Cadı Kazanı (oyun)

[bullvar_katip]

Cadı Kazanı, Arthur Miller'ın 1952'de yazdığı bir oyundur. 17. yüzyılda ABD'nin Massachusetts eyaletindeki Salem kasabasında cadılıkla suçlanan bir grup insanın cadı mahkemelerinde yargılanıp idam edilmesi olayını ele alır. Eserde tüm baskı yönetimlerine ve baskı dönemlerine gönderme yapılmakta; özellikle de yazıldığı dönemde ABD'de hüküm süren, pek çok kişinin komünist ya da “komünist duygudaşı” olmakla suçlanıp saldırgan soruşturmalara uğramasına neden olan McCarthycilik hicvedilmektedir. Yazar oyunda cadılıkla suçlananların insanlık onurunu koruyabilmek için ölümü göze almış olduklarına vurgulamış ve gerçeğin her zaman kazanacağı mesajını vermiştir. Miller’in kendisi de bu eserden ötürü komünizmi desteklemekle suçlanarak 1957’de Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi tarafından yargılandı. Oyun, ilk defa Broadway'de 22 Ocak 1953'te sahnelendi. İlk eleştiriler olumlu olmasa da bir sonraki yıl başka bir yapımla oyun klasikleşti. Günümüzde Amerika'daki lise ve üniversitelerde, diğer ülkelerde de olduğu gibi okutulmaktadır. Oyun, iki kere beyazperdeye aktarıldı. İlki, Jean-Paul Sartre'ın senaryosunu yazdığı 1957 tarihli Les Sorcières de Salem filmiyle, diğeri de Miller'ın kendisi tarafından yaklaşık kırk yıl sonra oldu. Miller'ın versiyonu, ona senaryo kategorisinde bir Akademi Ödülleri adaylığı kazandırdı. Oyun Robert Ward tarafından 1961'de operaya da uyarlanmış ve Pulitzer Ödüllerini kazanmıştır. Türkçeye Sabahattin Eyüboğlu- Vedat Günyol tarafından tercüme edildi. İstanbul Devlet Tiyatrosu'nda 1958-1959 sezonunda Cüneyt Gökçer tarafından sahneye konulan eser, 27 Kasım 1970’te yapımı yeni biten İstanbul Kültür Sarayı’nda İstanul Devlet Tiyatrosu tarafından yeniden sahnelendi. İlk gösterimde bir dekorun projektörlerden tutuşması sonucu çıkan yangında bina büyük hasara uğramıştır ve 1978’e kadar kapalı kalmıştır. Oyunun adı Oyunun özgün adı, “The Crucible” ‘dır. Bu sözcük içinde madenlerin eritildiği büyük kapları anlatmak için kullanılır. Oyunda karakterler, çevre şartlarının oluşturduğu ısıda eriyen bir metali simgelemektedir. Ölümle tehdit edilseler bile prensiplerinden fedakârlık etmeyen ve zorlandıkları sahte itirafları reddedenler, ısıya en fazla direnenlerdir. Konusu John Proctor, eşi Elizabeth ile birlikte Salem’de Hristiyanlığa bağlı ve kapalı bir toplumda yaşayan özgür düşünceli bir çiftçidir. Papaz Parris’in bağnazca vaazlarını dinlememek için kiliseye gitmediğinden toplumda yabancı gözüyle görülür. Papaz Parris’in yeğeni olan ve evlerinde çalışan Abigail Williams, John’u karısı Elizabeth’in uzun hastalığı sırasında baştan çıkarmış; Elisabeth ise iyileştiğinde durumu anlayarak Abigail’i evden uzaklaştırmıştır. Abigail’le ilişkisine son veren Proctor, karısına karşı vicdanında rahatsızlık duymaktadır. 1692 yılının Ocak ayında Abigail, Proctor’ların yeni çalışanı Marry Warren, Papaz Parris’in 9 yaşındaki kızı Betty Parris ve onlara bakıcılık yapan zenci köle Tituba ile birlikte ormanda çocuksu oyunları arasında ruh çağırmakta, büyülü iksirden içip çıplak dans etmektedir. Genç kızlar, kendi aralarında gizli “cadıcılık oyunu” nu oynarken Papaz Parris’in baskınına uğrarlar ve Betty düşüp kalır. Cadılık söylentileri üzerine halkın Parris’in evinin önünde toplanması karşısında Papaz Parris kızını iyileştirmesi için şeytan kovma uzmanı Papaz Hale’i haber çağırır. Böylece Hale “cadı avı”na başlar. Genç kızlar suçlamalardan kurtulabilmek için cadılık suçlamalarını başkalarının üzerine atmaya çalışırlar. Kızların suçlamaları yüzünden çok sayıda kişi tutuklanır. Çiftçi Protoctor’a saplantılı bir ilgi duyan Abigail, Protoctor’un karısı Elisabeth’in adını verir. Proctor, cadı mahkemesi karşısında Abigail ile olan evlilik dışı ilişkisini açığa dökerek karısını kurtarmak ister. Ancak, başka bir yerde sorguya çekilen Elisabeth, kocasını kurtamak için, kocasının böyle bir ilişkisini bilmediğini söyleyince, Proctor’un savı kanıtsız kalır. Elisabeth serbest bırakılırken, Proctor cadılık suçuyla hapse girer. Bu arada Abigail, kilisenin paralarıyla uzaklara kaçmıştır. Gittikçe huzursuzlaşan halkı yatıştırmak amacıyla mahkeme, bir kişiyi ölüme mahkûm etmeye ve suçunu itiraf etmesi koşuluyla salıvermeye karar verir. Bu kişi Proctor’dur; başka cadı adlarını da vermesi koşuluyla serbest bırakılacak, itirafnamesi de kilisenin kapısına asılacaktır. Ancak kendi adını ve saygınlığını sonuna kadar korumaya çalışan Proctor, yalancı tanıklıkta bulunmayı reddeder ve diğer masum insanlarla birlikte idama gider. Karakterler Rahip Parris Betty Paris Tituba Abigail Williams Susanna Walcott Bayan Ann Putnam Thomas Putnam Mercy Lewis Mary Waren John Proctor Rebecca Nurse Giles Corey Rahip John Hale Elizabeth Protctor Grancis Nurse Yargıç Hathorne Vali Danforth Sarah Good Hopkins Sinema ve TV uyarlamaları Kaynakça Kategori:Amerika Birleşik Devletleri tiyatro oyunları Kategori:Arthur Miller oyunları Kategori:Tony Ödülü kazanan oyunlar Kategori:Sinemaya uyarlanmış oyunlar Kategori:Kurguda Salem cadı mahkemeleri