Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri

[bullvar_katip]

Ermenistan ile Azerbaycan arasında, büyük ölçüde süregelen, fakat Azerbaycan ordusunun 27 Eylül 2020 tarihinde başlattığı Karabağ operasyonu ile alınan, Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle diplomatik bir ilişki yoktur. Komşu halklar, 1918-1921 yılları arasında, çökmüş Rus İmparatorluğu'ndan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti olarak kazandıkları kısa bağımsızlıkları sırasında resmi hükûmet ilişkilerine sahiptiler; bu ilişkiler Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edilene kadar vardı. Geçen yüzyılda ülkeler tarafından yürütülen bir savaş nedeniyle -biri 1918'den 1921'e, diğeri 1988'den 1994'e kadar- iki ülke gergin ilişkilere sahipti. Tarihi 1918 ve 1921 arasındaki ilişkiler Transkafkasya Federasyonu'nun 26 Mayıs 1918'de bağımsız Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti'nin ilanıyla dağılması üzerine, hem Azerbaycan hem de Ermenistan 28 Mayıs 1918'de aynı gün bağımsızlıklarını ilan ettiler. Hem Ermenistan hem de Azerbaycan, tarihsel ve etnik olarak kendilerinin gördükleri topraklarda hak iddia etti; bu toprak anlaşmazlıkları 1918 ile 1920 yılları arasında Azerbaycan-Ermenistan Savaşı'na yol açtı, ancak hem Ermenistan hem de Azerbaycan Sovyetler Birliği tarafından ilhak edildiğinde sona eren bir dizi çatışma vardı. Sovyet dönemi (1922-1991) 1922'de Sovyetler Birliği'nin kurulması üzerine Azerbaycan SSC ve Ermenistan SSC, başlangıçta Transkafkasya SFSC'nin bir parçası olarak ve 1936'dan sonra ayrı birimler olarak kurucu devletler oldular. Dağlık Karabağ Özerk Oblastı (NKAO) dahil olmak üzere iki ülke arasındaki ilişkiler, Sovyet yönetimi altında genellikle barışçıl ve dostane idi. Ara sıra çatışmalar meydana gelmesine rağmen, özellikle Ermenistan'daki çok sayıda Azeri'nin göçüyle sonuçlanan 1948 ve 1964'teki halk protestoları, katı Sovyet sansürü nedeniyle daha geniş bir kesim tarafından bilinmiyordu. 1988'de Karabağ Ermenileri, ayrılıp Ermenistan'a katılmak için oy kullandılar. Bu, Ermenistan ve Azerbaycan'daki katliamlarla birlikte Karabağ Savaşı olarak bilinen çatışmayla sonuçlandı. Şiddet, eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı ve çevresindeki yedi Azerbaycan bölgesinin fiilen Ermeni işgaliyle sonuçlandı; her iki taraf Mayıs 1994'ten beri yürürlükte olan ateşkesi kabul ettiğinde etkili bir şekilde durdu. 1995'in sonlarında, her iki taraf AGİT Minsk Grubu'nun arabuluculuğunu kabul etti. Minsk Grubu'na şu anda ABD, Fransa ve Rusya eş başkanlık ediyor ve Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye ve birçok Batı Avrupa ülkesinden oluşuyor. 1994 sonrası Savaştan sonra Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler çok gergin kaldı. 2008'de Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev “Dağlık Karabağ asla bağımsız olmayacak; pozisyon uluslararası arabulucular tarafından da desteklenmektedir; Ermenistan gerçeği kabul etmek zorunda ve 1918'de Erivan Ermenilere verildi. Büyük bir hataydı. Erivan Hanlığı Azeri topraklarıydı, Ermeniler burada misafirdiler." dedi." İki ülke hala teknik olarak savaşta ve Azerbaycan hükûmeti AGİT Minsk Grubu'nun arabuluculuğu başarılı olmazsa düzenli olarak Dağlık Karabağ'ı askerî güçle geri almakla tehdit ediyor. Ermenistan vatandaşlarının yanı sıra Ermeni kökenli diğer ülkelerin vatandaşlarının Azerbaycan Cumhuriyeti'ne girişleri yasaklanmıştır. Bir kişinin pasaportunun Dağlık Karabağ'a diplomatik pasaportu kısıtlayan herhangi bir seyahat kanıtı göstermesi halinde Azerbaycan Cumhuriyeti'ne girmesi yasaktır. Haziran 2010'da kısa bir süre alevlenen çatışma dört Ermeni ve bir Azeri askerin ölümüyle sonuçlandı. Çatışma, Ermenistan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanları ile Moskova'da düzenlenen barış görüşmelerinden bir gün sonra gerçekleşti. 31 Ağustos 2010'da bir sınır çatışmasında üç Ermeni ve iki Azeri öldü, ancak Ermeni ordusu savaşta yedi Azerinin öldürüldüğünü iddia etti. Olay için her iki taraf da diğerini suçladı. 24 Haziran 2011'de iki taraf Dağlık Karabağ sorununa bir son vermek için Rusya'nın Kazan kentinde bir araya geldi, ancak görüşmeler başarısızlıkla sonuçlandı. Görüşmelerin sona ermesinin ardından, Azeri Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 26 Haziran Kurtuluş Günü askeri geçit töreninde Ermenistan'ı Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ'ı zorla geri alabileceği konusunda uyardı. 5 Ekim 2011'de Dağlık Karabağ çevresindeki sınır çatışmalarında bir Ermeni ve iki Azeri asker öldü. Aynı gün iki Ermeni de keskin nişancı ateşi nedeniyle yaralandı. Bir diğer şiddet olayı 5 Haziran 2012'de Azerbaycan tarafına göre Ermeni birliklerinin sınırı geçip geri çekilmeden önce beş Azerbaycan askerini vurmasıyla meydana geldi. Ermenistan bu iddiayı reddetti ve Azerbaycan'ı önce sınırı geçmekle suçladı. 2016 çatışmaları Her iki taraftan da yaklaşık 350 asker ve sivilin öldürüldüğü 2016 Azerbaycan-Ermenistan çatışmalarından sonra, Azerbaycan tek taraflı ateşkes ilan etti. 2020 Dağlık Karabağ Savaşı Dağlık Karabağ'da Türkiye destekli Azerbaycan ile Ermenistan destekli tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti arasında yaşanmış silahlı çatışmalardır. Bu çatışmalarda tarafların açıkladığı verilere göre yaklaşık 6000 asker ve sivil ölmüştür. Çatışmalar sonucunda Azerbaycan kesin olarak askeri ve diplomatik zafer elde etmiştir. 2022 sınır çatışmaları 12-15 Eylül 2022 tarihleri arasında Azerbaycan ve Ermenistan arasında meydana gelen sınır çatışmalarıdır. 12 Eylül 2022'de Azerbaycan-Ermenistan sınırı boyunca Azerbaycan ve Ermenistan birlikleri arasında bir dizi çatışma patlak verdi ve 2021-2022 Azerbaycan-Ermenistan sınır krizinde büyük bir tırmanışa işaret etti. İki taraf da gerginlikten birbirini sorumlu tuttu. Ermenistan Savunma Bakanlığı, Azerbaycan'ın Basargeçer, Goris, Sotk ve Cermuk şehirleri yakınlarındaki Ermeni mevzilerine top ve ağır silahlarla saldırdığını ve topraklarının belirli bölgelerini işgal ettiğini ve daha sonra NASA'nın uydu görüntüleriyle teyit edildiğini söyledi. Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Ermenistan'ın Daşkesen, Kelbecer ve Laçın bölgeleri yakınlarında "büyük çaplı provokasyonlar" düzenlediğini ve Ermenistan'ın iç sınır bölgesinde çok sayıda stratejik tepeyi ele geçirdiğini söyledi. Sınırı çizilmemiş olan çatışmalar, esas olarak devam eden Dağlık Karabağ ihtilafından kaynaklanmaktadır. Rusya, 13 Eylül'de ateşkese aracılık ettiğini söyledi, ancak her iki taraf da ateşkesin yürürlüğe girmesinden dakikalar sonra bozulduğunu doğruladı. 14 Eylül'de Azerbaycan ve Ermenistan yeni bir ateşkes anlaşması yaptı. Ayrıca bakınız Eurovision Şarkı Yarışması'nda Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri Kaynakça