Çambeli, Posof

[bullvar_katip]

Çambeli, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür. Tarihçe Çambeli köyünün bilinen en eski adı Sakire’dir. Bugün Gürcistan’ın değişik yerlerindeki Sakire adını taşıyan birkaç köy vardır. Sakire (საკირე), Gürcüce “kireç ocağı” (კირი: kireç) anlamına gelmektedir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Sakire’nin bir Gürcü köyü olduğunu, eskiden bu köyde bir kireç ocağı (“sakire”) bulunduğunu yazar. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların 1595 tarihli tahriri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da köyün adı aslına uygun biçimde Sakire (سكره) olarak kaydedilmiştir. Daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Sakire’nin (ساكره) yazılışı biraz farklılık gösterir. "Elif" harfi eklenerek ilk hecenin "sa" biçiminde okunması kesinleştirilmiştir. 93 Harbi'nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Sakire (Сакире) olarak kaydetmiştir. Sakire'nin Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'daki Osmanlıca yazılış biçimi, 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da korunmuştur. Köyün adı sonradan Sağre biçimini almıştır. Nitekim İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Sağre, yeni adı da Çambeli olarak verilmiştir. Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi) yer alan köydeki kale ve kilise kalıntıları, köyün köklü bir geçmişi olduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti'nin Gürcü atabeglerin yönetimi altındaki toprakları 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmesinden sonra Sakire de hemen sonrasında kurulan Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Yerleşim, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahririnde Poshov livasında Kuzey nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir. Bu deftere göre o tarihte köyün nüfusu 10 haneden oluşuyordu ve Sumare veled-i Mahnia, Çaduna(?) veled-i Matata, Gogina veled-i Lala, Hadar(?) birader-i o, Cilasun veled-i İlarion, Abudara(?) veled-i Cilasun, Bayındur veled-i Vepha, Enuka veled-i Rubena, Gogiça veled-i o, Leşkere veled-i Mahnia köydeki kayıtlı erkek adlarıydı. Daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahririne göre de Sakire aynı idari konuma sahiptir. Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan yerleşim, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Savaşın hemen sonrasında, 1878’de köyde 29 hane yaşıyordu. Rus kayıtlarında da Sakire olarak geçen köy, Ardahan sancağının (okrug) Posof kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyde 1886’da 297, 1896’da 375 ve 1906’da 432 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu. Bununla birlikte, I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli köyde o tarihte 45 hanede 473 Müslüman Gürcü'nün yaşadığını belirtmiştir. I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından yerleşim bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla yerleşimin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı. İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adının Sağre, yeni adının Çambeli olarak verilmiş olması, köyün adının bir süre önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir. Köydeki tarihsel kalıntılardan biri olan Sakire Kilisesi, bugünkü köyün merkezinin 1 km doğusuna, çayırlıkta yer alır. Hayli zarar görmüş kilisenin ebatlarını saptamak artık mümkün değildir. Günümüze yüksekliği 5-6 metreye ulaşan duvarları kalmıştır. Kilisenin duvarlarının dışarıdan büyük ebatlı ve özenle yontulmuş gri taşlarla kaplandığı, geriye kalan örnek taştan anlaşılmaktadır. Kilisenin çevresinde çatı örtüsünün ve duvarlarının parçalarını görmek mümkündür. Çambeli’de ikinci bir köy kilisesi daha vardır. Bu kiliseden de geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı köyde küçük bir kalenin bir bütün olarak durduğunu yazar. Ne var ki bu kalenin akıbeti bugün bilinmemektedir. Köyün merkezinin 2 kilometre kuzeydoğusunda yer alan Caki Kalesi ya da Cakistsihe de köyün sınırları içinde kalır. Küçük ebatlı (25 × 20 m) bir kale olan Cakistsihe, harç kullanılarak inşa edilmiştir. Gürcistan-Türkiye sınırı yakınında, bir akarsuyun sağ kıyısında, bir tepede yer alan kalenin bir de kilisesi vardır. Tek nefli bir yapı olan Caki Kalesi Kilisesi, kalenin batı kısmında bir yamaçta yer alır. Kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Coğrafya Çambeli köyü, Ardahan il merkezine 89km, Posof ilçe merkezine ise 8km uzaklıktadır. Nüfus Kaynakça Dış bağlantılar Kategoriosof belde ve köyleri