Bolşoy Uzen Nehri

[bullvar_katip]

Bolşoy Uzen (, Büyük Uzen) (, Büyük Nehir ya da , Kara Nehir), Rusya'nın Saratov Oblastı ve Kazakistan'ın Batı Kazakistan Eyaleti'nde bulunan bir nehirdir. Nehir yolu Bolşoy Uzen, Obshchy Syrt sıradağlarının batı kesiminde 120 metre yükseklikte, Gorny yerleşiminin yaklaşık 15 kilometre doğusunda ve Pugaçov kasabasının 40 kilometre güneyinde yükselir. Volga'nın doğusundaki bozkır arazileri boyunca önce ağırlıklı olarak güneyden güneybatıya, daha sonra güneydoğu yönünde akar. Bolşoy Uzen, Maly Uzen Nehri'nin yaklaşık doğusundan ona paralel olarak akar. İki nehir arasında Balykty Sarkyl Gölü yer alır. Rotasının neredeyse üçte ikisinden sonra Kazakistan sınırını geçer. Hazar Depresyonu'nun kenarında, arazinin yavaş yavaş yarı çöl özelliği aldığı yerde, Sarykol köyü yakınlarında, Kamys-Samar Gölleri içinde kaybolur. Acı ve çok tuzlu olan bu göller bir zamanlar balık açısından zengindi ancak bugün büyük ölçüde kurumuş ya da sadece dönemsel olarak su ile dolmaktadır. Bunun başlıca nedeni, Bolşoy Uzen ve batıda ona paralel akan Maly Uzen gibi ana kolların, göllerin havzasına ulaşmadan önce tarım arazilerinin sulanması için kullanılmasıdır. Nehir üzerindeki büyük yerleşimlerin çoğu Rusya tarafında yer almaktadır: Yerşov Rayonu'ndaki Novorepnoye ve Orlov Gay köyleri, Novouzensk kasabası (ve ilçe idari merkezi) ve Aleksandrov Gay köyü (aynı zamanda ilçe merkezi). Kazakistan tarafındaki en önemli köy Jalpaktal'dır (eski adıyla Furmanovo). Bolşoy Uzen'in en önemli kolları soldan gelen Altata, Chertanla ve Muchor'dur. Hidroloji Bolşoy Uzen, uzunluğunda ve ’lik drenaj havzasına sahiptir. Orta kesimlerde Novouzensk yakınlarındaki yıllık ortalama debi 'dir. Yıl boyunca su akışı büyük farklılıklar gösterir; ilkbaharda karların erimesi sırasında yaşanan taşkınlarda maksimum ölçülürken, sonraki aylarda önemli ölçüde düşer. Nehir sıcak ve kurak yaz aylarında çok az su taşır ve yer yer kuruyabilir. Kasım sonundan Nisan ayına kadar nehir donmaktadır. Su akışı da insan müdahalesiyle büyük ölçüde değiştirilmiştir: Saratov Kanalından yönlendirilen ek bir kanal ile, Bolşoy Uzen'in üst kısımları Volga'nın sol kolu Büyük İrgiz'den gelen suyla beslenmektedir. Daha aşağılarda, kanallar aracılığıyla Maly Uzen nehrine'de birkaç bağlantı sağlanmakta. Başka kanallar ise, çıkışı olmayan daha küçük göllerin havzalarına açılmaktadır. Tüm bu kanallar su seviyesini düzenlemeye ve sulamayı organize etmek amacıyla inşa edilmiştir. Kullanım ve altyapı Bolşoy Uzen gemiciliğe uygun olarak kabul edilmemektedir. Nehrin orta kısımda, yüksek su seviyelerinde, küçük gemilerin seyri için uygundur ancak izole konumu nedeniyle iç su yolu olarak kullanılmamaktadır. Bolşoy Uzen'in suları, büyük kısmı Rusya tarafında olmak üzere tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Yerşov kasabasının doğusunda, Saratov - Oral (Uralsk) - Sol-İletsk demiryolu hattı ve onu takip eden 1R236 numaralı karayolu, Bolşoy Uzen Nehri ile kesişmektedir. Nehrin orta kısmında, Krasni Kut'tan Novouzensk üzerinden Aleksandrov Gay'e uzanan demiryolu hattı bulunmaktadır. Bu hat 1895 gibi erken bir tarihte Ryazan-Uralsk Demiryolu tarafından dar hat (ray aralığı 1000mm) olarak açılmış ve 1920'lerde geniş hatta dönüştürülmüştür. Demiryolu nehre paralel olarak doğu tarafı boyunca uzanmaktadır. Nehrin alt ve orta kısımlarında doğu yakasına paralel olarak Orta Asya-Merkez doğal gaz boru hattı uzanır. Daha sonra Novouzensk'in kuzeyinde nehri geçer ve Saratov yönüne doğru ilerler. Tarih Bolşoy Uzen'deki bölge, Rus İç Savaşı sırasında efsanevi Kızıl Ordu komutanı Vasily Chapayev ve birliklerinin savaş alanlarından biriydi. Chapayev'in emrinde komiser olarak atanan Dmitry Furmanov, savaş sonrası kaleme aldığı Chapayev adlı romanında Bolşoy Uzen üzerindeki Stanitsa Slomichinskaja'nın ele geçirilmesini anlatmıştır. Roman büyük bir başarıya ulaştı ve Furmanov'un onuruna yerleşimin adı Furmanovo olarak değiştirildi. 1990'larda Kazakistan'ın bağımsızlığından sonra Jalpaktal adını almıştır. 1919 yılında Algemba (Aleksandrov Gay - Emba) demiryolu hattı inşaatı başlatıldı. 1919-1921 yılları arasında devam eden bu inşaat, Sovyet Rusyası'nın "Dev Komünizm Yapıları" kapsamında başlatılan ilk projelerden biri oldu. Amaç demiryolu hattını Aleksandrov Gay'den petrol yataklarının yoğun olduğu Emba Nehri ve havzasına kadar uzatmaktı. Algemba' demiryoluna paralel bir boru hattı inşa edilecekti ve batı bölümünde Bolşoy Uzen'i 150kilometre boyunca takip edecekti. Proje, zorla çalıştırılan 35.000 kadar mahkum'un hastalık (tifüs ve kolera) nedeniyle hayatını kaybetmesiyle sonlandırıldı. Proje; 1920'lerin sonunda, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve son olarak 1970'lerde olmak üzere birkaç kez yeniden başlatıldı. Sonunda sadece, Makat'tan (Atırau'nun kuzeydoğusunda) İnderbor'a (İnderborski) kadar uzanan bir demiryolu hattı inşa edilebildi. Hattın devamında Ural Nehri’ni geçecekti. Tren hattı aslında Rusya ile Orta Asya Cumhuriyetleri arasındaki mesafeyi önemli ölçüde kısaltacaktı ancak Sovyetler Birliği'nin dağılması’ndan sonra tamamen gündemden düştü. Plana göre Bolşoy Uzen üzerine Algemba Köprüsü inşa edilecekti. Günümüzde inşaat alanı halen açıkça görülebilmektedir. Ayrıca bakınız Kazakistan nehirleri listesi Kaynakça Dış bağlantılar Kategori:Kazakistan'daki nehirler Kategori:Saratov Oblastı'ndaki nehirler