Allium

[bullvar_katip]

küçükresim|sağ|Allium aflatunense ve Allium elatum melezlemesiyle oluşturulan "Lucy top" Allium Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür. Allium türleri esasen kuzey yarı kürenin ılıman iklimlerinde, özellikle doğu Akdeniz'de bulunur. Ancak, Allium juncifolium gibi Şili'de, Allium sellovianum gibi Brezilya'da ve Allium spathaceum gibi Afrika'nın tropik bölgelerinde yetişenler de vardır. Soğanlar yalnız ya da rizoma eklenmiş küme halindedir. Yapraklar doğrusal ya da eliptik, düz ila silindiriktir. Çiçekler tepede şemsiye halindedir. Birçok türü belirgin sarımsak ya da soğan kokusuna sahiptir. Cinse tür atamak taksonomik olarak hayli karmaşıktır ve bağlı türlerin taksonomik sınırları net değildir. Bu nedenle toplam tür sayısı asgari 260 ile azami 979'dur ki aradaki fark cinsin zorluğuna işaret eder. Etimoloji Cins adı Latince sarımsak demek iken, tip tür adı birlikte kültive edilmiş sarımsak anlamına gelir. Bağlı altcinsler Allium subg. Allium Allium subg. Amerallium Allium subg. Anguinum Allium subg. Bromatorrhiza Allium subg. Butomissa Allium subg. Caloscordum Allium subg. Cepa Allium subg. Cyathophora Allium subg. Melanocrommyum Allium subg. Microscordum Allium subg. Nectaroscordum Allium subg. Polyprason Allium subg. Porphyroprason Allium subg. Reticulatobulbosa Allium subg. Rhizirideum Allium subg. Vvedenskya Türkiye'de görülen taksonlar Allium affine (yabani soğan) Allium akaka (yer soğanı) Allium albotunicatum (ak soğan) Allium alpinarii (kerim soğanı) endemik Allium amethystinum (ege soğanı) Allium ampeloprasum (pırasa) Allium anacoleum (dağ sırımı) Allium anatolicum (ana soğanı) endemik Allium antalyense (eğri soğan) endemik Allium arlgirdense (bozkır soğanı) Allium armenum (pembe sırım) endemik Allium armerioides (mardin soğanı) endemik Allium arsuzense (bahar soğanı) endemik Allium artvinense (acı körmen) Allium ascalonicum (boru soğanı) Allium aschersonianum (mor soğan) Allium asclepiadeum (koç soğanı) Allium asperiflorum (benekli soğan) endemik Allium atropurpureum (kızıl soğan) Allium atroviolaceum (lifli körmen) Allium aucheri (mavi soğan) Allium balansae (çakıl soğanı) endemik Allium bassitense (kirli soğan) Allium baytopiorum (baytop soğanı) endemik Allium bourgeaui (sahil soğanı) Allium bourgeaui subsp. cycladicum (mor sahilsoğanı) Allium brevicaule (bodur soğan) endemik Allium callidictyon (kaya soğanı) Allium callimischon subsp. haemostictum (güz soğanı) Allium calocephalum (püskül soğanı) Allium calyptratum (takkeli soğan) Allium cappadocicum (peri körmeni) endemik Allium cardiostemon (yamaç körmeni) Allium carinatum (sırtlı körmen) Allium carinatum subsp. pulchellum (hoş körmen) Allium cassium var. hirtellum (keldağ aksoğanı) Allium cepa (soğan) Allium chloranthum (salkım soğan) Allium chrysantherum (sarı kafa) Allium circinatum subsp. evae (kıvırcık soğan) endemik Allium colchicifolium (gömülgen) Allium commutatum (itdirseği) Allium convallarioides (inci soğanı) Allium cristophii (top yıldız) Allium curtum (ala körmen) Allium cyrilli (şeytan sarımsağı) Allium czelghauricum (göle soğanı) endemik Allium deciduum (kel soğan) endemik Allium decipiens (gelin soğanı) Allium denudatum (kafkas soğanı) Allium deserti-syriaci (çöl soğanı) Allium dictyoprasum (top soğan) cimil soğanı (Allium djimilense) endemik Allium dodecanesii (meşe soğanı) Allium eginense (eğin soğanı) endemik Allium eldivanense (eldivan soğanı) endemik Allium elmaliense (elmalı soğanı) endemik Allium enginii (engin soğanı) endemik Allium ertugrulii (ertuğrul soğanı) endemik Allium erubescens (pembe körmen) kış soğanı (Allium fistulosum) Allium fethiyense (çam körmeni) endemik sarısoğan (Allium flavum) Allium flavum subsp. tauricum (toros sarısı) Allium frigidum (sarı cüce) Allium fuscoviolaceum (kara sirmo) tembel soğan (Allium fuscum) Allium gayi (küçük soğan) endemik Allium giganteum (başlı soğan) Allium glumaceum (yırtık soğan) endemik Allium goekyigitii (gökyiğit soğanı) endemik Allium gorumsense (görümcük) endemik Allium gramineum (çayır soğanı) Allium guttatum (benli soğan) Allium guttatum subsp. dalmaticum (albenli soğan) Allium guttatum subsp. sardoum (solgun soğan) Allium hamrinense (tırık soğan) Allium hirtovaginatum (kıllı soğan) Allium hirtovaginum (tüylü soğan) Allium huber-morathii (narin soğan) endemik Allium hymenorrhizum (çim soğanı) Allium ilgazense (ılgaz soğanı) endemik Allium isauricum (dağ sarımsağı) endemik Allium jubatum (sülün soğanı) Allium junceum (bayır körmeni) Allium junceum subsp. tridentatum (dişli körmen) endemik Allium karacae (karaca soğanı) endemik Allium karamanoglui (paşa soğanı) endemik Allium karyeteini (feke soğanı) Allium kastambulense (küre soğanı) endemik Allium kharputense (harput soğanı) Allium koenigianum (dadaş soğanı) endemik Allium kossoricum (taş soğanı) Allium koyuncui (koyuncu soğanı) endemik Allium kunthianum (kuş körmeni) Allium kurtzianum (güzel soğan) endemik Allium longicuspis (it körmeni) Allium longisepalum (kirpikli soğan) Allium longispathum (kılıç soğanı) Allium lycaonicum (konya soğanı) Allium macrochaetum (kaya sarımsağı) Allium maraschicum (maraş soğanı) endemik Allium materculae (bodur pıraz) Allium microspathum (yayla soğanı) endemik Allium moschatum (kokulu soğan) Allium multibulbosum (düğmeli soğan) Allium myrianthum (pak soğan) Allium nabelekii (şah soğanı) Allium neapolitanum (sarmısak çiçeği) Allium nemrutdaghense (nemrut soğanı) endemik Allium nevsehirense (nevşehir soğanı) endemik Allium nigrum (kara soğan) Allium noeanum (ekin soğanı) Allium olivieri (boynuzlu soğan) Allium oltense (oltu soğanı) endemik Allium olympicum (uludağ soğanı) endemik Allium opacum (mumlu soğan) Allium oreophilum (sultan soğanı) Allium orientale (doğu soğanı Allium pallens (nur soğanı) Allium paniculatum (sürüsalkım) Allium paniculatum subsp. fuscum (mor sürüsalkım) Allium peroninianum (kayış soğanı) endemik Allium phanerantherum (yeşil körmen) Allium phanerantherum subsp. deciduum (kel körmen) endemik Allium phrygium (yazılı soğanı) endemik Allium pictistamineum (izmir soğanı) endemik Allium ponticum (hemşin körmeni) Allium proponticum (top körmen) endemik Allium proponticum subsp. parviflorum (kaya körmeni) endemik Allium pseudoalbidum (susuz soğan) endemik Allium pseudoampeloprasum (yalancı körmen) Allium pseudoflavum (küllü soğan) Allium purpureoviride (renkli soğan) endemik Allium pustulosum (bey soğanı) Allium retrorsum (kıvrık soğan) endemik Allium reuterianum (toros cücesi) Allium rhetoreanum (hakkâri soğanı) endemik Allium rhodopeum subsp. turcicum (kavuzlu soğan) endemik Allium robertianum (hayıt soğanı) endemik Allium rollovii (çoruh soğanı) Allium roseum (gül soğanı) Allium roseum subsp. gulekense (geyik körmeni) endemik Allium rubellum (gül körmeni) Allium rumelicum (meşe körmeni) endemik Allium rupestre (taş körmeni) Allium rupicola (kınalı körmen) Allium sandrasicum (sandras körmeni) endemik Allium sativum (sarmısak) Allium scabriflorum (tuz körmeni) endemik Allium scabriscapum (yamaçtutan) Allium schergianum (dicle sirimi) Allium schoenoprasum (peynir sirmosu) Allium schubertii (öküz soğanı) Allium scorodoprasum (it soğanı) Allium scorodoprasum subsp. jajlae (karga sarmısağı) Allium scorodoprasum subsp. rotundum (deli pırasa) Allium scorodoprasum subsp. waldsteinii (deli körmen) Allium shatakiense (çatak soğanı) endemik Allium shirnakiense (şırnak soğanı) endemik Allium sibthorpianum (küme soğanı) endemik Allium siculum subsp. dioscoridis (sultan sarımsağı) Allium sieheanum (boncuk sarmısak) endemik Allium sindjarense (boz soğan) Allium singulifolium (topaç soğan) Allium sintenisii (dikenli körmen) endemik Allium sipyleum (sipil soğanı) Allium sivasicum (sivas soğanı) endemik Allium sosnowskyanum (köpek sarmısağı) Allium sphaerocephalon (yılan sarmısağı) Allium sphaerocephalon subsp. arvense (tokalı sarmısak) Allium sphaerocephalon subsp. trachypus (pütürlü sarmısak) Allium stamineum (yaban sarmısağı) Allium staticiforme (ege körmeni) Allium stearnianum (eğri körmen) endemik Allium stearnianum subsp. vanense (van körmeni) endemik Allium stenopetalum (sürmeli soğan) endemik Allium stipitatum (saplı soğan) Allium stylosum (dilli soğan) endemik Allium subhirsutum (tüylü körmen) Allium szovitsii (yayla körmeni) Allium tauricola (toros soğanı) endemik Allium tchihatschewii (saklı soğan) endemik Allium trachycoleum (boz sarmısak) Allium trifoliatum (keçi körmeni) Allium tripedale (şah sarmısağı) Allium triquetrum (yitik soğan) Allium tubergenii (allı sarmısak) endemik Allium tuncelianum (tunceli sarmısağı) endemik Allium turcicum (türk soğanı) endemik Allium variegatum (dicle körmeni) endemik Allium vineale (sirmo) Allium wendelboanum (kuş soğanı) endemik Allium wiedemannianum (cadısoğanı) Allium woronowii (yaban pırasası) Allium zebdanense (çarşak sarmısağı) Türkiye'de görülen bazı Allium türleri Bibliyografya Kitaplar Bölümler , in Makaleler [In Chinese.] A. Samoylov, N. Friesen, S. Pollner, P. Hanelt. Use of chloroplast DNA polymorphisms for the phylogenetic study of Allium subgenus Amerallium and subgenus Bromatorrhiza (Alliaceae) II. Feddes Repertorium Volume 110 Issue 1–2, Pages 103–109, 1999 Örütbağlar Pacific Bulb Society: Allium Pacific Bulb Society: Rhizomatous Alliums Kaynakça Kategori:Allium Kategori:Carl Linnaeus tarafından adlandırılmış taksonlar