Bilişselcilik (etik)

[bullvar_katip]

Bilişselcilik, etik cümlelerin birer önerme olduğunu, yani doğru veya yanlış (truth-apt) olabildiklerini savunan meta-etik görüştür. Karşıtı olan gayribilişselcilik ahlaki cümlelerin önerme olamayacağını savunur. Bilişsellik ahlaki gerçekçiliği, etik öznelliği ve hata teorisini de kapsayan geniş bir tezdir. Önermeler anlamlı yargı cümlelerinin (yani soru ve emir cümleleri hariç) ifade ettiği şeydir. Farklı dillerde farklı cümleler aynı önermeyi ifade edebilir: "kar beyazdır" ve "Schnee ist weiß" (Almanca) her ikisi de karın beyaz olduğu önermesini ifade eder. Bir önerme ifade etmenin ne anlama geldiğiyle ilgili daha iyi bir fikir edinmek için, önerme ifade etmeyen bir cümle incelenebilir. Örneğin, bir hırsız bir mağazadan çubuk şeker alıp kaçıyor olsun. Bunu gören mağaza sorumlusu "Hey!" diye bağırsın. Bu durumda, "Hey!" bir önerme ifade etmez. Ünlemin ifade etmediği şeyler arasında "bu bir hırsız"; "hırsızlık yanlış"; "lütfen o hırsızı durdur"; ya da "o hırsız beni gerçekten sinirlendiriyor" gibi kavramlar vardır. Mağaza sorumlusu doğru ya da yanlış olabilecek herhangi bir şey söylemiyordur. Bu yüzden söylediği bir önerme ifade etmez. Belki de ifade edilen duygusal bir durumdur. Mağaza sorumlusu şaşırır, kızarır ve bu duygularını "Hey!" diyerek dışa vurur. Etik bilişselciler, etik cümlelerin önermeler olduğunu iddia ederler. Örneğin, Merve'nin iyi bir insan olduğunu ya da çalmanın ve yalan söylemenin her zaman yanlış olduğunu söylemek doğru veya yanlış olabilir. Bilişselciler bu cümlelerin "Hey!" veya "Merve'ye oley!" gibi sadece duygusal ifadeler olmadığını; aslında doğru ya da yanlış olabilecek önermeleri ifade ettiklerine inanırlar. Buradan yola çıkarak, bir bilişselci veya realist, etik cümlelerin kendilerinin doğru veya yanlış olduğunu söyler. Tersine, eğer biri "Merve iyi bir insandır" gibi cümlelerin doğru ya da yanlış olamayacağına inanıyorsa, o gayribilişselcidir. Kaynakça Kategori:Felsefi akımlar Kategori:Felsefe taslakları Kategori:Metaetik Kategori:Etik teorileri Kategori:Etik akımları