Büyük ünlü uyumu

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Büyük ünlü uyumu ya da kalınlık-incelik kuralı, Türkçedeki iki ses uyumundan biri. Kökeni Türkçe sözcüklerin ayırt edilmesinde kullanılır. Türkçedeki öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir. Kurallar Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur: adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, kırlangıç Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük İstisnalar Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Ekler Türkçede ekler sözcüğün son ünlüsüne göre uyuma girer. Fakat bazı ekler bu kurala aykırılık gösterir: -ki, -yor, -ken, -mtırak, -gil, -leyin. Bu ekler her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez. akşam-leyin, bakla-gil, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor gibi. -daş eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz ancak ünsüz sertleşmesine uyar: din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş. -ki aitlik eki kalınlık kuralına uyan sözcüklere eklendiğinde büyük ünlü uyumunu bozar: akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki, ondaki, onunki. Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Sözcükler Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte sağlanmayabilir. Bazı sözcükler öz Türkçe olmasına rağmen zamanla ses değişimi gibi çeşitli etkenlerle büyük ünlü uyumu kurallarının dışında kalmışlardır: anne (ana), dahi (daha), elma (alma), hangi (kangı), hani (kanı), inanmak (ınanmak), kardeş (karındaş->kardaş), şişman (-man ekinin özelliği ile) vb. Büyük Ünlü Uyumunun Aranmadığı Sözcükler Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Türk, berk, yap, sert, sürt, et, ay vb. Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda vb. Diğer Durumlar Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadığı sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından genellikle son hecenin ünlüsüne uyar: adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb. Son ünlüleri kalın harf olmasına karşın ince şekilde telaffuz edilen bazı alıntı kelimeler, ince ünlü ile başlayan ekler alır çünkü kelimenin son ünsüzü ince söylenir: alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat > saate vb. Genelde ilk heceden sonra hem geniş hem de yuvarlak ünlüler kullanılmaz. dudak, duvak Kaynakça Kategori:Türkçedeki ses uyumları

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Büyük ünlü uyumu

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi