Burhan Şehidi

[bullvar_katip]

Burhan Şehidi (; ; ; ; 3 Ekim 1894-27 Ağustos 1989), Uygur asıllı Çinli siyasetçi. İlk yılları Burhan Şehidi 3 Ekim 1894 tarihinde Rus İmparatorluğu'nun Kazan Guberniyası'nda Aksu'dan göçen bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi fakir olduğundan kısıtlı bir eğitim alabildi. 1912'de Qing Hanedanı'nın yıkılmasının ardından Sincan'a geri döndü. Cedid önderi İsmail Gaspıralı Burhan Şehidi'ye büyük ilham vermiştir. Çin Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü 1920 yılında Sincan Valisi Jin Shuren tarafından Almanya'ya gönderildi ve Berlin'de siyaset ve ekonomi eğitimi aldı. 1933 yılında Sincan'a geri döndü ve eyalet hükûmetinde bir dizi görevde yer almıştır. 1937 yılında Vali Sheng Shicai tarafından Sovyetler Birliği'nde Zaysan sınır bölgesinde bir konsolosluk görevlisi olarak görevlendirildi. Ertesi yıl Troçkist olduğu şüphesiyle geri çağrılarak tutuklandı ve 1944 yılına kadar hapiste kaldı. Hapisten çıktıktan sonra 1946 yılında eyalet hükûmetinin başkan yardımcılığına getirildi. 1947 yılında Nanking'e gönderilerek Çan Kay Şek hükûmetinin bir yetkilisi oldu. 28 Şubat Olayı'ndan sonra Tayvan'a gönderildi ve burada ulusal birliğe hitap eden konuşmalar yaptı. 1948'de Sincan'a döndü ve Sincan Üniversitesi rektörlüğüne getirildi. Şehidi Çin milliyetçiliğini tercih etti ve Mehmet Emin Buğra'nın Türk milliyetçiliği görüşlerine karşı çıkmıştır. Ocak 1949'da Mesut Sabri'nin yerine Sincan Valisi oldu. Aynı yılın Eylül ayında Çin Komünist Partisi temsilcisi Deng Liqun ile anlaştı ve 26 Eylül'de Kuomintang Generali Tao Zhiyue ile birlikte Sincan'ın barışçıl kurtuluşu için Çin Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim oldu. Bir hafta sonra da Çin İç Savaşı sona erdi ve Çin kuruldu. Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü 17 Aralık 1949'da Sincan Eyalet Halk Hükûmeti kuruldu ve onun başkanı oldu. Ertesi yılın sonunda Çin Komünist Partisi'ne katıldı ve 1952'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi kuruluş komitesine önderlik etti. 1955'te yardımcısı Seyfeddin Azizi Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başına getirildikten sonra Şehidi'nin hükûmetteki rolü azalmıştır. Burhan Şehidi Çin İslam Derneği'nin kurucularından biri ve ilk başkanı oldu. Bu sıfatla Çin Halk Cumhuriyeti'nin İslam dünyasına uzanan güçlü diplomatı oldu. Şubat 1956 yılında Mısır, Sudan, Etiyopya, Suriye ve Lübnan'ı ziyaret eden kültürel ve dini bir heyete önderlik etti. Diplomatik çabalarının bir sonucu olarak Mayıs 1956'da Mısır Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk Orta Doğu ülkesi oldu. Temmuz ayında Sincan'a geri döndü ve Çin'in hac misyonlarına liderlik etti. Bu esnada Çin Halk Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkileri bulunmayan Suudi Arabistan Kralı Fahd ve Ürdün Kralı Hüseyin ile görüştü ve aynı zamanda Suriye Cumhurbaşkanı Nazım el Kutsi ve Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı Amir Muhammed el-Bedir ile bir araya geldi. Her iki ülke 1956 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı. Süveyş Krizi sırasında 4 Kasım 1956 tarihinde Şehidi Hu Yaobang ve Guo Moruo ile birlikte Pekin'in Tiananmen Meydanı'nda Mısır'a destek ve İngiliz-Fransız emperyalizmini protesto etmek amacıyla 400,000 kişilik bir gösteri düzenledi. 1959 yılının yazında Irak'ta Başbakan Abdülkerim Kasım'ı destek amaçlı bir delegeye önderlik etti. Şehidi Kültür Devrimi'ne kadar hac misyonlarına liderlik yaparken bu esnada bir yabancı ve işbirlikçi olmakla suçlandı ve sekiz yıl hapse mahküm oldu. Daha sonra itibarı iade edildi ve Çin Ulusal Halk Siyasi Danışma Konferansı Komitesi'nin başkan yardımcısı olarak görev aldı. 1984'te Sincan'da 50 yıl adıyla anılarını yayımladı. 1985'te kritik tehlike altındaki Peder David geyiklerini korumak amacıyla günümüzde Çin Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Yeşil Kalkınma Vakfı olarak bilinen Çin Milu Vakfı'nı kurdu. Burhan Şehidi 27 Ağustos 1989 tarihinde hayatını kaybetti. Cenazesi ise Tanrı Dağı'nın eteklerine gömüldü. Kaynakça Kategori:1894 doğumlular Kategori:1989 yılında ölenler Kategori:20. yüzyıl Çinli siyasetçileri Kategori:Uygurlar Kategori:Çin Komünist Partisi mensubu siyasetçiler