Armatoller

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

alt=|küçükresim| Carl Haag'ın (1820–1915) Yunan armatolü. Armatoller (; ; ; ) veya tekil haliyle armatol (; ; ; ) Osmanlılar tarafından Armatolik ( tekil, , çoğul) adı verilen bir idari bölge içinde Sultan'ın otoritesini uygulamak için görevlendirilen Hıristiyan düzensiz askerler veya milislerdi. Osmanlı İmparatorluğu'nun Yunan bölgelerinde, ya eski kleftler olan ya da bölgelerini savunmak için kleftlere karşı silaha sarılan köy yiğitleri olan Rumlardan oluşuyordu. Yunan armatoller'i, Yunan yarımadasının her yerinde yarı bağımsız bir statüye sahipti ve armatolik, yüksek düzeyde eşkıyalığın (yani kleftler) olduğu bölgelerde veya ulaşılamayan nedeniyle Osmanlı yetkililerinin yönetmesi zor olan bölgelerde oluşturuldu. 15. yüzyılda Tesalya'nın Agrafa dağları gibi zorlu arazi bölgesinde ilk armatolik kuruldu. Zamanla, armatollerin ve kleftlerin rolleri, Osmanlı yetkilileriyle olan hassas statükoyu korurken, durumun gerektirdiği şekilde hem rollerini hem de bağlılıklarını tersine çevirerek bulanıklaştı. Onlar, silahlarının gücüyle, adamlarıyla, kanunları kendi arzularına göre uygulayan silahlı adamlardı, zira Osmanlı Devleti onların faaliyet gösterdiği alanlarda yetersiz kalıyordu, ki bu da Osmanlı için bir başarısızlıktı. Yunan Bağımsızlık Savaşı sırasında Yunan armatolleri, kleftlerle birlikte Yunan savaş kuvvetlerinin çekirdeğini oluşturdular ve savaş boyunca önemli bir rol oynadılar. Yannis Makriyannis onlardan ve kleftlerden "özgürlük mayası" (μαγιά της λευτεριάς) olarak bahseder. Etkisiz olmalarına rağmen, 1821-1827 döneminin geçici hükûmetleri için geçerli olan tek askerî güç onlardı. Bu süre zarfında düzenli bir ordu oluşturmak için üç girişimde bulunuldu ve başarısız olmalarının nedenlerinden biri de kleft ve armatoles liderlerinin direnişi oldu. Osmanlılarla savaşma nedenleri, ulusal özlemlerden çok kişisel kazançtı; milli projelerden haberdar değillerdi, Osmanlılarla ittifak yaptılar ve Müslümanlar kadar Hristiyanları da soydular. Yerel Müslüman nüfustan çekilen bazı Arnavut ve Boşnak armatoller ile çoğu Bulgar yanlısı komitacılarla işbirliği yapan bazı Arumen armatoller de vardı. Etimoloji "Armatol" kelimesi ilk olarak 15. yüzyılda Venedikliler döneminde ortaya çıktı. Latince arma'dan ('silah'), muhtemelen Yunanca αρματολόγος ('silahlarla uğraşan', 'silahlı kişi') → αρματολόος → αρματολός aracılığıyla bir Orta Çağ alımından türetilmiştir. Daha eski bir hipoteze göre, kelimenin gelişimi, silahlı çeteler konusuyla aşağıdaki gibi ifadelerle ilişkilendirilmiş olabilecek benzer sesli αμαρτωλός ("günahkar"; cf. hamartia) ile birleştirmeden etkilenmiş olabilir. "αμαρτωλοί/αρματολοί και κλέφτες" ("günahkarlar ve hırsızlar" anlamına gelen ifade aynı zamanda "armatoller ve kleftler " anlamına da gelir). "αμαρτωλός" ile paralellik nedeniyle, kelime bazen omega harfiyle "αρματωλός" olarak da yazılır. Kökenler ve yapı küçükresim|Richard Parkes Bonington çizimiyle bir Yunan armatol, 1825-6. Armatolismos olarak bilinen armatollerin askeri/polis teşkilatı, Yunan tarihinin Bizans dönemine dayanmaktadır. Armatolismos, toprak tapuları karşılığında polis ve askeri işlevlerin sağlandığı bir tür feodalizm biçimiydi. Bir kurum olarak, armatoller ilk kez Sultan II. Murad (h. 1421–1451) döneminde Tesalya'daki Agrafa'da ortaya çıktı. Oradan Mora hariç, Yunanistan'ın diğer bölgelerine yayıldılar. Armatolik olarak bilinen idari bölgeler, Yunanistan'ın yüksek düzeyde eşkıyalık (yani kleftler) olan bölgelerinde veya erişilemeyen arazi nedeniyle Osmanlı yetkililerince yönetmenin zor olduğu bölgelerde oluşturuldu. Bir armatoliğe, bölgede faaliyet gösteren haydut gruplarıyla savaşmak veya en azından onları kontrol altına almak için yönetici Osmanlı paşası tarafından tutulan, genellikle eski bir kleft şefi olan bir kapetanios komuta ediyordu. Çoğu durumda, şef, Osmanlıları kendisine bir af ve bir armatolik ile gelen ayrıcalıklar vermeye zorlamak için önce bir kleft olarak ün kazanırdı. Bu nedenle, armatol birimlerinin kleftlerle hemen hemen aynı şekilde organize edilmesi şaşırtıcı değildi. Genellikle bir akraba olan protopalikaro adlı bir teğmenin yardım ettiği bir şef ve geri kalan kuvvet ise armatollerden oluşurdu. Pek çok şef, armatoliklerini kişisel derebeylikleri gibi yönetti ve yerel halk üzerinde ağır bir gasp ve şiddet oluşturdu. Yunan armatoller alt=|küçükresim| Dimitrios Makris (c. 1772–1841), 19. yüzyıl Yunan armatolü. Daha önce bahsedildiği gibi, armatoller, toprak tapuları karşılığında askeri/polis görevlerini sürdürdükleri feodal bir sisteme dayalı olarak örgütlenmişlerdi. Osmanlılar 15. yüzyılda Yunanistan'ı fethettiklerinde, armatollerin askeri/polis görevlerini sürdürebilmeleri için onlarla antlaşmalar yapmışlardır. Osmanlılar, zorlu arazilere (yani dağ geçitleri) yakın bölgelerde veya yabancı yönetimine karşı direnişin kleftler tarafından yapılan hırsızlık eylemlerini gerektirdiği bölgelerde barışı koruyan armatol veya kapetanioi (καπετάνιοι, kaptanlar) birimlerine sahip olacaktı. Çoğu armatol, affa uğramış eski kleftlerdi. Yerel paşa ile Müslüman ve Hristiyan topluluk temsilcileri (yerel primatlar) arasındaki anlaşma ile seçilirlerdi. Onlara yerel halk tarafından ödeme yapılırdı ve vergi toplamak için gerekirse güç kullanırlardı. Bu durum, armatoller ve topluluk temsilcileri arasında çatışmalara neden oldu. Rakip grupları yok etmek için aralarında işbirliği yaptıklarını gösteren örnekler de mevcuttur. Armatoller çoğunlukla Makedonya, Tesalya, Epir, Acarnania ve Aetolia'da (özellikle Agrafa) yoğunlaşmıştı. Mora'da armatollük, Rumeli ve Epir'de olduğu gibi gelişmedi. Mora'da kapoi (κάποι) ve meintanides (μεϊντάνηδες) armatollere benziyordu. Bazı bölgelerde armatollük yapısı uygulanmadıysa da, bölgeler armatolik (αρματολίκια) veya protakta (προτάκτα) olarak ikiye ayrıldı. Bu bölgeler Vardar Nehri'nden (Αξιός) Narda Körfezi'ne (Αμβρακικός) ve Korint Körfezi'ne (Κορινθιακός) kadar uzanıyordu. Kapetanioi, genellikle bu bölgeler üzerinde miras / veraset yoluyla yetkiye sahip olacaktı. Tek bir kapetanio ilk başta yetkisini çevreyi kontrol eden paşaya kabul ettirmek zorunda kalırdı. Daha sonra tüm kapetanioi'ler Dervedji Paşa'ya (Δερβετζή πασά) boyun eğmek zorunda kaldılar. 18. yüzyılda yaklaşık on yedi armatolik vardı. On tanesi Teselya'da ve Orta Yunanistan'ın doğu bölgelerinde, dördü Epir, Akarnanya ve Etolya'da ve üçü Makedonya'da bulunuyordu. Her kapetanio'nun palikarya (eski Yunanca pallix'inden παλικάρια) olarak bilinen sıradan askerleri vardı ve bu palikarya arasındaki bölüm liderleri protopalikara (πρωτοπαλίκαρα) olarak biliniyordu. Palikaryalar, silahlarıyla günlük olarak eğitim alırdı. Palikaryanın kullandığı ana silah kariofili (καριοφίλι) idi. Nişancılık, palikarya'yı tanımlayan atasözü özelliğiydi. Ayrıca son derece hareketliydiler ve pusu kurma konusunda yetenekliydiler. Palikarya, kleftlerle karşılaşmalarında susuzluğa, açlığa ve hatta acı verici zorluklara karşı dirençliydi. Klephtopolemos (κλεφτοπόλεμος) terimi, hem kleftlerin hem de armatollerin kullandığı stratejileri/taktikleri adlandırmak için kullanılmıştır. Bu taktikler bugün küçük gerilla grupları tarafından geleneksel olmayan askeri hareketler için kullanılmaktadır. Armatoller geceleri harekât düzenlerdi. Bu strateji "paganaya gitmek" (έβγαιναν στην παγάνα) olarak biliniyordu. Armatoller bunu genellikle kleftler inlerinden çıkarken yapardı. Armatoller, kendilerini kleftler (özellikle klephtouria olarak bilinir ; κλεφτουριά olarak bilinir) tarafından kullanılan gerilla taktiklerine karşı doğaçlama kalelerde (meterizia ; μετερίζια olarak adlandırılır) savunurlardı. Armatoller tarafından yapılan genel bir saldırı harekâtı giourousi (γιουρούσι) olarak adlandırılıyordu. Bu seferler sırasında armatoller, kılıçları ve savaş naralarını etkili bir şekilde kullanırdı. Yunan Bağımsızlık Savaşı 1810-1820 yılları arasında Yunan armatolleri büyük ölçüde Tepedelenli Ali Paşa'nın desteğine bağlıydılar. Yunan milliyetçi örgütü Filiki Eteria'nın faaliyetleri Ali Paşa tarafından bastırılmıştı ve bu nedenle bir Yunan Bağımsızlık Savaşı'na katılma güçleri yoktu. Ancak, kendisi ayrı bir isyan başlatıp, sonrasında Osmanlı tarafından idam edilen Tepedelenli Ali Paşa'nın ardından bu durum değişir. Kleftler ve armatoller, Yunan Bağımsızlık Savaşı sırasında kilit bir rol oynadı. Etkisiz olmalarına rağmen, 1821-1827 döneminin geçici hükûmetleri için ellerinde bulunan tek askerî güç onlardı. Bu süre zarfında, düzenli bir ordu oluşturmak için üç kez girişimde bulunuldu ve başarısız olmalarının en büyük nedenlerinden biri de, kleft ve armatol liderlerinin direnişi oldu. Armatol liderleri arasında Odysseas Androutsos, Georgios Karaiskakis, Athanasios Diakos, Markos Botsaris ve Giannis Stathas gibi isimler vardı. Geleneksel Yunan tarihinin aksine, birçok kleft ve armatol Yunan Bağımsızlık Savaşı'na kendi militarist hami-müvekkil şartlarına göre katıldı. Savaşı, harekât alanlarını genişletmek için ekonomik ve siyasi bir fırsat olarak gördüler. Milliyetçi tarih yazımında ulusal kahramanlar olarak yüceltilen kleftler ve armatoller gibi Balkan eşkıyaları, aslında kendi ekonomik çıkarlarıyla hareket ediyorlardı ve ulusal projelerden habersizdiler. Bu nedenle gerektiğinde Osmanlılarla da ittifaklar yaptılar ve Müslümanlar kadar Hristiyanları da soydular. Diğer armatoller Arumen armatoller [[Dosya:Cola_Nicea_IMARO_Band.jpg|küçükresim| Bir Arumen armatolü olan Cola Nicea ve grubu 1907'de. Nicea sağdan ilk kişidir.]] Etnik Arumen armatol savaşçıları da vardı. Bunların çoğu, Gizli Makedon-Edirne Devrimci Örgütü (TMORO) gibi Bulgar yanlısı komitacılarla genellikle işbirliği içindeydi. Arnavut armatoller Arnavut armatolleri de vardı. Avusturya-Türk Savaşı (1716-1718) sırasında, bir Arnavut armatol benzeri özel milis, Kavala'da sorun çıkardı ve 1721'de III. Ahmed tarafından lağvedilmesiyle sonuçlandı; ancak, 100 yıl kadar daha yasadışı olarak varlığını sürdürdü. Boşnak armatoller Bosna'da, armatoller büyük ölçüde yerel Müslüman nüfustan alındı. Belgelere göre, 1485-1490 yıllarında Bosna armatolleri, Venediklilerin saldırılarına maruz kalan Dalmaçya kıyılarındaki Türk kalelerini korumakla görevlendirildi. Ünlü armatoller Arumenler Birçok Arumen (Ulah) armatol de vardı, ancak en yüksek eğitim derecesine sahip olanlar şunlardı: Traian Cucuda Mihail Handuri Gheorghe Mucitani Cola Nicea Yunanlılar Athanasios Diakos Georgios Karaiskakis Giorgakis Olympios Odysseas Androutsos Giannis Stathas Kaynakça Alıntılar Kaynaklar Kategori:Avrupa'daki milisler Kategori:Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî birimleri Kategori:Osmanlı döneminde Yunanistan Kategori:KB1 Yunanca kaynakları (el) Kategori:KB1 Yunanca alfabesini kullanan kaynaklar (el) Kategori:Osmanlı isyancılar Kategori:İsyancılar

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Armatoller

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi