Amon

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Amon ( ; ayrıca Amun, Ammon ; (Eski Mısır:jmn ve erken Orta Mısır Ja'ma:ne, Geç Mısır: a'mo:n), Yunanca Ámmōn, Hammon ; Fenike, ʾmn), Hermopolitan Ogdoad'ın bir üyesi olarak görünen önemli bir eski Mısır tanrısıdır. Amon, Teb'in baş tanrısıdır ve ilk tanrıdır ve bütün tanrıların tanrısıdır. Eşi Amunet'le birlikte tanrıdır. Kutsal hayvanları kaz ve koçtur. Orta Krallık Dönemi'nde sadece yerel bir tanrıydı ama Tebliler Mısır'a hakim olunca Amen önemli bir tanrı oldu. 18. Hanedan'dan itibaren Tanrıların Kralı oldu. Ünlü Amen Tapınağı Karnak, dünyanın en büyük dinî yapısıdır. 19. ve 20. Hanedanlar Amen’in “görünmeyen yaratıcı güç” olduğunu cennetteki, dünyadaki, engin derinlerde ve yer altı dünyasındaki hayatın temeli olduğunu düşünürlerdi. Amon daha sonra Ra ile birleşerek dini törenlerde adı anılan ve kendisine yücelikler atfedilen Mısırın en güçlü tanrısı oldu. Kral IV. Amenhotep Amon hoşnuttur anlamına gelen adını Akhenaton (Aton'un hizmetkarı) olarak değiştirdi ve Mısır'da herhangi bir betimleme yapılmayan Aton dinini kurdu ve diğer tanrılara tapınmayı yasakladı. Kralların da tanrı değil insan olduğu düşüncesini yaydı. Ancak Amon rahipleri bu durum karşısında ayaklandılar. Akhenaton'un ölümünden sonra Aton'un tek tanrıcı Güneş dini tarihten silindi. Amun, eşi Amunet ile birlikte Eski Krallık'tan miras alındı. 11. Hanedan ile ( MÖ 21. yüzyıl) birlikte Montu'nun yerini alarak Thebes'in koruyucu tanrısı konumuna yükseldi. Thebes'in Hiksos'a karşı isyanı sonrasında I. Ahmose yönetimiyle (MÖ 16. yüzyıl), Amun ulusal önem kazandı ve Güneş tanrısı Ra ile birleştirilerek Amon-Ra olarak ifade edildi. Amon-Ra, Akhenaten yönetimindeki " Atenist sapkınlık " dışında Yeni Krallık boyunca Mısır panteonundaönemini korudu. MÖ 16. ila 11. yüzyıllarda aşkın, kendi kendini yaratan, yaratıcı tanrı, "mükemmel" konumunu elinde tuttu; yoksulların ya da sorunluların savunucusuydu ve kişisel dindarlığın merkezinde yer alıyordu. Osiris ile birlikte Mısır tanrılarının en çok kaydedilenidir. Libya ve Nubia'daki eski Yunan tarih yazarlarının ifadelerine göre, Mısır İmparatorluğu'nun baş tanrısı olan Amon-Ra'ya Mısır dışında da tapınıldı. Yunanistan'da Zeus ile özdeşleşir ve Zeus-Ammon olarak anılır. Güncel etkiler;' Amon'un adı günümüzde bile Yahudi, Hristiyan ve müslümanlar arasında dini tören ve dualarda Âmin, Âmen şeklinde tekrarlanmaktadır. Diyanet'e göre bu görüş tartışmalıdır. Çünkü, İbranice'de Amen 'alef (א)' ile başlarken eski Mısır dilinde Amon 'yodh' harfi ile başlar (Yamen şeklinde). Erken tarih [[Dosya:Le_musée_égyptien_(Turin)_(2865505031).jpg|sol|küçükresim| İtalya, Torino Museo Egizio'da Amon ve Mut ile Ramses II Heykeli]] Amon ve Amaunet'ten Eski Mısır Piramit Metinlerinde bahsedilmektedir. Amon ( ) "gizli olan" veya "görünmez" gibi bir anlama geliyordu. Birinci Ara Dönem'in bitiminden sonra 11. Hanedan döneminde Amon Thebes'in vesayet tanrısı konumuna yükseldi. Eşi Mut Thebes'in koruyucusuydu. Thebes'te oğulları Ay tanrısı Khons ile birlikte ilahi aileyi veya " Tebes üçlemesi"ni oluşturdular. Karnak'taki AmonTapınağı Amon'un Thebes'in koruyucu tanrısı olarak tarihi, MÖ 20. yüzyılda I. Senusret yönetiminde Karnak'ta Amon-Ra Bölgesi'nin inşasıyla başlar. Amon-Ra Bölgesi'ndeki büyük inşaat Thebes'in birleşik Mısır'ın başkenti olduğu 18. Hanedan döneminde gerçekleşti. Hipostil Salonuyla ilgili çoğu bina 1.Seti ve 2.Ramses yönetiminde yapılmıştır. Merneptah, Luksor Tapınağı'na giden tören yolunun başlangıcı olan Cachette Court'un duvarlarında Deniz Halkları'na karşı kazandığı zaferleri anıyordu. Şu anda içeriğinin yaklaşık üçte birini kaybetmiş olan bu Büyük Yazıt, kralın seferlerini ve potansiyel değeri olan eşyalar ve esirlerle geri dönüşünü gösterir. Teb'de Bu yazıtın yanında, Nil'in batı yakasındaki Merneptah mezar kompleksinde daha ünlü olan Merneptah Steli'nin büyük ölçüde bir kopyası olan Zafer Steli vardır. Merenptah'ın oğlu II. Seti, İkinci Pilon'un önüne iki küçük dikilitaş ve aynı bölgedeki tören caddesinin kuzeyine üçlü bir ağaç kabuğu tapınağı ekledi. Bu, Mut ve Khonsu'nunkilerle çevrili Amun'a bir şapel ile kumtaşından inşa edildi. Amon-Ra Bölgesi'nde yapılan son büyük değişiklik, Nectanebo I tarafından inşa edilen ilk pilon ve tüm Bölgeyi içine alan devasa çevre duvarlarıydı. Yeni Krallık döneminde Amon'un Min ve Ra ile tanımlanması küçükresim|Amon'u tahtında gösteren stelin bir parçası. Çift tacı takan Mut, onun arkasında duruyor. Her ikisi de artık kayıp olan I. Ramses'ten teklifler alıyor. Petrie Arkeoloji Müzesi, Londra sol|küçükresim| Amon, Amarna döneminden sonra mavi tenli olarak tasvir edilmiştir. Abidos'ta Tapınak ve Şapel Onsekizinci Hanedanlığın kurucusu olan I. Ahmose'nin ordusunun Hyksosları kovmasıyla Thebes, Mısır'ın en önemli şehri, Thebes'in yerel koruyucu tanrısı Amon da ulusal tanrı haline gelir. Yeni hanedanın firavunları, tüm başarılarını Amon'a bağlar ve ganimet ve servetlerinin çoğunu Amon'a adanmış tapınakların inşasına harcarlar. Firavunların "istilacılara" karşı elde ettiği zaferler, onun, zayıfların savunucusu ve fakirler için adaleti savunan bir tanrı olarak görülmesine neden oldu. Kendisi adına seyahat edenlere yardım ederek yolun Koruyucusu oldu. Amun'a Ma'at'ı (gerçek, adalet ve iyilik) ayakta tutandı, dua edenlerin bu sebeple önce günahlarını itiraf ederek buna layık olduklarını göstermeleri gerekirdi. Deir el-Medina'daki esnaf köyünden adak stelleri kaydı: Sonraki dönemde Mısır Kuş'uu fethettiğinde, Kuşluların koç başlı, baş tanrısını Amun olarak tanımladılar. Amun, böylece Ammon Boynuzları olarak bilinen küçük koç boynuzları ile tasvir edilmeye başlandı. Koç şeklindeki güneş tanrısının izi, Eski Mısır Krallığı'nın çağdaşı olan Nubia'daki okuma-yazma öncesi Kerma kültürüne kadar izlenebilir. Nubialı Amun'un daha sonraki (Meroitik dönem) adı Amani idi ve Tantamani, Arkamani ve Amanitore gibi çok sayıda kişisel isimle tasdik edilmiştir. Koçlar erkeklik sembolü, Amon da bir doğurganlık tanrısı olarak düşünüldü ve böylece Min' kimliğini özümseyerek Amon-Min oldu. Erkeklik ile olan bu ilişki, Amon-Min'in "Annesinin Boğası" anlamına gelen Kamutef sıfatını kazanmasına yol açtı; bu haliyle Karnak'ın duvarlarında Min gibi itifallik ve bir kırbaçla tasvir edilmiş olarak bulundu. Önemi arttıkça, diğer bölgelerde tapınılan baş tanrı Ra ile özdeşleşerek Amon-Ra adını aldı. Amon-Ra İlahisinde şu şekilde tanımlanır: Amarna Döneminde [[Dosya:Hieroglyphs_on_the_backpillar_of_Amenhotep_III's_statue._There_are_2_places_where_Akhenaten's_agents_erased_the_name_Amun,_later_restored_on_a_deeper_surface._The_British_Museum,_London.jpg|sol|küçükresim| Amenhotep III'ün heykelinin arka direğindeki hiyerogliflerde Akhenaten'in ajanlarının Amun adını sildiği, daha sonraki dönemde restore edilen iki yer bulunmakta. (British Museum, Londra)]] On sekizinci hanedanın ikinci yarısında, firavun Akhenaten (Amenhotep IV olarak da bilinir), başkentini Thebes'ten uzaklaştırdı, gücü güneş kursunda tezahür eden bir tanrı olan Aten'e tapınmayı geliştirdi, birçok eski tanrı sembollerini tahrif etti ve dini uygulamalarını Aten'e dayandırdı. Mısır dini, amansız bir şekilde ülkenin liderliğine bağlıydı, firavun her ikisinin de lideriydi. Firavun, başkentin tapınağındaki en yüksek rahipti ve bir sonraki alt düzeydeki dini liderler, çoğu ülkeyi yöneten bürokrasinin yöneticileri olan firavunun önemli danışmanlarıydı. Atenizmin tanıtılması, Aten'e Amun'unkiyle doğrudan rekabet halinde tek tanrılı bir tapınma inşa etti. Stellerdeki Amun övgüleri, daha sonra kullanılanlara, özellikle de Aten İlahisi'ne çarpıcı bir şekilde benzer: Akhenaten öldüğünde, halefi Smenkhkare firavun oldu ve Atenizn 2 yıllık hükümdarlığı sırasında yerleşik kaldı. Sonrasında Neferneferuaten olarak bilinen esrarengiz bir kadın firavun kısa bir süre için tahta geçti. Neferneferuaten'in ölümünden sonra yerine Akhenaten'in 9 yaşındaki oğlu Tutankhaten geçti. Genç firavun Saltanatının başlangıcında Atenizm'i tersine çevirdi, eski çok tanrılı dini yeniden kurdu ve adını Tutankhamun olarak değiştirdi. Adı Ankhesenpaaten olan kız kardeşi-karısı da onu takip etti ve adını Ankhesenamun olarak değiştirdi. Aten'e tapınma büyük ölçüde sona ermiş ve Amun-Ra'ya tapınma yeniden sağlanmıştı. Horemheb'in hükümdarlığı sırasında Başkent Thebes'e geri getirildi, Akhenaten'in adı Mısır kayıtlarından silindi, tüm dini ve idari değişiklikleri geri alındı. Dönüş o kadar hızlı gerçekleşti ki, bu monolatrist kült ve onun hükûmet reformları hiç var olmamış gibi görünüyordu. Teoloji Amun, güneş tanrısı Ra ve doğurganlık ve yaratılış tanrısı Min ile özdeşleştirilmeye gidildi; böylece O güneş tanrısı, yaratıcı tanrı ve doğurganlık tanrısının temel özelliklerine sahip bir tanrı oldu. Ayrıca, diğer birçok unvan ve görünüm yanı sıra, Nubia güneş tanrısından koç görünümü aldı. Acının kendi veya başkalarının yaptıklarının bir sonucu olarak ortaya çıktığına inananlar ondan merhamet diledi.: Amon, Ptah ve Re, Leiden ilahilerinde farklı tanrılar olan, ancak çoğulluk içinde birliği olan bir üçlü olarak kabul edilir. Henri Frankfort, Amun'un aslen bir rüzgar tanrısı olduğunu öne sürdü ve Yuhanna İncili'nden paralel bir pasajla rüzgarla ile gizem arasında kurulan üstü kapalı bağlantıya dikkat çekti: "Rüzgar dilediği yerde eser ve siz onun sesini duyarsınız, ama nereden geldiğini ve nereye gittiğini bilmezsiniz." [ Yuhanna 3:8 ] Amun'a yazılan bir ilahi, O'nun fırtınalı denizleri nasıl sakinleştirmesini anlatır: Üçüncü Ara Dönem [[Dosya:Egyptian_-_Amun-Re_-_Walters_571417.jpg|küçükresim| Walters Sanat Müzesi'nden alınan Üçüncü Ara Dönem nazarlığı; Amun'u güneş tanrısı Ra ile kaynaştırıyor.]] Baş Rahiplerin gücü Teb'deki Amon Baş Rahipleri bir hanedan olarak görülmeseler de, o kadar güçlüydüler ki, y M.Ö 1080'den MÖ 943 e kadar Mısır'ın etkin yöneticileriydiler. MÖ 1080'de -Ramses XI'in 19. Yılında- Herihor Amun'un ilk Baş Rahibi olarak ilan edildiğinde, Amun rahipliği Mısır ekonomisi üzerinde etkili bir hakimiyet kurdu. Amun rahipleri diğer birçok kaynak yanında Mısır'daki tüm tapınak topraklarının üçte ikisi, gemilerinin yüzde 90'ına sahipti. Sonuç olarak, Amun rahipleri firavun kadar, hatta ondan daha güçlüydü. Sonunda Baş Rahip Pinedjem'in oğullarından biri tahta geçecek ve Mısır'ı neredeyse yarım yüzyıl boyunca firavun I. Psusennes olarak, Baş Rahip III. Psusennes ise 21. Hanedanlığın son hükümdarı olan kralı II.Psusennes olarak tahta geçecekti. İniş Amun'un tüm Mısır üzerindeki ezici hakimiyeti MÖ 10. yüzyılda azalmaya başladı. Bununla birlikte, artık ulusal bir tanrı olarak görüldüğü için, özellikle Mısır'ın Nubian Yirmi Beşinci Hanedanlığı altında, Thebes'te, Amun ibadeti hız kesmeden devam etti. Yeni Krallık döneminde kurulan Jebel Barkal Amun Tapınağı, Kush Krallığı'nın dini ideolojisinin merkezi haline geldi. Gebel Barkal'daki Piye Zafer Steli (MÖ 8. yüzyıl) artık bir " Napata Amun" ile "Thebes Amun" arasında ayrım yapmaktadır. Nubian hanedanının son firavunu olan Tantamani, Amun'a Nubian formu Amani'yle hala atıfta bulunan teoforik bir isim taşıyordu. Demir Çağı ve klasik antik çağ sol|küçükresim| Amun'un Karnak'ta bir kabartmada tasviri (MÖ 15. yüzyıl) Nubia ve Sudan Mısır dışında Amun kültünün yayıldığı bölgelerde, onun ibadeti klasik antik çağa kadar devam etti. Adının Amane veya Amani olarak telaffuz edildiği Nubia, Meroe ve Nobatia'da rahipleriyle ülkenin tüm hükûmetini bir kehanet aracılığıyla düzenleyen, hükümdarı seçen ve askeri seferleri yöneten ulusal bir tanrı olarak kaldı. Diodorus Siculus'a göre, bu dini liderler kralları intihara bile zorlayabildiler, ancak bu gelenek MÖ 3. yüzyılda Arkamane onları öldürdüğünde sona erdi. Sudan'da, Dangeil'deki bir Amun tapınağının kazısına 2000 yılında Ulusal Eski Eserler ve Müzeler Kurumu'ndan, Sudan ve British Museum, Birleşik Krallık'tan Doktorlar Salah Mohamed Ahmed ve Julie R. Anderson'ın başkanlığında başlandı. Hızlandırıcı Kütle Spektrometresi (AMS) ve C14 tarihlemesi, tapınağın son yapı inşasını MS 1. yüzyıla yerleştirdi. Bu tarih, ilgili seramikler ve yazıtlarla da doğrulanmaktadır. Tapınağın yangınla tahrip olduğu bulundu, yıkımının ardından tapınak yavaş yavaş çürümüş ve çökmüştü. Libya Libya Çölü yakınında bulunan Siwa Oasis'te, yalnız bir Amun kahini bulunmaktaydı. Ammon'a tapınma, Yunanistan'a erken bir dönemde, muhtemelen kuruluşundan kısa bir süre sonra Oasis'teki büyük Ammon kehaneti ile bir bağlantı kurmuş olması gereken Cyrene'deki Yunan kolonisi aracılığıyla tanıtılır. Libya'nın mitolojik kralı Iarbas da Hammon'un oğlu kabul ediliyordu. Corippus'a göre, Laguatan olarak bilinen bir halk, 540'larda Bizans İmparatorluğu'na karşı savaşa Ammon'un oğlu olduğuna inandıkları tanrıları Gurzil'in bir heykelini taşımıştı. Levant İbranice İncil'de Yeremya 46:25'te אמון מנא Amon of No ifadesi (No ordusu ve İskenderiye ordusu olarak da çevrilir )bulunur. Bu metinler muhtemelen MÖ 7. yüzyılda yazılmıştı. Yunanistan küçükresim|Zeus-Ammon. MÖ 5. yüzyılın sonlarına ait bir orijinalinin Roma kopyası. Aşağı Nil Deltası ve Sirenayka'daki Yunanlılar, yüce tanrı Zeus'un özelliklerini Mısır tanrısı Amun-Ra'nın özellikleriyle birleştirdiler. Yunanlılar tarafından Ammon olarak tapılan Amun'un, Thebes' ve Sparta'da Pindar'ın (ö. 443) hediyesi olan bir tapınağı ve bir heykeli vardı. Aphytis, Chalcidice'de Amun'a, Lysander (ö. MÖ 395) zamanından beri, Amonyum'da olduğu kadar şevkle ibadet edildi. Şair Pindar, tanrıyı bir ilahiyle onurlandırdı. Megalopolis'te tanrı bir koç başıyla temsil ediliyordu (Paus. viii.32 § 1) ve Sirenaykalı Yunanlılar Delphi'de Ammon heykeli olan bir savaş arabası adadılar. Büyük İskender Siwa'daki kahin tarafından Amun'un oğlu ilan edilmişti. M.Ö 332 sonlarında Mısır'ı işgal ettiğinde bir kurtarıcı olarak görüldü ve bu nedenle Mısır'ı savaşmadan fethetti. Ammon, Zeus'un bir formu olarak tanımlandı ve İskender sık sık Zeus-Ammon'dan gerçek babası olarak söz etti. Ölümünden sonra para birimi, onu kutsallığının bir sembolü olarak Ammon Boynuzları ile süslenmiş olarak tasvir etti. Amonyum ve ammonit gibi Yunanca Ammon formu aracılığıyla Amun'dan türeyen birkaç kelime vardır. Romalılar, antik Libya'daki Jüpiter-Amun Tapınağı yakınlarındaki birikintilerden topladıkları amonyum klorürü sal ammoniacus (Amun tuzu) olarak adlandırdılar. Amonyak, kimyasal olmasının yanı sıra, foraminiferde bir cins adıdır. Hem bu foraminiferler (kabuklu Protozoa ) hem de ammonitler (soyu tükenmiş kabuklu kafadanbacaklılar ), bir koçun ve Ammon'un boynuzlarına benzeyen sarmal kabuklar taşırlar. Beyindeki hipokampus bölgelerine cornu ammonis denir. Hücre katmanlarının koyu ve açık bantlarının boynuzlu görünümü nedeniyle kelimenin tam anlamıyla "Amun'un Boynuzları". Kayıp Cennet'te Milton, Ammon'u İncil'deki Ham ile özdeşleştirir ve Yahudi olmayanların ona Libyalı Jove dediğini belirtir. Ayrıca bakınız Güneş tanrılarının listesi Notlar Kaynakça Ek kaynaklar David Klotz, Adoration of the Ram: Five Hymns to Amun-Re from Hibis Temple (New Haven, 2006) David Warburton, Architecture, Power, and Religion: Hatshepsut, Amun and Karnak in Context, 2012, . E. A. W. Budge, Tutankhamen: Amenism, Atenism, and Egyptian Monotheism (1923). Dış bağlantılar Wim van den Dungen, Leiden Hymns to Amun Karnak 3D :: Detailed 3D-reconstruction of the Great Temple of Amun at Karnak, Marc Mateos, 2007 Amun with features of Tutankhamun (statue, 1332–1292 BC, Penn Museum Kategori:Bereket tanrıları Kategori:Güneş tanrıları Kategori:Mısır tanrıları Kategori:Yaratıcı tanrılar

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Amon

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi