıllarıyla ve öncelikle Mezopotamya'nın kuzey ve orta kesimlerinde sınırlıyken, Sümerce alıntı kelimeler tüm dil alanına yayılmıştı. Önceki dillerin yanı sıra Hurri, Kassit, Ugaritik ve diğer eski dillerden bazı isimler ödünç alınmıştır. Sami olmayan iki dil olan Sümerce ve Hurrice kelime yapısı bakımından Akadcadan farklı olduğundan, bu dillerden sadece isimler ve bazı sıfatlar (birçok fiil değil) ödünç alınmıştır. Bununla birlikte, her ikisi de Sami dilleri olan Aramice ve Ugaritçe'den bazı fiiller (birçok isimle birlikte) ödünç alınmıştır. The following table contains examples of loan words in Akkadian: Aşağıdaki tablo Akadca'daki alaıntı kelime örneklerini içermektedir: Akkadca, başta Sümerce olmak üzere diğer dillere de ödünç alma kaynağıydı. Bazı örnekler şunlardır: Sümerce da-ri ('kalıcı', Akadca dārumdan), Sümerce ra gaba ('biniciler, haberci', Akadca rākibumdan). Örnek metin Aşağıda 7. Hammurabi Kanunu yer almaktadır. Çevrilmiş kelimelerin yanlarına hâl ve cinsiyetleri ile zaman ve şahıs bilgileri eğik olarak eklenmiştir. Çeviri Bir kimse, tanık ya da yazılı bir anlaşma yokken başka bir adamın oğlundan ya da kölesinden gümüş ya da altın, erkek ya da kadın köle, öküz ya da koyun, eşek ya da başka bir şey satın alırsa ya da ücretini ödeyerek kiralarsa hırsız addolunur ve ölümle cezalandırılır. Ayrıca bakınız Babil ve Asur uygarlıkları Sümerler Kaynakça

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Akadca

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi