Balım Sultan

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Balım Sultan (1457; Dimetoka - 1517), Alevî-Bektaşiliği sağlam bir sistemle hem Türkmen hem de Alevî (Seyyid ve Şerif) ve ocaklarıyla kurumlaştırmasıyla bilinen Horasan kökenli Seyyid Alevî-Bektâşî bir Türkmen ve Tasavvuf âlimi olup, Alevî Pîri ve Horasanlı Türkmen Şeyhi Hacı Bektâş Velî'den sonraki ikinci Pîri'dir. Anadoluya Türk-İslam'ı yaymaya görevlendirilen Hacı Bektâş Velî ile birlikte kendisiyle Anadoluya gelen 90.000 Alevî Türkmen Horasan Erenlerin soyuna mensup olup, önemli bir kişiliği vardır. Alevî-Bektâşî Türkmenlerinin günümüz Türkiye'de en çok yoğun olarak Çorum, Tokat, Amasya, Nevşehir (Hacıbektaş) ve Türkiye'nin birçok yöreleri ve illerindeki gibi, Türkmen aşireti ve Balım Sultan'ın Alevî ocaklarından sorumlu olduğu gibi, Alevî-Bektâşî Müslümanların, Hacı Bektaş Velî'den sonra ikinci Pîr (Pîr-i Sânî), yani Şia-î Batınîyye (Tasavvufî) âlimi bir Rehber, Pîr, Mürşid ve Önder olarak kabul edilir. Kişiliği Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli'nin mânevî kızı Fatma Nuriye Hatun (Kadıncık Ana - Kutlu Melek)'un torunu Mürsel Baba'nın oğludur. Geniş bir kitleye göre de Bektaşîliğin önemli bir unsurudur. “İkinci pir-î (pir-î sânî)”, kurucusu ve kurumlaştırıcısı olarak görülür. Kurucusu değildir ancak “ikinci piri” olduğu, kurumlaştırdığı, yolu yasal bir kurum durumuna getirdiği, Bektaşîliğin var olan yapısına yeni bir biçim kazandırdığı, erkanını geliştirerek yeniden düzenlediği kesindir. Bektaşilik onunla birlikte devlet tarafından tanınır ve geniş kitlelere mâl olur. 1501’de dönemin padişahı kendisi de Bektaşîliği benimsediği iddia edilen II. Bayezid tarafından Kırşehir’deki Hacı Bektaş Dergâhı’nın başına atanır. Nesepleri; Türk/Türkmen-Kızılbaş-Alevî-Bektaşi’yi Safevî Türkmenleri'nden gelmektedir. Bu durum Bektaşîlik'le devletin ilişkilerini arttırır. Bundan sonra, devlet içerisindeki birçok yönetici bürokrat ve ulemadan insanlar doğrudan Bektaşilik Tarikatı’nın üyeleri olurlar. Kızıl Deli Seyyit Ali Sultan ve Balım Sultan Gerçeği Hünkâr Evladı Kızıldeli Sultan ( Seyit Ali Sultan) Hu...Pir Hünkâr Hâcı Bektâş Veli Efendimiz hakkında bilgileri emin kaynaklardan derlemeye çalışıyorum.Hünkâr Efendim hakkında ilk önce başvuru yapacağım kaynaklar Biyografik romanlardan değil de Dergah Postnişinleri Çelebi Efendilerimin kaynaklarından size aktarıyorum. Yüce Pirimizin zahiri doğum ve don(beden) değiştirme tarihi hakkında Hamdullah Çelebi Efendim ve Ahmed-i Cemaleddin Çelebi Efendim şu tarihleri verir 1248-1337. Horasan'ın Nişabur kentinde doğmuş. Babası İbrahim Sani.Annesi Hatem Hatun(Nişabur Müftüsü ünlü bilgin Ahmet Amil Nişaburi'nin kızı). Hünkar efendim 32 yaşında Anadolu'ya yani Şu anki Hacı Bektaş kasabasına gelip yerleşmiş.Kayınpederi Sivrihisarlı SEYYİD Nureddin.Kayın validesi KUTLU MELEK'tir. 25 yaşındaki kızları FATIMA-İ NURİYE ile Hünkâr Efendim nikahlanıyor.Yani Hünkâr Efendimin eşine "Fatıma-i Nuriye" derler.İlk çocukları Seyit Ali Sultan (Mahlası KIZIL DELİ).Dergahta ayaklarını kazanın altına sokup kara kazanı kaynatırken Babası Hünkar Efendim görünce "Kızıl Deli" diye sesleniyor. “Abdal Mûsa Sultân çagırup bir ağaç kılıç sundı. Kızıldeli Sultân aldı, öpti başına kodı. Andan sonra yüridiler..."(1) Bektaşi tarikatının Pir-i Sanisi yani Ikinci Piri kabul edilir. Büyük saygı ve sevgi gören Balım Sultan aynı zamanda hakkında en çok spekülasyon yapılan onun sadece Yunanistan Dimetoka Russo (Ruşenler) Köyünde bulunan Seyid Ali Sultan Dergahı Postnişini iken 1501 tarihinde Osmanlı Sultanı II.Beyazıt tarafından Şah Ismail'in etkisini kırmak maksadı ile Hacı Bektaşi Veli Dergahı yani Pir Evine postnişinliğine oturtulduğu mücerretlik (bekarlık) erkanı getirmiş gibi bilgi kirliliği üretilmiştir. Bu kirli bilgi Baha Sait ile başlayıp Johny Kingsley Birge ile devam etmiş Ahmet Yaşar Ocak'la taçlanmıştır. Yanlış olan Hünkar Hacı Bektaşi Veli 'ye Anadoluya Tevellayı getiren diyen Aşıkpaşa zade gibi açık Hünkar Hacı Bektaşi Veli karşıtı tarihçinin bile itiraf ettiği bir gerçeği sanki 12 İmamcılık Hak Muhammed Ali ve on iki post erkanı Balım Sultan zamanında ortaya çıkmış yalanıyla tarikatın geçmişte uygulamadığı birşeyler sonradan eklenmiş izlenimi verilmektedir. Oysa Hünkar Hacı Bektaşi Veli 'nin Vilayefname eserinde de Abdal Musa ve Kaygusuz nefesleri Sadık Abdal divanında da Balım Sultan önceki eserlerde Ehlibeyt Sevgisi Tevella 12 Imam 12 Post 12 Erkan Hak Muhammed Ali kültünün olduğu çok açıktır . Evrenos Bey gibi Balım Sultan öncesidir. Mezarında Bektaşi olarak mezarında Kerbela toprağından yapılan tesbih tanelerini avucunun içinde bulunmuştur. Böylece 12 İmam ve Ehlibeyt Sevgisi Balim Sultan ile dergaha girmemiş daha önce vardır. Gelelim mücerret olduğuna kayıtlarda kendisinden sonra oğlu İskender Çelebi posta oturmuştur. Böylece evli olduğu da nettir.(Peçevi Tarihi cilt 1 s 125) Gelelim daha önemli bir gerçeğe Hünkar Hacı Bektaş Veli Dergahı o tarihlerde Dulkadirli Beyliği topraklarına dahildi. Balım Sultan yaşarken ve Hakka yürüdü tarihte de Osmanlı Devletinin toprağı değildi. Osmanlı Devleti nasıl oluyorda kendisine ait olmayan bir toprakta hüküm sahibi olabilir ki ayrıca Dergah içindeki Dervişler Talipler ve Çelebiler buna nasıl izin verir bunla da kalmayıp buyuk saygı ile ikinci Pir yani Piri Sani ilan ederler. Ayrıca Osmanlı Erdebile kadar söz sahibi olduğu yerlere Çerağ Akçesi yani Dergahlara irşat için yardım ederken her hangi bir kayıtta Hünkar Hacı Bektaşi Veli Dergahına yardim edildiğine ait bir kayıt bulunmamaktadır. Oysa gerçek Balım Sultan Hünkar Hacı Bektaşi Veli soyundan Resul Bali oğlu olduğu türbesinin kitabesinde yazılmaktadır. Türbesini de Dulkadirli beyliği beyi Şahsuvaroğlu Ali Bey yaptırmıştır. Hicri 925 miladi 1519 yılında Kitabe de şöyle yazmaktadır; " Bina hazihi kubbetü'ş şerifetül-emirül Ali Ali Bey b.Şehsuvar Bey li kutbil evliya ve hulasetül budala Hızır Bali b.Resul Bali b.Hacı Bektaş il Horasani Nurullah i mergadi fihim sene hamse ve ışrin tis a mie" (Mehmet Tütüncü Hacı Bektaş Veli Külliyesi Kitabeleri s.141 162) Açıkca anlaşıldığı gibi Balım Sultan Hünkar Hacı Bektaşi Veli Evladı Resul Bali evladıdır. Resul Bali Evladı ağabeyi Mahmut Çelebi posta oturmuş. Mahmut Çelebi nin 1501 tarihinde Hakka Yürümesi ile Balim Sultan posta oturmuştur. 1516 yılına kadar postnişinlige devam etmiş o tarihte de Hakka yürümüştür. Osmanlı Tarihçisi Gelibolulu Mustafa Ali de Balim Sultan dan bahsederken söyle demektedir.; "Bu hakir yani nazim ı dürer i gurer-i bi-nazir sene i hams ve elif (1005/1596) de ki ol asitane-i ziyaret i dil pezir kıldım evlâd namındaki şöhre bendelerden İskender Çelebi bin Abdullah'tır. Ve Ibni Huda dad ibn Mahmut bin Carullah bin Resul bin Hızır Bali bin Iskender ile müşahedet itdim. Hasbi hallerini takika ir gördüm. ( Gelibolulu Mustafa Ali Künkül ahbar Ali Tarihi 1541 -1599 Istanbul Takvimhane i Amire Matbaası 1861 s.58) 1596 da Pir Evini ziyaret etmiş Çelebilerin başında bulunan İskender Çelebi bin Abdullah ile sohbet etmiştir. Buna göre 1)Hacı Bektaşi Veli (1271) 2) Hızır Lale Cüvan 3)Seyit Ali Sultan Kızıldeli Sultan)(1319) 50 yıl postta 3) Mürsel Bali (1366)48 yıl 4) Yusuf Bali (1595) 30 yıl 5) Hüdadad 6) Habib Efendi ( Carullah) 7) Resul Çelebi (Resul Bali) Mahmut Çelebi (1479-1485 posta oturdu 1501 Hakka Yürümesi) 9) Balım Sultan ( 1501 de posta oturdu 1516 Hakka Yürüdü.) 10) Abdullah Çelebi 11) İskender Çelebi 12) Kalender Çelebi (1526 da postnişin oldu Balim Sultan Hakka yürüdükten 10 sonra Osmanlı Devletinin 6 paşasını yenmesine rağmen ayaklanması Osmanlının Türkmen beylerini yurtluk vererek geri çekmesi ile 500 yareni ile şehit oldu.) Kalender Çelebinin 1527 Şehit olmasından sonra Hünkar Hacı Bektaşi Veli Dergahı 1551 yılına kadar Postnişinsiz kaldı. Osmanlı boylece Mahidevran Kanuni nin eşinin kardeşi Selver Ali Paşayı Balkanlarda posta oturttular. Böylece Bektaşilik ikiye bölündü Çelebilerin postuna Kalender Çelebinin oğlu Iskender Çelebi otururken Balkanlar da Babagan ların başına Sersem Ali Baba( Server Ali Paşa oturdu. Bektaşîlik Tarikâtı Balım Sultan, Hacı Bektaş-ı Veli’den sonraki “mihenk taşı”dır. Bektaşiliğin toplumsal ve insancıl yönlerini, barışseverliğini ve yardımseverliğini ön plana çıkaran bir gönül eridir. Yüzyıllardan beri gelen Alevî-Bektaşiliğe ait kuralları derlemiş ve dergahta bir düzen içerisinde yaşama geçirilmesini sağlamıştır. Sözel olan Bektaşi geleneğinde düzenlemeler yaparak, yazılı metin haline getirmiştir. Yapısal olarak Bektaşîliği “kurallara bağlamış”tır. Balım Sultan'la Bektaşîlik erkannamesi son biçimini almıştır. Böylece geniş bir coğrafik alana yayılan Bektaşîlik uygulamasında “bir örneklilik” sağlanmış olur. Balım Sultan 16. yy. yılda Bektaşîliği, Haydarîliğin bir kolu ve türevi olmaktan kurtarmış, ve onu Haydarîlik etkilerinden arındırmıştır. Osmanlı Devleti’nin de desteğini alarak Hacı Bektaş-ı Veli’nin adına yeniden yapılandırmıştır. Artık bu yüzyıldan sonra Bektaşîlik bağımsız bir tarikattır. Diğer Bâtınî-Alevî eğilimli tarikâtları içerisinde eritip özümleyecek güçtedir. Balım Sultan yola, tarikâtın pratiğine sürekli bir biçim ve içerik kazandıracak yeni etkiler getirmiştir. Geliştirilen erkana göre yola girenlerle sıkı ilişki içerisinde örgütlenmiş bir Bektaşi toplumu ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Tarikata bir disiplin getirmiştir. Kent içi ve kenti çevreleyen tekkelerde daha yetkinleştirilmiş “bir ritüel ve örgütlenme” başlatmıştır. Giderek düzenlenmiş sistemin dışında kalan köy gruplarından farklılaşan, bir biçime ulaşmış Bektaşîlik Tarikâtı yaratmıştır. Bu örgütünü kendisi tarafından kurulan sistemin “ruhani ve örgütsel” başı olan Dedeler’le yaymayı ve yaşatmayı amaçlamıştır. Çelebiler kentsel yörelerde tutunurken, Anadolu ve köylük yörelerde Balım Sultan Ekolü benimsenir. Balım Sultan, soydan Alevi olmayanlara kapı açarak Bektaşi olabilmelerinin yolunu açarak, Alevî-Bektaşîlik alanında önemli bir reform yapar. Dedebabalık’la yönetilen Bektaşîliğin bu kolu yeniçeri ocaklarının kapatılmasıyla büyük bir güç kaybetmiştir. Ancak 1800'lerin sonu ve 1900'lerin başında tekrar hareketlenmiş İstanbul ve Rumelideki birçok Ocak yeniden uyandırılmış ve Osmanlı Eliti içinde etkin olmuştur. Cumhuriyet döneminde Tekke ve Zaviyelerin kapatılmasıyla birlikte tekrar zayıflamıştır. Günümüzde başta Rumeli ve Balkanlar olmak üzere birkaç milyon kişilik muhibbi bulunan önemli bir topluluktur. Getirdiği yenilikler Balım Sultan'ın getirdiği yeni usullerin en önemlileri Dedebabalık, evlenmemiş(“mücerret”) babalık kurumu ve “mengüç”tür. Ayrıca İbahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışları da Balım Sultan'la birlikte Alevî-Bektaşîliğe girmiştir. Balım Sultan’a kadar Bektaşilik, genellikle kırsal kesimlerde ve köylük yörelerde tutunmuş, Alevi- Türkmen içerisinde benimsenme olanağı bulmuştur. Özellikle Aleviliğin bir türevi ve Aleviliği yeniden biçimleyen, derneştiren, onları eğiterek disipline eden bir eğilim olarak kendini ortaya korken, Balım Sultan’la kentsel kesimlere ve Osmanlı aydınları arasına da girmiştir. Böylece Bektaşilik tarihinde yeni bir dönem başlar ve Bektaşiler; “Köy Bektaşisi” ve “Kent Bektaşisi” olarak farklılaşırlar. Kent Bektaşiliğine “Nazenin Tarikatı” veya “Babagan Kolu (Babalar Kolu)” da denir. Çok şükür olsun Hüda'nın demine Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Mehdi evsafı eyledim temine Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Hasan Efendi postunda oturur Rum'un abdalları hizmet yetürür Zemheri'de deste gülü getirir Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Bir güneş doğdu dünyanın yüzüne Sşıkların nur göründü gözüne Cümle canlar niyaz etti özüne Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Hoca Ahmet Yesevi anın piridir Velayet dağları taşları yürüdür Hazret-i Hakk'ın bu gizli sırrıdır Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Pir Sultan'ım biat ettik ol erden Muhabbet kokusu geliyor serden Katarından ayırma Şah'ı Merdan Hacı Bektaş Veli Sultan Balım var Kaynakça Balım Sultan 1)Ahmet Yaşar Ocak Balım Sultan DİA 5-18 2)H.Dursun Gümüşoğlu Sadık Abdal ve Dıvanı s.120-122 3) Peçeci Ibrahim Efendi Peçevi Tarihi I,s.125 4) Abdülbaki Gölpınarlı Vilayetname 5) A.Celalettin Ulusoy Hünkar Hacı Bektaşi Veli ve Alevi Bektaşi Yolu s.748 6) Abdāl Mūsā Velāyetnāmesi, s.29.Abdurrahman Güzel, Türk Tarihi Kurumu. Kategori:Mutasavvıflar Kategori:Bektaşilik Kategori:1457 doğumlular Kategori:1517 yılında ölenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Balım Sultan

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi