Bahriye Üçok

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Bahriye Üçok (10 Mayıs 1919, Trabzon - 6 Ekim 1990, Ankara), Türk tarihçi ve siyaset bilimci, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nin ilk kadın akademisyeni, Cumhuriyet Senatosu üyesi (1971-1977), Halkçı Parti'den Ordu milletvekili (1983-1987) ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti parti meclis üyesi. İlk yılları ve gençliği Bahriye Üçok, Mehmet ve Nadire Bektaşoğlu'nun kızı olarak 10 Mayıs 1919'da Trabzon'da doğdu. İlkokul ve ortaokul eğitimini Ordu'da tamamlayan Üçok, İstanbul-Kandilli Kız Lisesinden mezundu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde Orta Çağ Türk İslam tarihi bölümünde eğitim aldı. Aynı zamanda devlet konservatuarında opera bölümünde de eğitim gördü. Mezun olduktan sonra kısa bir süreliğine DTCF fakültesinin kütüphanesinde aday kadrosunda memurluk yaptı. 26 Ekim 1942'de Samsun Lisesi'ne tarih öğretmeni stajyeri olarak atandı. Yaklaşık iki sene sonra, 21 Aralık 1944'te ise Ankara'da bulunan 4. Ortaokulda tarih ve coğrafya öğretmenliği görevine atandı. 7 Temmuz 1945 tarihinde Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Ömer Coşkun Üçok ile evlendi. 1953'te Ticaret Lisesi'nde görevlendirildi. 16 Kasım 1953'te Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde İslam Tarihi Kürsüsü'nde asistan adayı olarak atanınca Ticaret Lisesi'ndeki görevinden ayrıldı. Üçok bu fakültenin ilk kadın öğretim üyesiydi. 28 Eylül 1954'te aday öğretim üyeliği bitti ve kadrolu asistan oldu. 25 Mayıs 1954'te ise evliliğinden Kumru adında bir kızı oldu. Akademik kariyeri ve çalışmaları 1957 yılında İslam Tarihinde İlk Sahte Peygamberler adlı teziyle doktorasını tamamladı. Üçok, monografi niteliğindeki doktora tezinde, hicretin ilk on yılındaki İslam karşıtı faaliyetleri incelemektedir. Muhammed ve vaizleri aleyhinde Müslüman geleneğinde "yalancı peygamberler" olarak adlandırılan kişiler olan Esved el-Ansî, Tuleyha bin Huveylid, Müseylime ve karısı Secah'ın İslam'a karşı yürüttükleri mücadele doktrinlerini ve gösterdikleri değişimi açıkladı ve verdikleri mücadelenin siyasi ve sosyal nedenlerini ortaya çıkarttı. Üçok, doktora tezinde sahte peygamber hareketlerinin İslam tarihi üzerinde iki olumlu ve bir olumsuz etkisi olduğunu açıklamıştır. Ona göre sahte peygamberlere karşı verilen mücadele, Muhammed'in ölümünden sonra Muhacir ve Ensar arasında olası bir ayrılığı engellemiş ve aynı kabileden olan Müslümanlar ile gayrimüslimlerin farklı taraflarda savaşmasını önlemiştir. Tezinde bu durumun kabile bağlarının gevşemesine yol açarak İslam dininin yayılması adına olumlu bir etki yaptığını fakat aynı zamanda bu sahte peygamber hareketlerinin İslam'ın yayılmasını bir süre geciktirdiği için olumsuz bir etki yarattığını da ileri sürmüştür. Bahriye Üçok'un, Kur'an'a bağlı kalarak İslam dinini "çağdaş bir bakış açısı ve hoşgörü" ile yorumladığı belirtilir. Bu yüzden 1960'lı yıllardan itibaren çeşitli tehditlere maruz kaldığı ifade edilmişti.[[Dosya:Bahriye Üçok heykeli (cropped).JPG|küçükresim|Bahriye Üçok heykeli, Bahçelievler, Ankara.]]1 Eylül 1961'de uzmanlık eğitimi alması adına Fransa'ya gönderildi. Bir sene sonra, 10 Eylül 1962'de ilahiyat fakültesindeki görevine geri döndü. 4 Aralık 1964'te, İslam Devletlerinde Kadın Hükümdarlar adlı eseriyle İslam Tarihi Kürsüsü'nde doçent unvanı kazandı. Üçok'a göre bu eseri "mücadeleden yılmayan, cesur ve kabiliyetli kadınların hayat hikayelerinden bahseder". Bu eserde, kadınların devlet yönetimindeki rolünün çok sayıda tarihî örneği olduğuna dikkat çekilerek, bu konuda Saba Melikesi Belkıs, Yehuda kraliçesi Atalya, Mısır kraliçesi Kleopatra, Palmira kraliçesi Zenobia gibi isimler örnek olarak sunulmuştur. Kitapta birçok Avrupa ülkesinde kadınların hükümdarlık yaptığına da vurgu yapılmıştır. İslam dünyasında yaşamış kadın hükümdarların faaliyetleri de verilmiştir. 1967 yılında doktora tezini genişletip düzenleyerek İslamdan Dönenler ve Yalancı Peygamberler adı altında yeniden yayınladı. Aynı yıl içinde Belleten dergisinde yayınlanan İslâm Devletlerinde Bazı Nâibeler makalesi, tarihte İslam dünyasındaki kadınların rolüne dair yapılan araştırmalarının devamı niteliğindedir. Bu çalışma, Avrupalı birçok bilim insanının genellikle İslam toplumlarında kadınların toplumsal ve kişisel yaşamdaki etkisini doğru bir şekilde değerlendirememesi ve kadınların yalnızca kocalarının eşleri olarak haremlerde izole bir hayat sürdüğü şeklinde yanlış bir algıya sahip olmaları gibi yanılgılara karşı bir tepki olarak yazılmıştır. Üçok, aynı zamanda Sasani İmparatorluğu'ndaki kadınların hukuki statüsünü inceleyen ve kadınların geniş haklara sahip olmalarının bu imparatorluğun çöküşüne katkıda bulunduğunu öne süren Christian Bartholomae'nin argümanlarına eleştirel bir yaklaşım sergilemektedir. Üçok, Fransızca, Arapça ve Farsça biliyordu. Türkiye'de orta ve yüksek öğretim kurumlarında ilahiyat programlarının yeniden öğretilmesi girişimlerine karşı aktif muhalefet yapıyordu. Siyasi kariyeri Cumhuriyet Senatosu'nda kontenjan senatörlüğü dönemi 14 Ekim 1971 tarihinde Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay talimatıyla kontenjan senatörü seçildi. 2 Kasım 1971'de, Cumhuriyet Senatosu'nda Tayfur Sökmen tarafından Başkanlık Divanı kâtipliğine aday gösterildi ve senato oylamasıyla kâtip seçildi. Genel Kurulda muhtelif konularda yirmi üç konuşma yaptı. 1974 yılında kâtiplik görevine yeniden seçildi. 18-24 Kasım 1975 tarihlerinde Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün Pakistan'a gerçekleştirdiği ziyarette refakatçi olarak bulundu. 14 Ekim 1977 tarihinde altı yıllık görev süresi doldu ve Cumhuriyet Senatosu'ndan ayrıldı. CHP Ordu milletvekilliği dönemi Üçok, 1977'de Cumhuriyet Halk Partisi'ne katıldı. 12 Eylül Darbesi'nden ve 1982 Anayasasının kabul edilmesinden sonra siyasi partilerin kurulmasına izin verilen dönemde Halkçı Parti'nin kurucu üyelerinden biriydi. 1983 seçimlerinde de Halkçı Parti'den Ordu milletvekili adayı oldu ve milletvekili seçilerek Türkiya Büyük Millet Meclisi'ne girdi. Mecliste milletvekili olarak görev yaptığı süre boyunca 15 kanun teklifi, 12 sözlü ve 37 yazılı soru önergesi verdi. Genel kurulda 33'ü kanun tasarıları hakkında olmak üzere toplam yetmiş kez konuşma yaptı. Bahriye Üçok, 11 Nisan 1984 tarihinde mecliste Diyanet İşleri Başkanlığı'na ilişkin sözlü sorular sordu ve bu sorulara dönemin Anavatan Partisi hükûmetinin Sanayi ve Ticaret Bakanı Kâzım Oksay cevap verdi. Üçok, Diyanet İşleri Başkanlığı'nı şu sözlerle eleştirdi: Bu sözler üzerine dönemin Maliye ve Gümrük Bakanı Ahmet Alptemoçin, Üçok'a "bu meclisin vaktini işgâl etmeye hakkınız yok, sayın milletvekili" dedi. Gazeteci Oktay Akbal, 2000 tarihli köşe yazısında Üçok'un tehlikeleri haber veren bu sözlerinin dönemin ANAP milletvekili ve bakanlarınca dikkate alınmadığını, aynı kişilerin "gerçekleri konuşanları bastırmaya çalıştığını" anlattı ve Bahriye Üçok'un "büyük uyarısının güncelliğini koruduğunu" belirtti. Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Atatürkçü Düşünce Derneği kurucu üyeliği Milletvekilliği süresi dolunca meclisten ayrılan Üçok, siyasetle ilgilenmeye devam etti. Halk Partisi ve Sosyal Demokrasi Partisi'nin birleşmesinde rol aldı. 1986'da bu birleşme ile birlikte kurulan Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin üyesi oldu. Üçok, 1988 yılında TRT'de katıldığı Açıkoturum adlı televizyon programında Kur'an'daki ayetleri örnek göstererek, İslam'da örtünmenin kadınlar için zorunlu tutulmadığını açıkladı. Bu programdan sonra Bahriye Üçok'a "çok sayıda tehdit telefonu ve mektubu" geldi. 27 Ekim 1988'de eşi Coşkun Üçok'un ölümünden sonra Bahriye Üçok'a tehdit telefonları geldi ve hatta telefonla gelen tehditlerden birinde bayıldığı için hastaneye kaldırıldı. Üçok, 19 Mayıs 1989 tarihinde kurulmuş Atatürkçü Düşünce Derneği'nin kurucuları arasındaydı. 1990 yılı Eylül ayında ise SHP'nin parti meclis üyesi seçildi. Atatürkçülük ve laiklik hakkında yazılar kaleme alarak ve konferanslar düzenledi, laik ve demokratik sistemin destekçisi olarak faaliyetlerde bulundu. Bahriye Üçok'un katıldığı toplantılarda sık sık vurguladığı konular arasında laiklik, kadın hakları ve irtica tehlikesi bulunuyordu. Özellikle laiklik ve kadın hakları konularına odaklanan ve "aydın bir din bilgini" olarak bilinen Üçok, "Laikliğin Savunucusu İlahiyatçı" olarak tanındı. Buna ek olarak Üçok, üniversitelerde türbanın serbest bırakılmasına mecliste karşı çıktı. Uğur Berk Kalelioğlu'ya göre Bahriye Üçok'un Atatürkçü Düşünce Derneği'nin kurucu üyeleri arasında yer alması, "Mustafa Kemal vizyonu ve Atatürkçü düşünceye 'din karşıtlığı' doğrultusunda yöneltilen eleştirilere bir karşı duruş" olarak nitelendirilebilir. Üçok, 1990 yılında SHP tarafından hazırlanmakta olan laiklik raporu üzerine çalışıyordu. Bu raporun parti meclisine ve merkez yürütme kuruluna sunulmasından sonra kamuoyuna yayımlanması planlanıyordu. Aldığı tehditler ve suikast sonucu ölümü Bahriye Üçok, 26 Eylül 1990 tarihinde Almanya'nın Tübingen şehrinde "İslam'da Kadın" konulu bir konferans verdi. Bu konferansta İslam'da kadın, Türk kadınının yasal hakları, Türk kadınının Türkiye ve Almanya'daki sosyal yaşantısı gibi konular üzerinde konuşma yaptı. Üçok aldığı tehditlerden dolayı duyduğu endişe sebebiyle kendisini konuşmacı olarak davet eden Tübingen Türk Derneği üyelerinden koruma talep etti. Yerel polis teşkilatı, Üçok'un korunması için konferans süresince yanında iki kadın polis bulundurdu. [[Dosya:Bahriye Üçok, Karşıyaka Mezarlığı, 2022 Mart-arka.jpg|küçükresim|upright=1.19|Bahriye Üçok'un mezarı, Karşıyaka Mezarlığı.]] Üçok, 6 Ekim 1990 günü Ankara'nın Çankaya ilçesindeki Köroğlu Caddesi'nde bulunan evine, Ekspres Kargo tarafından ulaştırılan ve gönderici olarak İlmî Araştırmalar Vakfı'nın göründüğü kitap paketini saat 16.30'da aldı. Bomba olabileceği şüphesiyle paketi kapısının önünde açmaya çalışırken, paketin içine yerleştirilmiş olan bomba patladı. Ağır yaralı olarak Hacettepe Tıp Fakültesi Acil Servisi'ne kaldırılan Üçok, saat 20.00 sularında burada yaşamını yitirdi. Cenazesi 9 Ekim günü Maltepe Camii'nden kaldırılmış ve Karşıyaka Mezarlığı'na defnedilmiştir. Cinayeti İslâmi Hareket adlı örgüt üstlendi. Ertesi gün Cumhuriyet gazetesindeki haberde, olay şöyle aktarılmıştı: Bombalı paketi kabul eden 'kargocu kız' olarak da tanınan Gülay Calap, uzun süre ortadan kayboldu. 16 Ocak 1994 tarihinde İzmir'de PKK'nın yan kuruluşu olarak sayılan Devrimci Halk Partisi'nin İzmir sorumlusu olarak gözaltına alındı. Mirası Ölümünün ardından adı, İzmir'de önemli bir meydana, bir bulvara, Narlıdere'de bir park ve bir mahalleye; Artvin, Edirne, Kocaeli, Bursa ve Ankara'da da birer caddeye, İstanbul Kadıköy Belediyesi'ne ait bir çocuk yuvasına verilmiştir. Eserleri "İslam'dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler", İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1967. "İslam'dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler", Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1981. "İslam'dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler Hicri 7. - 11. Yıllar", Cem Yayınevi - İslam Araştırmaları, İstanbul, 1996. "İslam Devletinde Kadın Hükümdarlar", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1965. "İslam Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar", Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları - İslam Tarihi, Ankara, 1981. "İslam Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar", Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2011. "Atatürk'ün İzinde Bir Arpa Boyu", Cem Yayınevi, İstanbul, 2000. "Şeriat Sarmalında Türkiye", Cumhuriyet Kitapları - Siyasal Bilimler, İstanbul, 2010. "İslam Tarihi Emeviler Abbasiler (Bilim ve Kültür Esereri Dizisi MEB. Ankara 1983) adlı yapıtları bulunan Üçok, birçok makale ve araştırma yazısı da kaleme aldı. Aly Mazahéri'nin "Ortaçağda Müslümanların Günlük Yaşayışları" adlı yapıtını da Türkçeye kazandırdı. Notlar Kaynakça ÖzelGenel Dış bağlantılar Gülay Calap Kategori:1919 doğumlular Kategori:Trabzon doğumlu bilim insanları Kategori:Trabzon doğumlu siyasetçiler Kategori:1990 yılında ölenler Kategori:Ankara'da ölenler Kategori:Karşıyaka Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyeleri Kategori:TBMM Cevdet Sunay tarafından seçilen Cumhuriyet Senatörleri Kategori:TBMM 17. dönem Ordu milletvekilleri Kategori:TBMM Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanı Kâtip Üyeleri Kategori:Türkiye'deki faili meçhul cinayetler Kategori:Suikast sonucu ölen Türk gazeteciler Kategori:Suikast sonucu ölen Türk siyasetçiler Kategori:Suikast sonucu ölen Türk akademisyenler Kategori:SHP Parti Meclisi üyeleri Kategori:TBMM Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Kategori:Suikast sonucu ölen Türk yazarlar Kategori:Türkiye'de cinayet sonucu ölenler Kategori:20. yüzyıl Türk siyasetçileri Kategori:20. yüzyıl Türk tarihçileri Kategori:20. yüzyıl Türk yazarları Kategori:Cumhuriyet (gazete) kişileri Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Sosyal Demokrasi Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Türk aktivistler Kategori:Kurgusal olmayan eserler veren Türk yazarlar Kategori:Türk sosyologlar Kategori:Türk kadın milletvekilleri Kategori:Atatürkçüler Kategori:1990'da cinayet Kategori:20. yüzyıl Türk kadın yazarları Kategori:Türk sekülaristler Kategori:İslami terör nedeniyle öldürülen insanlar

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Bahriye Üçok

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi