Bahtrioni Ayaklanması

[bullvar_katip]

[[Dosya:Teimuraz_I_of_Kakhetia.jpg|küçükresim|upright=0.68|I. Teimuraz ve eşi Horaşan. Çağdaş Roma Katolik misyoneri Cristoforo Castelli'nin albümünden bir eskiz.]] Bahtrioni Ayaklanması (Gürcüce: ბახტრიონის აჯანყება), 1659 yılında Safevi İran'ın siyasi egemenliğine karşı Doğu Kaheti Krallığı'nda gerçekleşen bir isyandı. İsyan, Bahtrioni kalesinde meydana geldiği için savaşın adı olarak kayıt edilmiştir. 17. yüzyılın ilk yarısında, Kaheti kralı I. Teimuraz, 1610'ların ortalarının kanlı ve yıkıcı yıllarında doruğa çıkan Pers derebeylerine karşı direniş gösterdi; Şah Abbas tarafından gönderilen bir sefer başarıyla püskürtüldükten sonra Kaheti, 1616'da Şah'ın kendisi tarafından bir kez daha işgal edildi, nüfusunun çoğu katledildi ya da sınır dışı edildi. Sonraki yıllarda Kızılbaş kralları Kaheti valisi olarak atanırken, merkezi kontrolü güçlendirmek için çok sayıda Kızılbaş aşireti Gürcistan'a yerleştirildi. 1630'ların başlarında Persler, Kaheti'yi İslam'a geçen Gürcü prens Rostom'un liderliğindeki Safevilere bağlı vasal bir devlet olan Kartli Krallığı'nın kontrolüne almaya çalıştı. Bu tür bir kontrol kurulduğunda ve 1650'lerde Teimuraz Batı Gürcistan'a kaçtığında, Kaheti'nin Kızılbaş Türkmen kabileleri tarafından kolonileştirilmesi politikasına birkaç nedenden dolayı Persler tarafından karar verildi. Bu nedenlerden biri vilayetin bu bölümünü yeniden doldurmak, diğeri ise huzursuz soylulara göz kulak olmaktı. Yine bir başka neden, Gürcistan'daki Safevi topraklarının coğrafi olarak Dağıstan vilayetine yakın olmasından kaynaklanıyordu. Lezgi yağmacılar Dağıstan'dan sık sık Safevi Gürcistan da dâhil olmak üzere kuzeybatı Safevi bölgelerinin bazı kısımlarına baskınlar düzenlediler. Son olarak, Gürcistan vilayetine komşu bir vilayet olan Dağıstan üzerindeki baskısını artıran (bkz. 1651-1653 Rus-Pers Savaşı) Rusya'ya karşı bir önlem olarak kararlaştırıldı. Kaheti iki idari bölgeye bölünmüştü: Güneydoğu kısmı Karabağ'ın beylerbeyi, geri kalanı Nahçıvan'ın iktidarı altındaydı. 80.000 Türkmen Kaheti'ye göç etti. Bahtrioni'de bir kale inşa etmeye ve eski Alaverdi manastırını tek bir yapıya dönüştürmeye başladılar. Ayaklanma, 1615'te olduğu gibi, I. Teimuraz'a sadık kalan ana soylu ailelerden ilham aldı. Aragvi Dükü Eristavi Zaal, 1648'de Rostom'a ve Perslere bağlılık gösteren ve böylece daha da güçlenen Teimuraz'ın eski bir destekçisi olan Kaheti'deki ana feodal beylerden biri, ayaklanmanın başına geçti. Liderler arasında Bidzina Çolokaşvili, Şalva, Ksani'li Eristavi ve kardeşi Elizbar Eristvisşvili de vardı. Zezva Gaprindauli, Nadir Hoşarauli ve Gogolauri önderliğinde Tuşlar, Hevsuriler ve Pşavililer gibi Gürcü dağ halkı da isyana katıldı. Gürcü kuvvetleri, birleştikten sonra Bahtrioni ve Alaverdi'deki Türkmen kalelerine saldırdı ve onları mağlup etti; daha sonra Kaheti'nin diğer yerlerinde Türkmen kuvvetlerini etkisiz hâle getirdi. Ancak, isyancıların zayıf örgütlenmesi ve tecrit edilmesi, Şah Abbas'ın kişisel yönetimi altında olan Perslerin başarılı bir şekilde karşı saldırıya geçmelerine ve onları yenmelerine izin verdi. Eristavi Zaal, Şah'ın emriyle kendi yeğenleri tarafından öldürüldü ve çocukları İran mahkemesine gönderildi. Bu haberler üzerine Bidzina Çolokaşvili, Ksani'li Şalva ve Elizbar Eristvisşvili, Şah'tan af dilemiş, ancak daha sonra onları isyancıların katlettiği kabilelere teslim etti; işkence gördüler ve öldürüldüler. Gürcü Ortodoks Kilisesi tarafından kutsal sayılacaklardı. Kaheti, isyancılar bölgede kalmayan Türkmenleri yenmeyi başarmış olsalar bile Pers egemenliği altında kaldı. Persler Kartli Kralı/vali'nin oğlu Arçil'i (Şah-Nazar Han) Kaheti kralı/valisi olarak kabul ettiler. Ayaklanma, kısa süre sonra Gürcistan'ın hafızasına girdi ve bununla ilgili birçok şarkı ve şiir yazıldı; dağ savaşçıları tanınmış halk kahramanları oldu. Bahtrioni'deki savaş ve dağcıların kahramanlığı Vaja Pşavela'ya destansı şiiri Bahtrioni'ye (1892) ilham verirken, Akaki Tsereteli bununla ilgili Başi-Açuki adlı bir roman yazdı. Bibliyografi საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973; ნარსია გ., ქსე, ტ. 5, გვ. 447, თბ., 1980 Kaynakça Kategori:17. yüzyılda Gürcistan Kategori:1659'da çatışmalar Kategori:17. yüzyılda ayaklanmalar Kategori:Gürcistan'ın muharebeleri Kategori:Gürcistan'daki ayaklanmalar Kategori:Safevi Devleti'nin muharebeleri Kategori:1659'da Asya Kategori:17. yüzyılda Safevi İmparatorluğu