Azerbaycan kültüründe hattatlık

[bullvar_katip]

Azerbaycan kültüründe hattatlık — Azerbaycan el yazması kitapların yazımında nesih, nestalik, sülüs, reyhani hattatı, divanî, tugi, ve diğer hat örnekleri kullanılmıştır. İlmî eserler ağırlıklı olarak nesih hattı ile yazılmıştır. Ayrıca cami kitabeleri, bakırcılık örnekleri, savaş eşyaları, mutasavvıf dervişlerinin kullandığı kaşkul ve teberzinlerde hat sanatı örneklerine rastlanmaktadır. Tarihi Orta Çağ'da yaşamış hattatlara örnek olarak Azerbaycan edebiyatının temsilcileri olan Kazvinli Kişvari, Muhammed Tahir Vahid Kazvini, Sadık Bey Afşar verilebilir. Ortaçağ Azerbaycan el yazmaları Halil bin Ahmed, Safevi döneminde Şah Mahmud Nişapuri, Muhammed ibn Hüseyin Katib Nişati, Mahmud Şirazi, 18. yüzyılda Şamahıı Osman ibn Mahmud Efendi, Kazım Karadonlu vb. katipler ve hattatlar tarafından kopyalanmıştır. 15. yüzyıl Afsaheddin Hidayet divanının Oxford nüshası, grafik ve kaligrafik benzersizliğiyle dikkat çekiyor. 16. yüzyıldan kalma Şah İsmail Hatai divanının "güzel altın işçiliği ve kaligrafisi" onun imparatorlukla bağlantısını gösteriyor.. 1591'de Mahmud ibn Şahmuhammed Erdebili, Muhammed Fuzuli'nin divanını Talik yazı türü ile kopyalamıştır. Bu kitap şu anda İstanbul'daki Topkapı Sarayı Müzesi'nin Türkçe el yazma eserler bölümünde saklanmaktadır. 1664 yılında Muhammed Rıza Erdebili, Fuzuli'nin "Leyli ve Mecnun" şiirini nestâlik yazı türü ile kopyalamıştır. 22 minyatürle süslenmiş ve edebî değerinin yanı sıra sanat değeri de yüksek olan bu nüsha, Britanya Kütüphanesi'nin Türkçe yazma eserler bölümünde muhafaza edilmektedir. Azerbaycan'da hattatlıkla Baba Usta (18.yy, Bakü), usta Abuzar Badalov (18-19.yy, Shahbuz), usta Zeynal Nakkaş (19.yy, Ordubad), usta Ahmed (19.yy, Lenkeran), usta Muhammed (19.yy, Gence) gibi sanatçılar meşgul olmuştur. 19. yüzyıl Azerbaycan'ının kültür merkezlerinden biri olan Şuşa'da Mirza Muhammedkerim bey Kabirli, Hacı Mirza Aligulu Yusifzadeh, Molla Ali Karabagi, Mirza Ismayil Mezhun, Mirza Huseyn bey Salar, Mir Muhsin Nevvab, Hasanali han Karadaği gibi hattatlar çalışmıştır. Molla Ali'nin talebesi Mirza Kâzım, yazılarını “İnşâî-Mirza Kâzım” adıyla neşretti ve bu kitap medreselerde hat sanatı örneği olarak kullanılmıştır. Hasanali Han Karadaği, Mir Mehdi Khazani'nin "Kitabi-tarikhi-Karabagh" kitabını şikaste-nestalik yazı türü ile kopyalamıştır. Mirza Kadim İrevani Ermitaj Müzesin'de saklanan klasör şeklindeki bir hediyeye, nesih hattı ile Sadi'den şiir bölümleri yazmıştır. Lenkeran kaza mahkemesi katibi Mirza Ismayil Kasir, nesih, talik ve nahun hatlarında usta idi. Alman Oryantalist Friedrih Bodenstedt, Gence ve Tiflis'te hat sanatı öğretmenliği yapan Mirza Şefi Vazeh'i böyle tanımlıyor:"Mirza Şefi çok güzel yazıyordu ve aynı zamanda güzellik ve çeşitlilik getiriyordu, harfleri metnin içeriğine uyarlıyordu. Sıradan şeyler hakkında yazması gerekiyorsa, onlara sıradan, süslü şeyler için bayram kıyafetleri giydirir ve kadınlara özel yazılan mektupları ince bir yazıyla yazardı." 19. yüzyılın ortalarında Azerbaycan'da medreselerde hat derslerine özel önem verildi. Böyle bir medrese, Nukha'da "Macmaul-hoş hat" ın yazarı Abdulğani Halisagarizade Nukhavi'nin (1817–1879) medresesidir. Nukhavi'nin el yazması kitapları, çoğunlukla nesih ve nastalig hatları kullanılarak, sanatsal ve estetik bir zevkle yazılmıştır. Kafkas Müslümanlarından V şeyhülislamı Abdussalam Ahundzade, 1894'te Tiflis'te "Hatti-talik ve Nastalik" ders kitabını yayınladı. Bakü şehrinin civar köylerinde hat sanatı daha çok camilere yakın okullarda dini derslerle birlikte okutulmakta ve bu sanatta hünerli ustalar yetiştirilmektedir. Surahani'li Mirza Asadullah, "İsmailiyye" binası cephesinin hadislerinin hattatıydı. Öğrencisi Ahmed Alizade'nin el işleri, AMİA El Yazmaları Enstitüsü'nde saklanmaktadır. Sovyet döneminde Latin harflerine geçiş, bilimsel ve teknik gelişmeler hat sanatının gerilemesine yol açmıştır. Modern zamanlarda Seyfeddin Mansimoğlu, Hacı Eldar Mikayilzadeh, Yavar Asadov, Gülkhan Baydemir gibi sanatçılar eserlerinde hattatlık kullanırlar. Hat sanatı ile ağaç oymacılığı sanatını birleştiren Seyfeddin Mansimoğlu, eserlerini Muhammed Fuzuli, Şah İsmayil Hatai, Mevlana Celaleddin Rumi gibi şahsiyetlere ithaf etmiştir. Hacı Eldar Mikayilzade, Tezepir Camii'nin restorasyonunda sanatsal hat sanatı ile botanik ve İslami desenlerin sentezini oluşturmuştur. Hattatlar Orta çağ dönemi Abdülkadir Meragi. Üç dilde şair, altı kalemde hattattı. Anadili Azerice idi, Azerbaycan dilinde birkaç şiirin yazarıydı. İskender Bey Münşi. Şair ve hattattı. Bazı şiirlerini Azerice yazmıştır. Etik Ordubadi. Şah İsmayil'in makamında kalemcilik tecrübesi kazandığı "tuğrayi-şahi" adlı yazı türünü icat etti. Murtazakulu han Şamlı. Şair ve hattattı. Azerice ve Farsça şiirler yazmıştır. 19. yüzyıl Muhammed Halife Aciz. Kaçar döneminde yaşamış olan şair usta bir hattattı, şiirler, dualar ve saray için kasideler yazıyordu. Duaları usta olduğu nesih hattı ile yazardı. Abdulkani Nuhavi. "Muhtasar el-Kuduri'yi" yazan hattat. Kopyası, baskı özellikleri ve kalitesi ile ayırt edilir. Molla Kasım Bayat. El yazmalarının yüzünü kopyaladı. Bunun üzerine Şuşa'dan hattatları, ressamları, muzahibleri ve mücellitleri yazma nüshaları çoğaltmak üzere köyüne davet etmiştir. Onun liderliği sırasında hat sanatı ağırlıklı olarak Bayat Medresesi'nde ders olarak okutulmuştur. Abdülkerim Bey Memmedov. Cafergulu Han'ın kütüphanesi için kitap kopyalıyordu. Modern dönem Azad Yaşar. Orijinal Kufi kaligrafi kompozisyonu "Allahu-ekber", çocuklar için "Azerbaycan sanatı" ansiklopedisinin "Hat Sanatı" bölümüne dahil edilmiştir (2011). Kaynakça