Arapça dilbilgisi

bullvar_katip · 28 Mayıs 2024

sağ|küçükresim| Kur'an külliyatından Arap gramerinin şema hâlinde görsel tasviri Arapça dilbilgisi (, ‎Ulûm'ü-lügâtü'l-'Arabiyye) Arap dilinin yapısını inceler. Arapça bir Sami dili olmakla birlikte diğer Sami dillerin dilbilgisi kurallarıyla benzerlik göstermektedir. Bu makale hem Edebi Arapçayı (yani Klasik Arapça ve Modern Standart Arapça gibi hemen hemen benzer dil bilgisini paylaşan türleri) hem de konuşulan Arapçanın türlerini incelemektedir. Bu iki türün dil bilgisi benzer detaylar gösterir. Bu yüzden bu makalede sırasıyla önce Klasik Arapçanın kuralları daha sonra da bölgesel lehçelerde bu kuralların nasıl değişiklik gösterdiği anlatılmaktadır. (Her lehçe değişik farklılıklar göstermektedir). Klasik/standart Arapçayla lehçelerin arasındaki en büyük farklar: lehçelerde, klasik/standart Arapçanın cümlede sözcüklerin işlevlerini (yani cümle içinde bir kelimenin nesne, özne ya da yüklem olup olmadığını) morfolojik işaretlemelerle göstermemesi, söz diziminde meydana gelen değişiklikler, fiil kiplerindeki farklılıklar; ikil sayıların kullanımının kısıtlanması ve (çoğu lehçe için geçerli olan) dişil çoğulların kullanılmamasıdır. Pek çok lehçede, özellikle Mağrip Arapçasında standart Arapçadan farklı ünlülerin kullanıldığı ve alışılmadık ünsüz kümelerinin olduğu gözlemlenir. Diğer lehçelerden farklı olarak, Mağrip Arapçasında birinci tekil şahıs n- (ن) ön eki alır Tarihi Arap dilinin dil bilgisini inceleyen en eski alimin kim olduğu bazı kaynaklarda harekelerin de mucidi olan Abu el-Esved el-Du'ali iken, diğer kaynaklarda Ibn Ebi İshaq olarak geçmektedir (Ölüm mîladi 735/6). Daha sonra İslamiyetin de yükselişiyle birlikte Basra ve Küfe okulları 8. yüzyılın sonlarında Arapça dil bilgisini incelemeye devam etmişlerdir. Ebû Amr ibn el-Âla, tarafından kurulmasıyla anılan Basra okulunun iki temsilcisi alanlarında önemli buluşlar ortaya koymuşlardır: El-Halil ibn Ahmed el-Farahidi ilk Arapça sözlüğü ve ilk Arapça vezin kitabını yazmış olup, öğrencisi Sibavayh ise ilk Arapça dilbilgisi teorileri üzerine kitap yazan kimse olmuştur. Kufa okulunda, , yazıtlarının kaybolduğu farz edilse de okulun kurucusu olarak kabul edilir. Okulun gelişimi daha sonra başka yazarlar tarafından sağlanmıştır. el-Farahidi ve 'ın emekleri Basra'ya analitik bir dil bilgisi okulu olarak tanınması açısından çokça itibar katarken, Küfen okulunun ise nin ve nün koruyucusu olarak anılmasını sağlamıştır. İlk başta okullar sırf görüşlerinde değil amaçlarında da ihtilafa düşmüşlerdir. Küfe okulu şiirde ve Kur'an tefsirinde ve ayrıca İslam hukuku ve Arap şeceresinde uzmanlık gösterirken, Basra okulu formal dil bilgisiyle ilgilenmiştir. Alt dallar Klasik Arapçacılar dil bilgisini beş dala ayırır: el-luga (dil/lügat) kelime bilgisini inceler. et-taṣrîf (morfoloji) kelimelere mana veren en küçük birimi bulup inceler. en-naḥiv (söz dizimi) kelimelerin cümle içerisindeki sırasını inceler. el-iştiqaq (köken bilim) kelimelerin nereden geldiğini, türediğini inceler. el-belaga (retorik) dilde tarz, kalite, anlaşılabilirliği inceler. Arapça dil bilgisinde uzman olan Said Muhammed Bedevi, Arapça dil bilgisini, kişinin okuryazarlık düzeyine ve kullandığı dilin Klasik Arapçaya yakınlığına göre beş bölüme ayırmıştır. Said Bedevi'nin bu sınıflandırması en formal dilden en informal dile göre sırasıyla: Okumamışların Arapçası , Yarı-okuryazar Arapça , Okumuşların Arapçası , Modern Standart Arapça , ve Klasik Arapça . Ses bilgisi Klasik Arapçada Arap alfabesini oluşturan yarı ünlüler de dahil olmak üzere 28 ünsüz ses birim mevcuttur. Arapçada üçü uzun üçü kısa altı sesli harf vardır. Bu ünlüler bulundukları ortama göre değişkenlik gösterebilirler. Mesela <كل> kelimesinin telaffuzu /kæl/ iken <قل> kelimesininki /qal/ şeklindedir. Kısa ünlüler normalde yazılı dilde gösterilmese de gerektiğinde harekelerle belirtilebilirler. Her lehçenin vurgu sistemi farklıdır. Klasik Arapçada vurgu kabaca sondan üçüncü hecededir, eğer hece açıksa kelimenin sondan önceki hecesinde olabilir. İsimler ve sıfatlar Klasik Arapçada ve aynı şekilde Modern Standart Arapçada da isimlerin ve sıfatların cümledeki işlevlerine, belirtili veya belirtisiz olmalarına, cinsiyetlerine ve sayılarına göre değişen halleri vardır. Lehçelerde bunlar daha basitleşmiş haldedir. Yeni isim ve sıfat türetmek için pek çok yapım eki mevcuttur ve sıfatlardan yeni zarflar türetilebilir. Zamirler Şahıs zamirleri Arapçada 12 kişi zamiri vardır. İkince ve üçüncü şahısların tekil ve çoğul hallerinde eril ve dişil haller mevcuttur. İkil zamirlerin cinsiyetleri olamadığı gibi birinci tekil halleri de yoktur. Zamirler geleneksel olarak üçüncü şahıslardan birinciye doğrudur. Informal Arapçada ikinci ve üçüncü çoğul zamirlerin dişi hali ve ikil zamirler nadiren kullanılsa da, bunlar muhafazakâr lehçelerde gözlemlenebilir. Birleşik Zamirler Arapçada birleşik zamirler (diğer adıyla muttasıl zamirler <اَلضَّمَائِر الْمُتَّصِلَة>) pek çok sözcük türünün sonuna eklenebilirler ve çeşitli manaları vardır: ِل edatına eklenirlerse "benim, senin, onun" manası katarlar. Örnek: لي = benim, لك = senin, له = onun Fiillere eklenirlerse fiilden etkileneni belirtirler. Yani nesne zamiri işlevindedirler. Örnek: أُحِبّك = Seni seviyorum. Fiile eklenen birleşik zamir yönelme durumu da belirtebilir. Yani "bana, sana, ona" anlamı katar. Örnek: أعطني = Bana ver. أَنَّ (enne) لٰكِنَّ (lakin) gibi bağlaçlara eklenip (Mesela: لِأَنَّه, لٰكِنَّي) "çünkü ben..." "ama ben..." manası katabilirler. Örnek: لأنني كنت مريضا = Çünkü ben hastaydım. Eğer -ي eki ünlü ses ile biten bir kelimeye eklenirse -ن kaynaştırma ünsüzünü alır. Örnek: رَأَيْتَنِي = Beni gördün. Edatlı Zamirler = Edatlı zamirler "edat + birleşik zamir" şeklindedir. Fakat bazı düzensiz edatlı zamirler de vardır: İşaret Zamirleri Arapçada işaret zamirleri ( ') İkil haller sadece formal Arapçada kullanılır. Bazı işaret zamirleri (', ve ') elif olmasa da uzun /a/ ile telaffuz edilir. Kuran Arapçasında "sahibi" manasına gelen farklı zamirler de vardır: هذا aslında -ه 'bu' ön ekinden ve ذا zamirinin birleşmesiyle türemiştir. Yine aynı şekilde, ذالك kelimesi ذا ve لِ ön eki ile -ك ekinin bir birleşimidir. Ayrıca اَلَّذِي ilgi zamirinin kökeni ذي zamiridir. Bu kombinasyonlar Kuran Arapçasında tam oturmamışken ذاك, ذالكم gibi kombinasyonların kullanıldığı görülmektedir. Bu kelime ayrıca İbranicede "ze" ve dişil (zot) , çoğul (eleh) olarak da görülür. İlgi zamirleri Arapça 8 adet ilgi zamiri olup bunlar öznenin cinsiyeti ve sayısı ile uyumlu olmalıdırlar: Arapçada ilgi zamiriyle cümle kurulurken ilgi zamirinden sonra gelen cümlecikteki nesne, uygun bir zamirle tekrar belirtilmelidir: ', yani " konuştuğum adam". İlgi zamirinin etkilediği cümlecik belirtisiz ise ilgi zamiri kullanılmasa da olur: ' Lehçelerde Lehçelerde, üstte bahsedilen sistemin ikil hallerinin olamaması ve dişil çoğul hallerini kaybetmeleri dışında bir fark yoktur. Fiiller sağ|küçükresim|upright=0.91|Arapça vezinler Arapçada filler ( fi‘l), diğer Semitik dillerdeki gibi 3 veya 4 ünsüzden oluşan köklere sahiptirler ve bu kökler aynı zamanda fiilin ilettiği mananın en yalın haldir, mesela: k-t-b 'yazdı', q-r-’ 'okudu', ’-k-l 'yedi'. Bu ünsüzlerin arasındaki ünlülerde yapılan değişiklikler veya kelimeye eklenen ön ve son ekler, kelimenin işlevlerini (edilgenlik, emir, dilek belirtme gibi işlevlerini) ve manasını değiştirir. Arapçada "olmak" fiili veya -dir -idi gibi ek fiiller yoktur. "Onun evi var" demek için (ʿindehü bayt) - yani: "Onda ev (vardır)" denebilir. Edatlar edat mı yoksa isim mi? Bu sorunun kesin bir yanıtı yoktur, Arapçada cümlede yerine ve işlevine göre değişmeyen olarak kabul edilir, mesela . Çoğunluğa göre isim kabul edilmelidir çünkü tenvin alabilir . Mesela Arapça "Beraber geldiler" derken mevzu bahis edatın tenvin aldığı görülür. bu sebepten dolayı yarı-edat sayılabilir. Söz dizimi Arapçada tamlayan tamlanandan sonra gelir. Buna arapçada (ekleme) denir. Tamlanan ötre (ُ) tamlayanlar ise kesre (ِ) alır. Farsça tamlamalara veya İngilizcedeki "(isim) of (isim)" yapısına benzer. Bu Arapçada diğer Semitik dillerde de olduğu gibi tamlama oluşturmak için yaygın bir kalıptır. Birkaç örnek: "Hasan'ın kızı". "Barış evi". "Bir kilo muz". ' "(B'li) Adamın evi". "Bir (B'siz) adamın evi". Kelime sırası Klasik Arapçanın söz dizimi fiil + özne + nesne şeklindedir. Bu söz dizimi hemen hemen sadece Kelt dillerinde, Avustronezya dillerinde ve Maya dilleri görülen nadir bir dizimdir. ّاِن (inne) Bu kelime ( ' 'şüphesiz') özneyi vurgulamak ve manaya kesinlik katmak için kullanılır. Kendinden sonra birleşik zamir eklenerek kullanılır, mesela: ' 'Şüphesiz gök mavidir'. Belirtme edatı Arapça belirtme edatı ال (el) cinsiyete, sayıya, ve ismin hallerine göre değişiklik göstermez fakat kendisinden sonra ت، د ،ر، س، ن ، ط، ظ، ص، ض، ذ، ث، şemsi harfleri geliyorsa ل harfi okunmaz ve kendisinden sonra gelen şemsi harf şedde alır. Mesela النيل (Nil nehri) /ennil/ şeklinde telaffuz edilir. Hanedan, aile ekleri Özellikle Arap Yarım adasında önemli bir aileden gelen insanlar isimlerinden önce "aile, kabile" manasına gelen takısını alır. Âl Saud (Saud ailesi) veya Âl eş-Şeyh (Şeyh ailesi). belirtme edatı olan ال ile karıştırılmamalıdır. Kaynakça Kategori

illerine göre dilbilgisi

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Arapça dilbilgisi

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi