Çan Kay Şek

bullvar_katip · 24 Mayıs 2024

Çan Kay Şek (; İngilizce: Chiang Kai-shek; 31 Ekim 1887 – 5 Nisan 1975), Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi. Asıl adı Çan Çongçeng (蔣中正 / 蒋中正 Jiǎng Zhōngzhèng); soy kütüğünde Çan Çutay (蔣周泰 Jiǎng Zhōutài), çocukluk adı: Çan Ruiyuen (蔣瑞元 Jiǎng Ruìyuán), okul adı: Çan Çıçin (蔣志清 Jiǎng Zhìqīng), Japonya'da kaldığı dönemde kullandığı Japonca soyadı ise Nakamura'dır (中村). Modern Çin'in kurucusu kabul edilen Sun Yat-sen'in 1925 yılındaki ölümünden sonra Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi: ÇMP) başına geçen askerî ve siyasi liderdir. Ülkedeki kukla iktidar ve iktidarı kontrol eden savaş beylerine karşı Komintang'ın başlattığı ihtilalde Kuzey Seferi'nin komutanlığını yapan Çan Kay Şek, 1928'de başarıyla sonuçlanan seferin sonunda başkenti Nanking'e taşıyıp kendi başkanlığında bir milliyetçi hükûmet kurmuştur. 1928-1948 arasında Çin Cumhuriyeti Milliyetçi Hükûmeti'nin önderi idi. Kuzey Seferi sırasında iş birliği yaptığı Çin komünistlerinin, Mao Zedong yönetiminde başlattıkları Güz Hasadı İsyanı'nı kanlı biçimde bastırdı. Bu olaydan sonra Çin İç Savaşı Çan Kay Şek rejimiyle komünistler arasındaki bir savaşa dönüştü ve II. Dünya Savaşı sırasında Japonya Çin'i ele geçirme girişimine başladığında bile komünistlerle milliyetçiler arasındaki mücadele devam etti. Çan Kay Şek'in savaş sırasında Mançuryalı bir savaş beyi tarafından Sian'a kaçırılıp komünistler aracılığıyla kurtarılmasından sonra Çin Komünist Partisi ile Kuomintang Japonya'ya karşı ittifak kurmuş ve Çan Kay Şek, birleşik cephe ordularının başkomutanı olmuştur. Japonya'nın 1945'te teslim olmasından sonra yeniden başlayan iç savaşta başarısız olan Çan Kay Şek, Tayvan'a kaçtı ve burada Milliyetçi Çin Cumhuriyeti adı altında yönetimini sürdürmeye çalıştı. Yaşamının sonuna kadar Çin'in meşru hükûmetinin kendi hükûmeti olduğunu savundu. Çan Kay Şek, Mao Zedong gibi tartışmalı bir figür olarak görülüyor. Destekleyenler, onu ulusun birleştirilmesinde ve Çin'in Japonya'ya karşı direnişine önderlik etmede ve ayrıca Komünizme karşı koymada önemli bir rol oynadığı için ona saygı duyuyorlar. Muhalifler ve eleştirmenler onu muhalifleri bastıran otoriter faşist bir diktatör olmakla suçluyor. küçükresim|Çan Kay Şek|sağ|upright=1.14 Çocukluk yılları küçükresim|upright=1.14|Kuzey Seferi döneminde (8 Temmuz 1926) [[Dosya:Cairo conference.jpg|küçükresim|upright=1.14|Başkomutan Çan Kay Şek, Franklin D. Roosevelt, ve Winston Churchill ile 1943'te Kahire Konferansı'nda iken.]] küçükresim|upright=1.14|Çan Kay Şek Çan, Çin'de Xikou adlı bir kasabada doğdu, ama gerçek memleketi olan Heqiao adlı kasaba Çin için önemli bir yerdir. Öğrenim hayatı 1905'te Ningbo (寧波)'daki Çiançin okulu (箭金學堂; Jiànjīn Xuétáng) ve 1906'da Şiançeng (県城)'deki Lonçin okulu (龍津學堂; lóngjīn xuétáng)'da okuduktan sonra Tokyo'ya giderek Seika Gakkō (精華学校)'ya girmeye çalıştıysa kışın Çin'e geri dönmüştür. 1907'de Baoding'deki Kara Kuvvetleri Subay Okulu (保定陸軍軍官學校; Bǎodìng lùjūn jūnguān xuéjiào)'na girerek Japonya'da okuyacak öğrenci seçilmiş ve 1908'de Japonya Harp Okulunun hazırlık okulu olan Tokyo Shinbu Kakkō (東京振武学校)'ya kaydedilmiştir. Aynı yıl Chen Qimei (陳其美) bastasıyla Tongmenghui (中國同盟會)'ne üye olmuştur. 1910'da karargâhı Takada (高田)'da bulunan Japon İmparatorluğu Kara Kuvvetleri 13. Tümen 19. Topçu Alayı (陸軍第十三師團野砲兵第十九聯隊)'na subay adayı olarak atanmıştır. Güçlenmesi Birinci Milliyetçi-Komünist Birleşimi 20 Ocak 1924 yılında Mao Zedung önderliğindeki Komünist Çin ve Çan Kay Şek önderliğindeki Milliyetçi Çin’in Japon İmparatorluğu’na karşı birleşmesi ve sonuç olarak Japon İstilası’nı durdurması olayına verilen ad. Çan'ın Liderliği Sun Yat-sen'in 1925 yılında ölmesi ile ÇMP'de bir liderlik boşluğu oluştu. Bu boşluğu doldurmak için ÇMP'nin sağ kanadını temsil eden Çan Kay Şek ve Sun Yat-sen sağ kolu olan ve ÇMP'nin sol kanadını temsil eden Wang Jingwei mücadele etti. Çan Kay Şek, sivil hiyerarşi içerisinde Wang Jingwei'a göre aşağıda olması ve Wang Jingwei'ın Sun'u Milli Hükûmet'in başkanı olarak seçtirme başarısına rağmen, akıllı politik manevralarında başarılı olmuştur. Kuzey Seferi Çan, 1925 yılında Milliyetçi Devrimci Ordu güçlerinin başına geçerek, 1 Temmuz 1926 - 29 Aralık 1928 tarihleri arası süren Kuzey Seferi'ni yönetti. Bu sefer sayesinde Çin'in kuzeyindeki mahalli diktatörler temizlenerek bütün Çin ÇMP altında birleşti. Şanghay Darbesi Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler, 12 Nisan 1927 tarihinde komünistleri öldürterek Çin İç Savaşı'nı başlattı. Mao Zedong önderliğindeki Komünistler ve Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler Japonya'nın Çin'i işgaline kadar geçen yaklaşık 10 yıllık sürede savaştılar. Savaş zamanı liderliği Şi'an olayı ve İkinci Milliyetçi-Komünist birleşimi İşgalden sonra komünistler ve milliyetçi kanat anlaştılar. İki grup da Japonlara karşı direniş kararı aldı ve başkomutan Çan Kay Şek oldu. Çin İç Savaşı Japonların geri çekilmesinden sonra iki grupta iktidar için görüşmelere başladılar. Fakat, sonuç alınamayınca İç Savaş 1946'da tekrar başladı. 3 yıl süren (1946-1949) sonunda Çan Kay Şek ve yandaşları savaşı kaybederek Tayvan'a kaçtılar. Çan Kay Şek sağlam kalan kendisine bağlı birkaç bin adamıyla 1949'da Tayvan'ı işgal etti ve burada kendi yönetimini ilan etti. Çin'i kaybetmesi Çin'deki Komünistlerin 1 Ekim 1949'da mao zedung öncülüğünde devrim yapmasıyla birlikte çan kay şek Tayvan'a kaçtı. Ve Çin Cumhuriyeti Çin anakarasından çıkarıldı. Çin Cumhuriyeti varlığını Tayvan adasında devam ettirdi. Yerine Komünistlerin kurduğu Çin halk Cumhuriyeti kuruldu. günümüzde Çin Tavyan gerilimi devam etmektedir. gerilim Çin halk cumhuriyeti'nin ve Çin Cumhuriyeti'nin birbirlerine karşı olan mücadelesinden kaynaklanmaktadır. Tayvan'daki başkanlık yılları Çan hükûmetini 1 Mart 1950 yılında Tayvan, Taipei'ye taşıdı. Burada Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevine devam etti. Başkanlığını ilki 20 Mayıs 1954 olmak üzere 1960, 1966 ve 1972 yıllarında yapılan seçimlerde seçimi kazanarak sürdürdü. Soğuk Savaş'ın da devam etmesi nedeniyle Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevi Batı ülkelerince de tanındı ve uluslararası organizasyonlara bu başkanlık sıfatıyla katılması kabul edildi. Fakat, Birleşmiş Milletler Çin'in resmi hükûmeti olarak Mao Cumhurbaşkanlığındaki Çin Halk Cumhuriyeti'nin 6. Kongre Düzenlemesi ile tanındı. Nişanları Ulusal Nişanları Ulusal Şeref Madalyası 1. Sınıf Mavi Gök ve Ak Güneş Nişanı Kutsal Üçayak Nişanı Dış bağlantılar Time dergisi kapakları Kategori:1887 doğumlular Kategori:1975 yılında ölenler Kategori:Çin Cumhuriyeti devlet başkanları Kategori:20. yüzyıl liderleri Kategori:Çinli askerler Kategori:Generalissimolar Kategori:Çinli antikomünistler Kategori:Çinli Hristiyanlar Kategori:Soğuk Savaş'ta liderler Kategori:Çin İç Savaşı Kategori:Milliyetçiler Kategori:Çin-Japon Savaşı'nda kişiler Kategori:Time Yılın Kişisi

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Çan Kay Şek

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi