Balina ve yunuslar listesi

[bullvar_katip]

Balinalar ya da Latince adıyla Cetacea infra takımı içinde plasentalı deniz memelileri olan balinalar, yunuslar ve musurları barındırır. Bu infra takımın tüm günümüz üyeleri tamamen su içinde yaşamaya adapte olmuştur. Çoğu açık okyanuslarda yaşarken az sayıda üyesi nehirlerde ve haliçlerde yaşar. Bu hayvanlar üremek için çiftleşmeyi, doğumu, yavrularını emzirmeyi ve beslenmeyi tamamen sualtında gerçekleştirirler. Boyutları 1,4 m. boyunda ve 54kg. ağırlığındaki körfez muturundan aynı zamanda bugüne kadar yaşamış en büyük hayvan olduğu düşünülen 29,9 m. boyunda ve 190 ton ağırlığında mavi balinaya kadar bir yelpaze içindedir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından bu infra takım için on dört familya, 39 cins ve 90'dan fazla tür tanınmaktadır. IUCN tarafından bu türlerden ikisi kritik tehlikedeki türler, yedisi tehlikedeki türler, altısı hassas türler, beşi neredeyse tehdit altındaki türler arasında listelenirken yirmi ikisi asgari endişe altında görülmekte ve kırk beşi hakkında yeterli veri yoktur, ayrıca üç tür henüz değerlendirilmemiştir. Balinalar, ince ve uzun aerodinamik bir gövdeye, kürek şeklinde ön uzuvlara ve evrim sonucu değişmiş arka uzuvlara sahip olan deniz memelileridir. Kuyrukları itmeye yardımcı olacak şekilde yassılaşmıştır. Akciğerleri vardır ve düzenli olarak su yüzüne çıkıp kafataslarının tepesinde yer alan ve bir nevi değişiklik geçirmiş burun deliği sayılabilecek solunum deliklerinden hava solumak zorundadırlar. Balinalar çift toynaklılar (Artiodactyla) ile birlikte Cetartiodactyla takımında sınıflandırılırlar. Daha önceleri kendi takımları olan ama şimdi infra takım olan Cetacea takımı içinde yer almaktaydılar. Dişli balinalar (Odontoceti) ve dişsiz balinalar (Mysticeti) olarak iki alt gruba ayrılırlar. Bu iki alt grup önceden alt takım iken artık parvo takım olarak sınıflandırmaya alınmıştır. Yaşayan 90 türü vardır (soyu tükendiğine inanılan Çin nehir yunusu da dahil olmak üzere). Ayrıca çok sayıda soyu tükenmiş balina ve yunus kaydedilmiştir ancak burada listelenmemiştir. Burada yakın zamanlarda keşfedilen yeni türler dahil olmak üzere yalnızca bilinen ve yaşayan türler listelenmiştir. Balina ve yunuslar Dünya okyanuslarında yaygın olarak bulunmaktadırlar ancak dişsiz balinaların bazıları belirli çevreleri tercih ederler. Dişsiz balinaların çoğu Kuzey ve Güney Yarımkürenin soğuk sularında yaşar ve doğurmak için ekvatorun sıcak sularına göç ederler. Dişli balinaların çoğu balık ve kalamar ile beslenir ancak katil balina gibi az sayıda türü yüzgeçayaklılar gibi memelilerle beslenir. Gri balinalar dipte yaşayan yumuşakçalarla beslenmek üzerine uzmanlaşmıştır. Erkekler her yıl birkaç dişi ile çiftleşir ancak dişiler yalnızca iki ila üç yılda bir çiftleşir. Yavrular genel olarak bahar ve yaz aylarında doğar ve dişiler yavruları büyütmekten tek başına sorumludur. Bazı türlerin anneleri çok uzun süre boyunca beslenmeden yavrularını emzirirler. Bazı balinalar çeşitli sesler çıkarabilirler, en bilineni kambur balinaların şarkılarıdır. Asıl olarak yunuslar olmak üzere bazı türleri çok sosyaldirler ve sürüleri binlerce bireyden oluşabilir. Bir zamanlar balinalardan elde edilen ürünler için amansızca avlanmaktaydılar ancak artık uluslararası yasalarla korunmaktadırlar. Bazı türlerinin yüksek derecede zekâya sahip olduğu düşünülür. American Association for the Advancement of Science'ın 2012 toplantısında balina ve yunuslar insan olmayan bireyler olarak listelenerek balina ve yunus hakları konusunda destek tekrarlanmıştır. Buzul balinaları 450'nin altına düşen populasyonlarıyla yirminci yüzyılda neredeyse soyları tükenmiş ve setologlar tarafından işlevsel olarak soyu tükenmiş olarak listelenmiştir. En son 2004 yılında görülen Çin nehir yunusu da Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından ilevsel olarak soyu tükenmiş sayılmaktadır. Balina avcılığının yanı sıra balık ağlarına takılma ve deniz kirliliği gibi tehditlerle karşı karşıyadırlar. Balinaların eti, yağı ve balina çubuğu geleneksel olarak Arktiklerde yaşayan yerli halklar tarafından kullanılmıştır. Herman Melville'in Moby Dick adlı büyük beyaz balinası gibi balina ve yunuslar sıklıkla edebiyat ve filmlerde kullanılan bir temadır. Bazı yunus türleri esaret altında tutularak çeşitli oyunlar yapmak üzere eğitilirler ancak esaret altında üremeleri başarısızdır. Balina gözleme dünya çapında bir turizm şekli olmuştur. Listeleme kuralları Türkçe adı Türlerin Türkçe adı Türkçe kaynaklarda geçtiği durumlarda verilmiştir. Türkçe kaynaklarda adı geçmeyen türler için boş bırakılmıştır. Korunma durumu Korunma durumu kodları IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi'nin 2016-2 versiyonuna göre verilmiştir. Tahminî küresel populasyonu Bulunan tahminî küresel populasyonu listelendiğinde aksi belirtilmediği takdirde IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi'nin 2016-2 versiyonundan alınmıştır. Mysticeti : Dişsiz balinalar Dişsiz balinaların özelliği, diş yerine üst çenelerinde iki sıra dizili olan ve suyu süzerek besin toplamaya yarayan balina çubuğu denen boynuzsu yapılara ve iki solunum deliğine sahip olmalarıdır. Bu özellikleri ile balinalar takımının diğer alt takımı dişli balinalardan (Odonteceti) ayrılırlar. Yaşayan dişsiz balinalar türlerinin yalnızca embriyo aşamasında dişleri bulunur ve bu dişler doğumdan önce kaybolur. Mysticeti takımının fosillerinde balina çubuğunun gelişmesinden önce dişleri olduğu gözlemlenmiştir. Gerçek balinagiller (Balaenidae) familyasında iki cins ve dört tür balina bulunur. Tüm gerçek balinagillerin karınları ve çeneleri düzdür, karınlarında oluklar bulunmaz. Belirgin bir kafa yapıları vardır, ağızlarının üstü gaga şeklinde kıvrıktır ve altı eğiktir. Alt dudakları ağızlarının yanlarını ve gagalarını kaplar. Üst çenelerinde diş yerine uzun ve dar, elastik balina çubuğu bulunur. Balaenopteridae familyası : Oluklu balinagiller Oluklu balinagiller, iki cins içinde sınıflandırılan dokuz türüyle dişsiz balinaların en büyük grubunu oluşturur. Bu grubun içinde, yaklaşık 150 tona varan ağırlığıyla yaşayan en büyük hayvan olan mavi balina da bulunur. Diğer iki tür balina kolaylıkla 50 ton ağırlığı geçer ve grubun en küçüğü olan Minke balinası bile 9 tona ulaşır. Bu balinalar için kullanılan rorqual adı Norveççe "izli balina" anlamına gelen sözcükten gelir: Bu familyada bulunan tüm balinalarda ağzın altından göbek bölümüne kadar giden uzunlamasına deri katları bulunur ancak kuzey balinasında bu yarıklar daha kısadır. Bu deri katlarının beslenme sırasında ağzın muazzam bir şekilde genişlemesine yaradığı anlaşılmıştır. Tüm rorqualların karın bölgesinde, yalnızca bu familyada görülen oluklar bulunur. Ayrıca sırt yüzgeçleri, geniş ve yumuşak kıvrımlı bir gagaları ve kısa balina çubukları bulunur. Cetotheriidae familyası: Cüce gerçek balina Cüce gerçek balina, gerçek balinalar ile birçok özelliği paylaşır ancak ayırt edici çene yapıları ve sırt yüzgeçleri ile gerçek balinalardan ayrılır. Cüce gerçek balinanın kafası gövdesinin 1⁄4’ünden daha fazla değildir ama gerçek balinaların kafaları vücutlarının yaklaşık 1⁄3’üdür. Eschrichtiidae familyası: Gri balina Gri balina, gerçek balinalar ve çatal kuyruklu balinalardan yeteri kadar farklı olduğu için yalnızca kendisinin bulunduğu bir familyada sınıflandırılmıştır. Gri balina bentos yiyen tek dişsiz balinadır, sığ denizlerin dip çamurlarından küçük organizmaları süzer. Gebelik dönemleri de dişsiz balinalarda pek görülmeyecek şekilde bir yılın üzerindedir. Odontoceti : Dişli balinalar Dişli balinalar (Odontoceti), balinaların bir parvo takımını oluşturur. Adından anlaşılacağı gibi, balina çubuğu yerine dişleri vardır. Dişli balinalar etkin avcılardır ve balık, kalamar ve bazen deniz memelileri ile beslenirler. Delphinidae familyası : Yunusgiller (Okyanus yunusları) Okyanus yunusları, balinaların yunusgiller (Delphinidae) familyasındandır. Balina ve liman yunusları ile akrabadır. Adından anlaşılacağı üzere bu yunuslar, nehir yunuslarının aksine açık denizlerde bulunur ancak Irrawaddy yunusu gibi bazı türleri kıyılarda ya da nehirlerde yaşar. Yunusgiller familyasının aralarında katil balinanın da bulunduğu altı büyük türüne yunus yerine balina adı verilir. Yunusgillerin, musurgillerin aksine gagaları çok belirgindir, iki ya da daha fazla servikal omurları birbirine bütünleşmiştir ve üst çenelerinde 20 çift ya da daha çok sayıda diş bulunur. Hiçbiri 4 metreden uzun değildir. Monodontidae familyası : Beyaz balinagiller (Deniz gergedanı ve Beyaz balina) Beyaz balinagiller (Monodontidae) familyasında iki sıra dışı balina türü bulunur: Erkeklerinin uzun bir boynuzu bulunan deniz gergedanı ve beyaz balina. Beyaz balinagillerde sırt yüzgecinin yerine gövdenin orta noktasının hemen ardında sert bir çıkıntı yer alır. Bu büyük bir olasılıkla buzun altında yüzmenin getirdiği bir adaptasyondur. Yan yüzgeçler küçük ve uçları yuvarlaktır. Hemen hemen tüm servikal omurlar birbirine kaynaşmamıştır, dolayısıyla kafanın gövdenden bağımsız dönmesi mümkündür. Hiçbirinde boğaz oyukları yoktur. Phocoenidae familyası : Musurgiller Musurgiller familyasında yer alan balina türleri okyanus yunuslarından farklıdır. Liman yunusları dişleri düzleşmiş iken okyanus yunuslarının dişleri koniktir. Liman yunusları, okyanus yunuslarından daha fazla sayıda yavruyu daha kısa zamanda büyütürler. Altı türün tamamının da yan yüzgeçleri küçüktür, gagaları yoktur ve küt burunludurlar. Hepsinin alt ve üst çenesinde en az 11 çift diş bulunur. Liman yunuslarının yedi türü okyanusta ama kıyı yakınlarında yaşar. En iyi tanınan türü Kuzey Yarımküre’nin tamamında bulunan bayağı musurdur. Physeteridae familyası : İspermeçet balinasıgiller İspermeçet balinasının kafası gövdesinin 1⁄3’i uzunluğunda, geniş ve kare şeklindedir. Solunum deliği sola kayıktır, derisi genelde kırışıktır ve üst çenesinde diş yoktur. Kogiidae familyası : Cüce ispermeçet balinasıgiller Cüce ve pigme ispermeçet balinaları, ispermeçet balinasına benzer ama çok daha küçüktürler. Sırtları koyu gri, karınları ise daha açık renktedir. Küt ve kare şeklinde kafaları vardır ve çeneleri geridedir. Ön yüzgeçleri kafaya yakın, sırt yüzgeçleri ise sırtın gerisindedir. Ziphiidae familyası : Gagalı balinagiller Gagalı balinagiller (Ziphiidae) familyasında 22 tür bulunur. Büyük memelilerin en az bilinen familyalarından biridir. Bazı türleri son yirmi yılda tanımlanmıştır ve başka türlerin henüz keşfedilmemiş olması mümkündür. Altı cins tanımlanmıştır. Beslenme yöntemleri kendilerine özgüdür ve emme yoluyla beslenirler. Avlarını dişleriyle yakalamak yerine ağız boşluklarına emerek yakalarlar. Dilleri çok serbest olarak hareket edebilir ve dillerini geri çekerken boğazlarının üst kısmının uzanmasıyla ağızlarında düşen basınç avlarının su ile birlikte emilmesini sağlar. Familyadaki türlerin alt çeneleri en azından üst çenelerinin ucuna kadar gelir. Kuyruklarının ortasında belli belirsiz bir ayrım bulunur. Sırt yüzgeçleri sırtlarının çok gerisinde yer alır. Sırt omurlarının üç ya da dördü kaynaşmıştır. Aşırı kafatası asimetrisi ve V şeklinde boğaz yarıkları gözlemlenir. Platanistoidea üst familyası : Nehir yunusları Nehir yunusları tatlısu ve haliçlerde yaşayan beş yunus türünü kapsar. Balinaların Platanistoidea üst familyasında sınıflandırılırlar. Dört türü tatlısu ırmaklarında, beşinci türü olan La Plata yunusu tuzlusu haliçlerinde ve okyanusta yaşar ancak bilimsel olarak okyanus yunusları familyasında sınıflandırılmamıştır. Tüm türler balık yakalamayı kolaylaştıracak adaptasyonlar geçirmiştir. Uzun, forseps şeklinde ve birçok küçük diş barındıran gagaları vardır. Keskin dönüşleri kolaylaştıran geniş ön yüzgeçleri, küçük gözleri ve başlarını oynatmalarını sağlayan kaynaşmamış omurları bulunur. Iniidae familyası Iniidae familyasında tek bir cins ve iki tür bulunur ancak Amazon nehir yunusu üç alt tür olarak sınıflandırılmıştır: Amazon nehir yunusu - Inia geoffrensis Inia geoffrensis geoffrensis - Amazon havzası popülasyonu (Bolivya'da Teotonio Rapids yukarısındaki Madeira Nehri akaçlama alanı dışında) Inia geoffrensis humboldtiana - Orinoco havzası popülasyonu Bolivya nehir yunusu - Inia geoffrensis boliviensis- Madeira Nehri akaçlama alanı içindeki Amazon havzası popülasyonu Lipotidae familyası Lipotidae familyasında da tek bir cins ve tür bulunur: Çin nehir yunusu. Fosil kayıtlarına göre bu yunusun ilk olarak 25 milyon yıl önce ortaya çıktığı ve Pasifik Okyanusu’dan Yangtze Nehri’ne 20 milyon yıl önce göç ettiği bilinmektedir. 2006 yılı sonunda Yangtze nehrinde yapılan yunus araştırması sonucunda bir tane yunus ile bile karşılaşılmayınca soyu kısmen tükenmiş sayılmıştır. Platanistidae familyası Platanistidae familyasının tek bir türü olduğu düşünülmekteydi: Ganj ve İndus nehir yunusu. Ancak kafatası ve omurilik yapısındaki ve lipid içeriğindeki farklılıklar nedeniyle 1970'lerin başında biliminsanları bu iki popülasyonun iki ayrı tür olduğunu ilan ettiler. 1988 yılında bu çalışmaların sonuçları sorgulandı ve sınıflandırma 1970 öncesine çevrildi. Dolayısıyla, günümüzde Platanista cinsinde iki alt tür bulunmaktadır: Platanista gangetica minor (İndus nehir yunusu) ve Platanista gangetica gangetica (Ganj nehir yunusu). Pontoporiidae familyası La Plata yunusu Pontoporiidae familyasında ve Pontoporia cinsindeki tek türdür. Notlar Dipnotlar Kaynakça Dış bağlantılar ARKive - Images and movies of Whales, Dolphins and Porpoises American Cetacean Society CMS Small Cetaceans IUCN Redlist Kategori:Memeliler listesi