Azerbaycan-Avrupa Birliği ilişkileri

[bullvar_katip]

Azerbaycan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği (AB) yıllar içinde olumlu ilişkiler kurmuş ve 1991 yılından sonra birbirleri ile daha yakın ilişkiler kurmaya başlamışlardır. Azerbaycan günümüzde Avrupa Komşuluk Politikası, Doğu Ortaklığı ve Avrupa Konseyi'nin bir parçasıdır. AB, 1992'den bu yana 600 milyon avrodan fazla ikili AB yardımı sağlayarak hem devlet sektöründe hem de sivil toplumda Azerbaycan'ın en büyük yabancı hibe bağışçısı ve yatırımcısı olmuştur. Arka plan Sovyetler Birliği'nin çöküşüne kadar, Azerbaycan'ın Sovyet dışı Avrupa ile çok az teması vardı. Sovyet yıllarında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (bugünkü Azerbaycan Cumhuriyeti) Azerbaycan SSC'si idi. Azerbaycan Yüksek Mahkemesi Eylül 1989'da Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan edene kadar öyle kalmaya devam etti, bağımsızlık bildirisi Kasım 1989'da Moskova'daki yetkililer tarafından geçersiz kılındı. Devlet nihayet Ekim 1991'de bağımsızlığını kazandı ve 1992'de Birleşmiş Milletlere katıldı. Azerbaycan, BM ve hükûmet politikaları aracılığıyla başta Avrupa olmak üzere uluslararası topluma ulaştı ve ekonomisini açtı. AB ile resmi ilişkiler 1996 yılında AB-Azerbaycan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması'nın (PCA) imzalanmasıyla başladı. Bu anlaşma 1999'da yürürlüğe girdi. Bu anlaşma, Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında esas olarak olumlu bir ilişkinin başlangıcına işaret etti ve her iki taraf da ilişkiden yararlandı. Azerbaycan ayrıca 25 Ocak 2001'de Avrupa Konseyi'ne katılan 43. devlet oldu ve Avrupa ile ilişkilerini güçlendirdi. Azerbaycan bunun sonucunda Avrupa ve Batı'ya daha da yakınlaştı. Azerbaycan, Konsey'e katılışından sonra 50 anlaşmayı onayladı ve Konsey'e aktif olarak katıldı. Temmuz 2003'te AB, Güney Kafkasya için bir Özel Temsilci atadı. 2004 yılından beri Azerbaycan (Güney Kafkasya ülkesi olarak) Avrupa Komşuluk Politikası'na (ENP) ve 2009'daki başlangıcından bu yana Doğu Ortaklığı girişimine dahil edildi. Azerbaycan'ın AB Programları ve Ajanslarına katılımına ilişkin bir Protokol Temmuz 2016'da kabul edildi. Programda yer alan kilit unsurlar, Azerbaycan'ın altyapısına yatırım, Azerbaycan ekonomisinin Avrupa ekonomisine kısmi entegrasyonu ve Hazar Denizi'nin Azerbaycan kontrolündeki kısmından petrol çıkarma konusunda Azerbaycan ile ortaklıklardan oluşmaktadır. 7 Şubat 2017'de AB ve Azerbaycan, 1996'da kabul edilen eskisinin yerini alacak yeni bir anlaşma için müzakerelere başladı. Siyasi ilişkiler AB ve Azerbaycan, çeşitli siyasi anlaşmalar yapmak için birlikte çalıştılar; AB-Azerbaycan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1999), daha güçlü ilişkilerin temeli için en önemlisidir. Anlaşma, AB-Azerbaycan Ortaklığı ve İşbirliği çerçevesinde ticareti, yatırımı, ekonomiyi, mevzuatı ve kültürü geliştirmeyi amaçlamaktadır. Azerbaycan aynı zamanda Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) ve Doğu Ortaklığı girişiminin bir parçasıdır ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KİT) üyesidir. AB ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin yasal dayanağının güncellenmesine ilişkin görüşmeler devam etmektedir. Ekonomik ve mali ilişkiler AB-Azerbaycan ekonomik ve ticari ilişkileri Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (PCA) tarafından düzenlenmektedir. Avrupa Birliği, Azerbaycan'ın toplam ticaretinin %48,6'sını temsil etmektedir ve Azerbaycan'ın ilk ticaret ortağıdır. AB, Azerbaycan'ın toplam ihracat ve ithalatında sırasıyla %60,7 ve %31,8 pay ile Azerbaycan'ın en büyük ihracat ve ithalat pazarıdır. 2016 yılında 1,8 milyar Euro olan AB'nin Azerbaycan'a ihracatı, ağırlıklı olarak makine ve ulaşım ekipmanlarından oluşmakta iken, AB'nin 2016 yılında 7,6 milyar Euro değerindeki Azerbaycan'dan ithalatı, ağırlıklı olarak petrol ve gazı (toplam ithalatın %98'i) kapsamaktadır. AB, Azerbaycan'da önemli bir yabancı yatırımcıdır. 2013 yılında, ülkedeki Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) 4,7 milyar Euro idi. PCA, ticari bağları güçlendirmeyi ve mal ve hizmet ticareti için piyasaya dayalı kuralları ve uygulamaları geliştirmeyi amaçlayan ekonomik işbirliği kurar. Azerbaycan ile daha yakın ekonomik entegrasyon, Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) ve AB'nin Doğu Ortaklığı girişimi yoluyla da takip edilmektedir. Azerbaycan, Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmasına yardımcı olmak için AB'den teknik yardım almaktadır. Azerbaycan'a AB desteği her yıl 30 milyon Euro civarındadır. İnsan Hakları, Demokratikleşme ve Devlet Dışı Aktör bütçe hatları (DİHAA ve NSA) kapsamındaki Sivil Toplum Kuruluşu (STK) projeleri de finansman almaktadır. Eskiden AB yardımı insani yardım, gıda güvenliği ve sosyal korumaya odaklanırdı. Ülkedeki ekonomik ve politik koşullar önemli ölçüde iyileştirildiğinden, şimdi daha fazla alana odaklanılmıştır: Avrupa Komşuluk Politikası Eylem Planı Petrol dışı ekonomi Devlet kapasite geliştirme AB yardımı aynı zamanda INOGATE, TRACECA, TEMPUS ve ERASMUS MUNDUS gibi programları desteklemektedir. Görüşler Azerbaycan'ın Avrupa Birliği ve Batı ile artan ilişkileri hakkındaki görüşler çoğunlukla olumludur, ancak genişleyen ilişkiden kaynaklanan endişeler bulunmaktadır. Azerbaycan ve Avrupa Birliği ortak bir enerji gündemini paylaşmakta ve her ikisi de Azerbaycan petrolünü Avrupa'ya getirmek için bir boru hattının inşasını desteklemektedir. Avrupa Enerjiden Sorumlu Komisyon Üyesi Andris Piebalgs 7 Kasım 2008'de “Kafkasya'daki son olaylar bir kez daha bölgedeki enerji sorunları için kritik bir zaman olduğunu ve AB-Azerbaycan enerji işbirliğinin şimdi her zamankinden daha fazla güçlendirilmesi gerektiğini gösterdi." dedi. Giderek daha fazla devlet Azeri petrolüne ihtiyaç duyarken, Komiser, AB ile Azerbaycan arasında güçlü bir ilişkinin, gelecekteki Avrupa enerji arzını güvence altına almak ve Azerbaycan ekonomisinin ve altyapısının gelişmesine yardımcı olmak için çok önemli olduğunu belirtti. Azerbaycan, ekonomisini ve siyasi yapısını güçlendirmek için Avrupa Birliği ile birlikte çalışmalar sürdürmektedir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 24 Nisan 2004'te “Azerbaycan'ın şu anki stratejik tercihi Avrupa, Avrupa ailesi ve kurumlarıyla entegrasyondur. Bu politikaya şiddetle bağlıyız. Azerbaycan'ın Avrupa'ya özgü tüm standart ve kriterleri karşılaması için elimizden geleni yapacağız. Politikamız böyledir ve uzun zamandır bunun peşindeyiz. Azerbaycan'daki güncel olaylar, devam eden bu politikanın sonucudur." diyerek görüşlerini belirtti. Ayrıca, "Aliyev hükümeti, Avrupa ile çalışmanın faydalarını görmektedir ve Avrupa işlerini, yatırımlarını ve yardımlarını memnuniyetle karşılamaktadır." diye sözlerini sürdürdü. Aynı zamanda, Azerbaycan'ın Rusya, İran (etnik Azeri nüfusunun çoğunluğunun yaşadığı) ve Hazar Denizi ve Kafkasya'daki komşu devletleriyle hala güçlü bağları bulunmaktadır. Hükûmet, Avrupa ve daha fazla bölgesel yatırımların bir bileşimiyle ile Azerbaycan'ı geliştirmeye odaklanmıştır. Bu çıkarlar zaman zaman çatışmaktadır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 2016 yılında Münih Güvenlik Konferansı'nda bir moderatörün sorusuna yanıt olarak şunları söyledi: Mevcut durum [[Dosya:Stamps_of_Azerbaijan,_2011-942.jpg|küçükresim|Azerbaycan'ın Avrupa Konseyi'ne katılımının 10. yıl dönümü anısına posta pulu]] [[Dosya:Ilham_Aliyev_met_with_President_of_European_Council_in_Brussels_2.jpg|küçükresim|Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Avrupa Konseyi Başkanı Donald Tusk ile Brüksel, Belçika ile görüştü, Temmuz 2018]] Azerbaycan ve Avrupa Birliği çoğu politikada benzer görüşlere sahiptir ve günümüzde ortak çıkarlarını ilerletmek için birlikte çalışmaktadır. Avrupa Topluluğu, Azerbaycan için Ulusal Gösterge Programı (NIP) adı verilen üç yıllık bir yardım planı geliştirdi ve AB bunun için üç yıl içinde (2007-2010) 92 milyon Euro bütçe ayırdı. Bu programın ana hedefleri devlet kurumlarını geliştirmek, onları daha verimli bir şekilde çalıştırmak ve Azerbaycan'a yabancı yatırımı ve ticari büyümeyi teşvik etmek için ülkenin iç altyapısını geliştirmesine yardımcı olmaktır. AB, Azerbaycan'ın yeni demokratik hükûmetine tavsiyelerde bulunmak ve insan haklarının korunduğundan emin olmak için Bakü'de bir Avrupa Demokrasi ve İnsan Hakları Aracı (DİHA) ofisi kurdu. Avrupa Birliği ve Azerbaycan enerji politikasında güçlü ortaklardır ve bir dizi proje üzerinde birlikte çalışmaktadır. Ana proje, Hazar petrol tedarikini Avrupa'ya bağlayacak ve tüketicilere ulaşmak için petrol ve gaz için uygun bir yol sağlayan bir boru hattı inşa etmektir. Avrupa aynı zamanda Azerbaycan'ın alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması için devlet destekli programını desteklemektedir. Azerbaycan, enerji güvenliğinin artırılması, üye devletlerin enerji piyasalarının AB İç Enerji Piyasası ilkelerine göre yakınsaması, sürdürülebilir enerji kalkınmasının desteklenmesi ve ortak ve bölgesel çıkarlara sahip enerji projelerine yatırım çekilmesi olmak üzere dört temel konudan oluşan AB INOGATE enerji programının ortak bir üyesidir. AB ve Azerbaycan arasında, mevcut PCA'ların Ortaklık Anlaşması (OA) ile değiştirilmesi için müzakereler devam etmektedir. AB'nin Azerbaycan büyükelçisi Roland Kobia, Nisan 2013'te, bunların Kasım 2013'teki Doğu Ortaklığı toplantısından önce tamamlanabileceğini belirtmiştir. Ancak Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Yönetiminin Başkan Yardımcısı bir OA'dan çok "bir ortaklık bildirgesi hazırlamayı hedefliyoruz - Avrupa Birliği ile ilişkilerimizin ve işbirliğimizin seviyesini daha iyi yansıtan bir belge" dedi. Azerbaycan heyetinden bir AB yetkilisi, "Azerbaycan'ın asla imzalamayacağı söylenmedi, sadece şimdi imzalamak için doğru zaman değil. Dolayısıyla Azerbaycan ile olası diğer formatlar üzerinde çalışıyoruz, ancak nihai hedef bir ortaklık anlaşması imzalamaktır." Zirvede hiçbir OA imzalanmadı, ancak Ortak Bildirge müzakerelerdeki ilerlemeye övgüde bulundu ve AB'nin Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldıktan sonra Azerbaycan ile Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması müzakere etmeye istekli olduğunu belirtti. Aralık 2013'te AB'nin Genişlemeden Sorumlu Komisyon Üyesi Ştefan Füle, OA ile ilgili görüşmelerin devam ettiğini söyledi. Kasım 2016'da Avrupa Konseyi, "Azerbaycan'ın AB'nin siyasi birlik ve ekonomik entegrasyon teklifine ne ölçüde katılacağına karar vermesine izin veren" bir çerçeve anlaşma müzakerelerinin başlatılmasına izin verdi. 29 Kasım 2013 tarihinde, Azerbaycan ile Avrupa Birliği arasında Litvanya'nın Vilnius kentinde vize verilmesinin kolaylaştırılmasına ilişkin anlaşma imzalandı. Belge 1 Eylül 2014 tarihinde yürürlüğe girdi. Bu anlaşmaya göre, Azerbaycan vatandaşları için AB ülkelerine seyahat daha kolay ve ucuz hale geldi ve AB içinde serbestçe seyahat etmelerini sağlayan kısa süreli vizeler alabilmeye başladı. Anlaşma İngiltere, İrlanda ve Danimarka'da yürürlükte değildir. Anlaşmaya göre, vize işlemleri resmi delegeler, emekliler, 12 yaşın altındaki çocuklar, öğrenciler ve araştırmacılar gibi belirli vatandaş grupları için ücretsiz. Enerji işbirliği Azerbaycan, AB için önemli bir enerji ortağıdır ve şu anda AB'nin petrol talebinin yaklaşık %5'ini karşılamaktadır ve Hazar gaz kaynaklarının Güney Gaz Koridoru aracılığıyla AB pazarına getirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. AB, Azerbaycan petrolünün ve Azerbaycan üzerinden geçen petrolün en büyük müşterisidir. AB-Azerbaycan enerji işbirliği Güney Gaz Koridoru'nun çok ötesine geçmektedir. Enerji alanında ikili işbirliğinin temeli, 2006 yılında imzalanan Azerbaycan Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında Enerji Alanında Stratejik Ortaklık Mutabakat Muhtırası'dır. Mutabakat zaptında 4 öncelikli işbirliği alanı belirlendi: mevzuatın uyumlaştırılması, tedarik ve geçiş sistemlerinin güvenliğinin artırılması, RES'in geliştirilmesi ve teknik işbirliğinin artırılması. Düzenli Mutabakat toplantıları, Azerbaycan ile AB arasındaki enerji ilişkilerindeki gelişmeleri değerlendirmektedir. 2016 yılında Komisyon, enerji politikası hedeflerine ulaşmada Azerbaycan da dahil olmak üzere Doğu Ortaklığı ülkelerini destekleyen yeni bir bölgesel program olan "EU4Energy"yi başlattı. AB aynı zamanda enerji verimliliğini artırma çabalarında Azerbaycan'a yardım etmektedir. "Güney Gaz Koridoru" Avrupa Komisyonu Başkanı José Manuel Barroso ve Başkan Aliyev, Ocak 2011'de Bakü'de Güney Gaz Koridoru Hakkında Ortak Bildiri imzaladılar. Güney Gaz Koridoru, Hazar, Orta Asya ve Orta Doğu gaz kaynaklarını Avrupa pazarlarına getirmek için stratejik bir girişimdir ve enerji arzının güvenliği için ana çeşitlendirme aracıdır. Hazar havzasından, özellikle Şah Deniz II sahasından gaz getirecek altyapı, mevcut Güney Kafkasya boru hattının Azerbaycan'dan Gürcistan üzerinden Türkiye'ye genişletilmesi; Türkiye'yi geçen ve Gürcistan'ı Avrupa'ya bağlayan Trans-Anadolu boru hattı ve Türk sınırından Yunanistan ve Arnavutluk üzerinden İtalya'ya gaz taşıyan Trans-Adriyatik boru hattı. Hazar Denizi'nin Azerbaycan sektöründeki dev bir açık deniz gaz sahası - Şah Deniz II, 2020 itibarıyla Avrupa pazarlarına yılda ilk on milyar metreküp ve Türkiye'ye yılda 6 milyar metreküp gaz sağlayacaktır. Güney Gaz Koridoru, 7 hükümet ve 11 şirket de dahil olmak üzere çok sayıda paydaşın dahil olduğu uluslararası hidrokarbon endüstrisinin en önemli ve iddialı girişimidir. Güney Gaz Koridoru, Hazar Denizi'nden Avrupa pazarlarına gaz tedariki sağlayarak tüm Avrupa'nın enerji haritasını değiştirecektir. Başlangıçta, bu ağ üzerinden 2019-2020'de yaklaşık 10 milyar metreküp (bcm) gaz akması planlanmaktadır. Azerbaycan'ın AB üye ülkeleriyle dış ilişkileri Azerbaycan ve AB üye ülkeleri arasındaki diplomatik ilişkiler Ayrıca bakınız Avrupa Birliği'nin Genişlemesi Azerbaycan-Macaristan ilişkileri Ermenistan-Avrupa Birliği ilişkileri Gürcistan-Avrupa Birliği ilişkileri Kaynakça Konuyla ilgili yayınlar Fischer, Sabine: Kafkasya Analitik Özet No. 1'de "Gürcistan Krizinden Sonra Güney Kafkasya'ya Yönelik Avrupa Politikası" Memmedli, Anar: "AB-Azerbaycan İlişkileri: Doğu Ortaklığı Girişimlerinde İnsan Hakları ve Demokrasinin Geliştirilmesi", Kafkasya Analitik Özet No. 35-36 Dış bağlantılar Azerbaycan'ın gaz politikası: zorluklar ve ikilemler, Leila Alieva'nın Görüşü, Nisan 2009, Avrupa Birliği Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü Kategori:Azerbaycan'ın dış ilişkileri Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar