Attilâ İlhan

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Attilâ İlhan, tam adıyla Attilâ Hamdi İlhan, (15 Haziran 1925, İzmir - 10 Ekim 2005, İstanbul), Türk şair, romancı, düşünür, deneme yazarı, gazeteci, senarist ve eleştirmen. Entelektüel çalışmalarıyla Türk edebiyat ve düşünce dünyasına önemli katkıları olmuştur. İlk yılları ve eğitimi 15 Haziran 1925'te İzmir, Menemen'de doğdu. İlk ve orta eğitiminin büyük bir bölümünü İzmir ve babasının işi dolayısıyla gittikleri farklı bölgelerde tamamladı. İzmir Atatürk Lisesi'nin birinci sınıfındayken mektuplaştığı bir kıza yazdığı Nazım Hikmet şiirleriyle yakalanmasıyla 1941 Şubat'ında, 16 yaşındayken tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. Üç hafta gözaltında kaldı. İki ay hapiste yattı. Türkiye'nin hiçbir yerinde okuyamayacağına dair bir belge verilince, eğitim hayatına ara vermek zorunda kaldı. Danıştay kararıyla, 1944 yılında okuma hakkını tekrar kazandı ve İstanbul Işık Lisesi'ne yazıldı. Lise son sınıftayken amcasının kendisinden habersiz katıldığı CHP Şiir Armağanında Cebbaroğlu Mehemmed şiiriyle ikincilik ödülünü pek çok ünlü şairi geride bırakarak aldı. 1946'da mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu. Üniversite hayatının başarılı geçen yıllarında Yığın ve Gün gibi dergilerde ilk şiirleri yayımlanmaya başladı. 1948'de ilk şiir kitabı Duvarı kendi imkânlarıyla yayımladı. Kısa süren ilk Paris deneyiminin ardından yurda döndü. Gerçek gazetesinde yayınlamaya başladığı yazılarla siyasal tartışmaların içine girdi. Bu nedenle eğitimini ihmal eden Attilâ İlhan, İstanbul Hukuk Fakültesi'ndeki öğrenimini yarıda bırakmak zorunda kaldı. Paris yılları 1949 yılında üniversite ikinci sınıftayken ilk kez Paris'e gitti. Buradayken Nâzım Hikmet'i kurtarmak için düzenlenen uluslararası dayanışma hareketine, İleri Jön Türkler Birliği faaliyetlerine katıldı. Fransız toplumu ve orada bulunduğu çevreye ilişkin gözlemleri daha sonraki eserlerinde yer alan birçok karakter ve olaya temel oluşturmuştur. Türkiye'ye geri dönüşünde başı sık sık polisle derde girdi. Sansaryan Han'daki sorgulamalar ölüm, tehlike, gerilim temalarının işlendiği eserlerinde önemli rol oynamıştır. Şair bu gerilim havasını ilk şiirlerinde olmasa da özellikle Bela Çiçeği gibi kitaplarında eski günlerini yâd ettiği ya da eleştirdiği şiirlerini yayımladı. Birkaç kez gözaltına alındı. Attilâ İlhan, "Kaptan" lakabının kendisine Paris yıllarında bir dönem sakal bırakması üzerine arkadaşları tarafından yakıştırıldığını belirtmiştir. Lakabın yayılmasında beş bölümden oluşan Kaptan şiiri etkili olmuştur. İstanbul-İzmir-Paris üçgeni 1951 yılında Gerçek gazetesinde bir yazısından dolayı soruşturmaya uğrayınca Paris'e tekrar gitti. Fransa'daki bu dönem, Attilâ İlhan'ın Fransızcayı ve Marksizmi öğrendiği yıllardır. 1950'li yılları İstanbul-İzmir-Paris üçgeni içerisinde geçiren Attilâ İlhan, bu dönemde ismini yavaş yavaş Türkiye çapında duyurmaya başladı. Yurda döndükten sonra, Hukuk Fakültesi'ne devam etti. Ancak son sınıfta gazeteciliğe başlamasıyla beraber öğrenimini yarıda bıraktı. Sinemayla olan ilişkisi, yine bu dönemde, 1953'te Vatan gazetesinde sinema eleştirileri yazmasıyla başlamıştır. Sanatta Çok Yönlülük 1957'de gittiği Erzincan'da askerliğini yaptıktan sonra İstanbul'a dönüş yapan Attilâ İlhan, sinema çalışmalarına ağırlık verdi. On beşe yakın senaryoya Ali Kaptanoğlu adıyla imza attı. Sinemada aradığını bulamayınca, 1960'ta Paris'e geri döndü. Sosyalizmin geldiği aşamaları ve televizyonculuğu incelediği bu dönem, babasının ölmesiyle birlikte yazarın İzmir dönemini başlattı. Sekiz yıl İzmir'de kaldığı dönemde, Demokrat İzmir gazetesinin başyazarlığını ve genel yayın yönetmenliğini yürüttü. Aynı yıllarda, şiir kitabı olarak Yasak Sevişmek ve Aynanın İçindekiler dizisinden Bıçağın Ucu yayımlandı. 1968'de Biket İlhan ile evlendi, 15 yıl evli kaldı. İstanbul'a dönüş 1973'te Bilgi Yayınevi'nin danışmanlığını üstlenerek Ankara'ya taşındı. Sırtlan Payı ve Yaraya Tuz Basmakı Ankara'da yazdı. 1981'e kadar Ankara'da kalan yazar Fena Halde Leman adlı romanını tamamladıktan sonra İstanbul'a yerleşti. İstanbul'da gazetecilik serüveni Milliyet (2 Mart 1982 - 15 Kasım 1987) ve Gelişim Yayınları ile devam etti. Bir süre Güneş gazetesinde yazan Attilâ İlhan, 1993-1996 yılları arasında Meydan gazetesinde yazmaya devam etti. 1996 yılından 2005 yılına kadar köşe yazılarını Cumhuriyet gazetesinde sürdürdü. 1970'lerde Türkiye'de televizyon yayınlarının başlaması ve geniş kitlelere ulaşmasıyla beraber Attilâ İlhan da senaryo yazmaya geri döndü. Sekiz Sütuna Manşet, Kartallar Yüksek Uçar ve Yarın Artık Bugündür halk tarafından beğeniyle izlenilen diziler oldu. İlk romanı Sokaktaki Adam yayımlandığında 10 roman yazmıştı. Bunlar hiç gün ışığına çıkmadı. Attilâ İlhan bunun sebebini bir söyleşide şöyle açıklıyor: "... birçok roman yazdım daha önceden. Ama neden yayınlamadım? Çok akıllıca bir sebebi vardı. Çünkü biliyorum ki yazarlar ilk romanlarında kendilerini anlatırlar. O da romancılık değildir. Günlük tutmaktır." (Düşün, Haziran 1996). Roman serüvenine başladığında döneminin diğer yazarları daha çok yerel ve kırsal olayları, kişileri işlerken Attilâ İlhan şehir insanını Türkiye'nin yakın dönem tarihini siyasal, ekonomik ve sosyal yanlarıyla ele alan bir yapı içerisinde işliyordu. Sadece İstanbul ve İzmir gibi Türkiye'nin büyük şehirlerini, işlediği dönemin yaşam tarzını, ekonomik ve sosyal sorunlarını kahramanlarının gözüyle yansıtmakla yetinmiyor; aynı zamanda, batı kültürünün Türkiye'ye ne şekilde yansıdığını, olumlu ve olumsuz etkilerini, çizdiği karakterlerle ve Avrupa'daki şehirlerle örtüşen bir yapı içerisinde inceleniyordu. Hazırlık ve arayış dönemi Romanda "hazırlık ve arayış dönemi" diye nitelendirilebilecek dönemde, yayımladığı Sokaktaki Adam ve Zenciler Birbirine Benzemezde yazarın Paris'te yaşadığı yıllara ait deneyimlerinin ve gözlemlerinin karakterlere yansıdığı görülür. Yazıldığı yıllarda Türkiye'deki Batılılaşma uğruna toplumdan kopan kişilerin bocalamaları Sokaktaki Adamda ele alınırken, Zenciler Birbirine Benzemezde Avrupa'da komünist ve antikomünist mültecilerle karşılaşan, hayal kırıklığına uğramış bir devrimci anlatılır. Her bölümün farklı bir karakterin ağzından aktarıldığı Sokaktaki Adam, Attilâ İlhan'ın edebiyatımıza getirdiği yeni bir söylem olarak alınabilir. Daha sonraki romanlarında da görüleceği gibi, diyalektik bir yaklaşımla işlenen olaylarda kahramanlar güçlü ve zayıf yanlarıyla okura ulaşır; birbirlerini suçlamaz ve okuyucuda önyargı oluşturmazlar. Attilâ İlhan, Zenciler Birbirine Benzemez için şunları söylemiştir: "Kitap 'soğuk savaş'ın en belalı döneminde yazıldı, yayınlandı. Çok ikircikli bir sorunu tartışıyordum. Romanın kahramanı, İstanbul'daki ve Paris'teki 'solcu' çevrelerle düşüp kalkıyor, bunlarla ilişkilerini ve tartışmalarını anlatıyordu, her şeyi olduğu gibi yazmak, romanın yayımlanmasından vazgeçmekle eşitti. Bu bakımdan, içeriğine hafif flu bir hava verdim." Romanın dilinin farklılığını ise yazıldığı dönem içerisinde yoğun Fransızca çalışmasına bağlayan yazar, bazı cümleleri Fransızca düşünüp Türkçe yazmıştır. Olgunluk dönemi Yazarın "olgunluk dönemi" diye tanımlanabilecek edebiyat süreci Kurtlar Sofrası ile başlar. Sokaktaki Adamda ne istediğini değil, ne istemediğini bilen biri anlatılırken; Zenciler Birbirine Benzemezde Mehmed-Ali istedikleri ile istemedikleri arasında mütereddit bir karakteri yansıtmaktadır. Oysa Kurtlar Sofrasında Mahmud ne istediğini çok iyi bilen bir karakteri çizer. Bu üç romanıyla Attilâ İlhan Türk aydınına farklı açılardan bakar, fikirlerini diyalektik-materyalist bir sentez içinde derleyerek Türkiye için bir sentez önerir – ki sonradan yazdığı yedi kitaplık Aynanın İçindekiler serisi de bu zemine oturmaktadır. Bıçağın Ucu, Sırtlan Payı, Yaraya Tuz Basmak, Dersaadet'te Sabah Ezanları, O Karanlıkta Biz, Allah'ın Süngüleri: Reis Paşa ve Gazi Paşa bu seriyi oluşturan romanlardır. Her romanda yer alan karakterler, Türkiye'nin tarihinde köşe başlarını oluşturmuş dönemlere ayna tutan aydınlardır. Tarihi olaylar, politik ve sosyal dengelerle ele alınır. Birbirleriyle bağlantısı olan karakterlerden her biri bir romanda ön plana çıkar ve olaylar onun gözlemleriyle aktarılır. Bu serinin bütünü irdelendiğinde yine, yazarın Türk aydınına yakın tarihimize bir bakma şansı tanıdığını ve kendi toplumcu-gerçekçi bakış açısıyla önergeler sunduğu görülür. Ölümü Attilâ İlhan ilk kalp krizini 1985 yılında geçirdi. Bu tarihten sonra kardiyolojik sorunları devam eden İlhan'ın 2004'ten itibaren sağlık durumu daha da bozuldu. 10 Ekim 2005'te İstanbul'daki evinde geçirdiği ikinci kalp krizi sonucu hayata veda ettiğinde 80 yaşındaydı. Tiyatro ve sinema sanatçıları Çolpan İlhan'ın ağabeyi ve Kerem Alışık'ın dayısıdır. 2003 Sertel Demokrasi Ödülü'ne layık görülmüştür. 1946 CHP Şiir Yarışması İkinciliği, 1974 Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü Tutuklunun Günlüğü ile, 1974 Yunus Nadi Roman Armağanı Sırtlan Payı ile, vefatından sonra 2007 yılında kurulan Attilâ İlhan Bilim Sanat Kültür Vakfı çalışmalarına devam etmektedir. Eserleri Film Senaryoları 1959: Yalnızlar Rıhtımı 1960: Ateşten Damla 1960: Şoför Nebahat 1960: Devlerin Öfkesi 1962: Rıfat Diye Biri 1962: Ver Elini İstanbul TV Dizi-Film Senaryoları 1979: Paranın Kiri 1982: Sekiz Sütuna Manşet 1984: Kartallar Yüksek Uçar 1986: Yarın Artık Bugündür 1991: Yıldızlar Gece Büyür 1992: Teleflaş 2000: Baykuşların Saltanatı Şiir Kitapları 1948: Duvar (Attila İlhan kitabı) 1954: Sisler Bulvarı 1955: Yağmur Kaçağı 1960: Ben Sana Mecburum 1962: Bela Çiçeği 1968: Yasak Sevişmek 1973: Tutuklunun Günlüğü 1977: Böyle Bir Sevmek 1982: Elde Var Hüzün 1987: Korkunun Krallığı 1993: Ayrılık Sevdaya Dahil 2002: Kimi Sevsem Sensin Şiir albümleri 1999: Ben Sana Mecburum (Folk Müzik Center) 2001: Ne Kadınlar Sevdim (Folk Müzik Center) 2006: An Gelir (Selçuklu Müzik) Romanları 1953: Sokaktaki Adam 1957: Zenciler Birbirine Benzemez 1963: Kurtlar Sofrası 1980: Fena Halde Leman 1984: Haco Hanım Vay 2007: O Sarışın Kurt Aynanın İçindekiler Serisi' 1973: Bıçağın Ucu 1974: Sırtlan Payı 1978: Yaraya Tuz Basmak 1981: Dersaadet'te Sabah Ezanları 1988: O Karanlıkta Biz 2002: Allahın Süngüleri: Reis Paşa 2005: Gazi Paşa Öykü 1999: Yengecin Kıskacı Gezi 1957: Abbas Yolcu Anılar ve Acılar Serisi 1970: Hangi Sol 1972: Hangi Batı 1976: Hangi Seks 1980: Hangi Sağ 1981: Hangi Atatürk 1991: Hangi Edebiyat 1995: Hangi Laiklik 1997: Hangi Küreselleşme Attilâ İlhan'ın Defteri Serisi 1975: Faşizmin Ayak Sesleri 1980: Gerçekçilik Savaşı 1981: Batı'nın Deli Gömleği 1983: "İkinci Yeni" Savaşı 1985: Sağım Solum Sobe 1985: Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler 1986: Ulusal Kültür Savaşı 1991: Sosyalizm Asıl Şimdi 1991: Aydınlar Savaşı 1992: Kadınlar Savaşı Cumhuriyet söyleşileri 1988: Bir Sap Kırmızı Karanfil 1999: Ufkun Arkasını Görebilmek 2000: Sultan Galiyef - Avrasya'da Dolaşan Hayalet 2002: Dönek Bereketi 2004: Yıldız, Hilâl ve kalpak Çevirileri 1967: Kanton'da İsyan (Andre Malraux) 1968: Umut (Andre Malraux) 1969: Basel'in Çanları (Louis Aragon) Hakkında çıkan kitaplar Attilâ İlhan'la Siyaset Güncesi - Erol Manisalı - Derin Yayınları 1996: Yalnız Şovalye Attilâ İlhan - Zeynep Ankara - Bilgi Yayınevi 1997: Büyük Yolların Haydutu: Fotoğraflarla Attilâ İlhan'ın Yaşam Öyküsü - Öner Cirvaoğlu - Sel Yayıncılık 1998: Şubat Yolcusu: Attilâ İlhan'ın Şiiri - Yakup Çelik - Akçağ Yayınları 2001: Attilâ İlhan'a Edebiyat Dünyasından Mektuplar - Belgin Sarmaşık - Otopsi Yayınları 2001: Attilâ İlhan'la 1000 Saat - Erol Manisalı - Bilgi Yayınevi 2001: Mavi Adam, Attilâ İlhan'la söyleşiler - Zeynep Aliye - Bilgi Yayınevi 2002: Attilâ İlhan'da Kültür Sorunsalı - Gönülden Esemenli Söker - Bilgi Yayınevi 2002: Düşünceler: Attilâ İlhan'la Neler Tartıştık - Erol Manisalı - Gündoğan Yayınları 2002: Nâm-ı Diğer Kaptan, Attilâ İlhan'ı Dinledim - Selim İleri - İş Bankası yayınları 2004: Attila İlhan: Açtırma Kutuyu (46-83), Attila İlhan: Söyletme Kötüyü (83-87) - Belgin Sarmaşık - Bilgi Yayınevi 2004: Bütün Kaleler Zaptedilmedi: Attilâ İlhan'la Birkaç Saat - Hulki Cevizoğlu - Ceviz Kabuğu Yayınları 2005: Attilâ İlhan'la Akıp Giden Düşünceler - Erol Manisalı - Derin Yayınları 2005: Toplumbilimsel Roman Çözümlemesi: Louis Aragon ve Attilâ İlhan - Yavuz Kızılçam - Ürün Yayınları 2006: Attilâ İlhan Armağanı: "Kaptan'a Saygı ile" - Yakup Çelik - Kültür Bakanlığı 2006: Attilâ İlhan'la Hayatın İçinden - Erol Manisalı - Truva Yayınları 2006: Şehir Filmleri: Attilâ İlhan - Nur Akalın - +1 Kitap 2009: Batı'nın Maskesi Düşüyor: Attila İlhan'la Sohbet - Muharrem Bayraktar - AsyaŞafak Yayınları 2011: An Gelir: Attilâ İlhan - Yakup Çelik - Küçükçekmece Belediyesi 2011: Attilâ İlhan'ın Şiirlerinde Beyoğlu - Nuran Özlük - Başlık Yayın Grubu 2012: Attilâ İlhan'ın Siyasal Düşüncesi: Türkiye'de Ulusalcılığın Kökenleri - Hakan Reyhan - Phoenix Yayınları Ödüller 1946: CHP Şiir Armağanı, ikincilik - Cebbaroğlu Mehemmed 1974: Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü - Tutuklunun Günlüğü 1974: Yunus Nadi Roman Armağanı - Sırtlan Payı 1991: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı 2003: Sertel Demokrasi Ödülü. Notlar Kaynakça Dış bağlantılar BBC Türkçe ile 1991 yılında yapılan röportaj Kategori:1925 doğumlular Kategori:Menemen doğumlular Kategori:2005 yılında ölenler Kategori:Attilâ İlhan Kategori:20. yüzyıl Türk roman yazarları Kategori:21. yüzyıl Türk roman yazarları Kategori:Selçuklu Müzik sanatçıları Kategori:Türk sosyalistler Kategori:Yunus Nadi Ödülü sahipleri Kategori:Avrasyacılık Kategori:İstanbul'da kalp krizinden ölenler Kategori:Aşiyan Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü sahipleri Kategori:İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:20. yüzyıl Türk şairleri Kategori:21. yüzyıl Türk şairleri Kategori:Atatürkçüler Kategori:Türk deneme yazarları Kategori:Cumhuriyet (gazete) kişileri

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Attilâ İlhan

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi