Çarşamba, Samsun

[bullvar_katip]

Çarşamba, Karadeniz Bölgesi'nin Orta Karadeniz bölümünde bulunan Samsun iline bağlıdır. Nüfus açısından Samsun'un 4. büyük ilçesidir. Samsun ilinin doğusunda yer alır. Batıda Tekkeköy, doğuda Terme, güneyde Salıpazarı ve Ayvacık ilçeleriyle çevrilidir. İlçe merkezi Samsun'a 36km uzaklıktadır. Yeşilırmak'ın Çarşamba Ovası'na çıktığı yer yakınında, ırmağın iki yakasında kurulmuş olan ilçe merkezinin adıdır. Bilinmesi gerekenler Adını aldığı Çarşamba Ovası'nın verimli topraklarının burada bulunması. 2017 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile büyük ova koruma alanı olması. Türkiye'nin en büyük 2 akarsuyundan biri olan Yeşilırmak'ın bu ilçeden geçiyor olması. Ayvacık ilçesinin Çarşamba'dan ayrılması ile dağlık mahallesi kalmamıştır. Tarihçe Türk yerleşimi öncesi Çarşamba yöresi, MÖ 4000'lerden itibaren bir yerleşim merkezidir ve Hitit-Frig egemenlikleri altında kalmıştır. Grek kaynaklarına göre Bafra ve Terme ile birlikte, Çarşamba ovasında da MÖ VIII. yüzyılda kadın savaşçılar yaşamıştır. MÖ 670 yılında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilırmak kıyılarına kadar uzanarak buralara sömürge kurdular. Bu sömürgelerden birisi olan Yeşilırmak'a “İris” Çarşamba'nın güneyinde kurşunlu oymağı ile Ordu mahallesinden oluşan sömürgelerine ‘Miskire dediler. MÖ Vl. yüzyılda Persler'in egemenliğine girdi. MÖ 63 yılında Roma İmparatorluğu'na bağlandı. Roma İmparatorluğu'nun MS 39 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bizanslıların (Doğu Roma) egemenliğinde kalmıştır. Bu durum 1200'lere kadar devam etti. Selçuklu dönemi Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Ülkesini 1185 yılında 11 oğlu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah'ın payına düştü. Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde "Canik Beyleri" adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar beş tanedir ve biri de Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları'dır. Çarşamba Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçenin bugünkü batı yakasında bulunan Sarıcalı mahallesinde oturur ve hükmederlerdi. 1071 Malazgirt Meydan Savaşı'ndan Sonra Anadolu'ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba'ya gelip yerleşmiş ve daha sonra bulundukları yere "Porsuk mahallesi" adı vermişlerdir. Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı mahallesi ile Kuşdoğanlı köyleri bulunurdu. Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuştur. Bu panayır, çarşamba günleri kurulduğu için “Çarşamba Pazarı” denmiştir (Çarşamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı'nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan'dan Türk aileleri yerleştirilmiştir. Osmanlı dönemi 1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na katılan Çarşamba, Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa ve Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir. Çarşamba'da 1700'lü yıllarda Yeşilırmak'ın batı yakasında Hristiyan mahallesi de oluşmuştur. Samsun ve çevresi 1847'deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi. 1847‘de Trabzon eyaletinin Canik livasından başka merkez livası, Batum livası Gönye, Karahisar-ı şarki olmak üzere 4 livası daha vardı. 1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba kaza olup 119 mahallesi 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardı. Bu nüfusu ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme, Çarşamba'ya bağlı bir nahiyedir. 1870 Trabzon Vilayet Salnamesi'ne göre Çarşamba içesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar; Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı, kaymakam Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı, başkadı Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı, belediye reisidir. Bu idari yapılanma cumhuriyet dönemine kadar sürmüştür. 1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Kazasının taşınmaz malları: Hükûmet Konağı, 151 cami ve mescit, 1 türbe, 2 tekke, 21 çeşme, 3 hamam, 4 han, 417 dükkân, 251 değirmen, 1812 fırın, 4 fabrika, 2 köprü, 38 kilise, 13 medrese, 147 Müslüman mektebi, 3 Hristiyan mektebi, 62 Müslüman mezarlığı ve 16 Hristiyan mezarlığı idi. 1892'deki yönetsel bölümde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini; Merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu. Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903'teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu. Canik sancağı, II. Meşrutiyet'ten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde; Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarşamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918'de de değişmedi. I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1920 yılında Ankara Hükûmeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış, bundan sonra da Çarşamba'ya yerleşim için göçler başlamıştır. Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir. Nüfus Ağız Çarşamba ilçesinde Doğu Karadeniz ve Orta Karadeniz Ağızlarının yanı sıra İstanbul Türkçesi de kullanılır. Tarihî Eserleri Camiler Çarşamba ilçesindeki tarihi camiler çoğunlukla ahşap şekilde inşa edilmiş olup; dendrokronoloji yöntemi ile sadece Göğceli ve Şeyh Habil camilerinin yapım tarihi 13.yy olarak tespit edilmiştir. Geri kalan camiler, kitabesinde yer alan yazılara ya da mimari ve sanatsal özelliklerine bakılarak tarihlendirilmiştir. Türbeler (Tekkeler) Tarihi alanlar Höyükler Su değirmenleri Anıt Ağaçlar Anıtlar Kurulu tarafından tescillenip koruma altına alınan 9 adet ağaç bulunmaktadır. Mağaralar Göğceli Camii Göğceli Mezarlığı içinde yer alan cami Anadolu ahşap mimarisinin örneklerinden birisidir. 1206 yılında yapılan caminin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmiştir. Göğceli Camii tek bir tane çivi kullanılmadan inşa edilmiştir. Bu yüzden halkı arasında Çivisiz Camii olarak da anılır.küçükresim|Göğceli Camii giriş bölümü. Tarihi Çarşamba Köprüsü Tarihi Çarşamba Köprüsü 1890'lı yıllara kadar aktif olarak kullanılmıştır ve Yeşilırmak'ın üzerine kurulmuştur. Tahtadan yapılmış olan köprü, zayıf yapısı nedeniyle sık sık yıkılmaktaydı. 1914 yılında köprüden geçiş ücreti 45 kuruş olmuştur. 1930 yılında Samsun gezisinde Çarşamba'yı da gezen Atatürk, ilçeye daha modern bir köprünün yapılması amacıyla zemin etüdü çalışmalarının yapılmasını onaylamıştır. Köprü 1931 yılında tamamlanmıştır ve günümüzde trafiğe kapalı şekilde kullanılmaktadır. Büyük Bedesten Orta Mahalle sınırları içerisinde yer alan bu yapı, 1826 yılında inşa edilmiştir. İki katlıdır. İnşasından sonra kuyumcular çarşısı olarak faaliyet göstermiştir. Güneybatı ve Kuzeydoğu cephesinde olmak üzere iki girişi vardır. Orta kısmı tonozlu bir koridordan oluşmaktadır. Çarşı bugün ticari işletmelerce kullanılmakta olup bakımsız haldedir. Tarihi Hamam Diğer adıyla "Tarihi Gelin Hamamı". 17. veya 18. yy. Osmanlı dönemine ait bu yapı bir camekan (soyunmalık) ve üç adet odadan oluşmakta olup odaların üstü delikli kubbelerle kaplıdır. Konumu itibarıyla merkezi bir alanda olup Yeşilırmak'ın kıyı kenarında bulunmaktadır. Geleneksel Mimari Çarşamba'da konut mimarisi köy ve şehirde farklılık göstermektedir. Köy tipi yerleşim yerlerinde ahşap çantı, hımış dolgu ve betonarme evlere rastlanmaktadır. Şehir içerisinde ise geleneksel konut mimarisi tek ya da iki katlı ahşap evler olarak görünmektedir. Varlıklı aileler tarafından yapılmış konak türü yapılar da mevcut olup bunların büyük kısmı taş işçiliğinin ön plana çıktığı iki katlı evlerden oluşmaktadır. Konak türü yapıların ana giriş kapısı ahşap olup; geniş merdiven ve balkona sahiptir. Çarşamba ilçe sınırları içerisinde koruma kararı olan 9 adet konut bulunmaktadır. Atatürk'ün Çarşamba'ya Gelişi küçükresim|234x234pik|Atatürk Çarşamba ziyareti esnasında beraberindekilerle. Atatürk Çarşamba'yı iki defa ziyaret etmiştir. 16 Eylül 1924 tarihinde Samsun'a gelişinde Çarşamba'ya ilk ziyaretini yaptı. Bu esnada da 20 Eylül 1924 tarihinde Samsun-Çarşamba demir yolunun temelini attı. 24 Kasım 1930 tarihinde Çarşamba'ya ikinci kez gelen Atatürk, Türk Ocağında gençlerle bir sohbet toplantısı yapmıştır. Ayrılırken Çarşamba Türk Ocağı defterine "Çarşamba Türk Ocağı'nda tanıştığım gençlik, iftihara layıktır."' düşüncelerini yazmıştır. Doğal Gaz Hattı Rusya'dan denizin altından gelen Mavi Akım doğal gaz hattının karaya çıktığı yer olan Durusu Terminali Çarşamba'nın Demirli Mahallesi'ne bağlı Durusu mevkidir. İlçe 2005 yılının sonunda o zamanın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İtalya Başbakanı Silvio Berlusconi tarafından da ziyaret edilmiştir. Barajlar Yeşilırmak üzerinde kurulu bulunan 2 tane baraj vardır. Bunlar: Hasan Uğurlu Barajı Suat Uğurlu Barajı 1 adet sulama barajı ile 1 adet HES yapımı devam etmektedir. Abdal Deresi üzerinde de Gökçe Çakmak Barajı vardır. Ulaşım Hava Yolu: Karadeniz Bölgesi'nin önemli havalimanı olan Çarşamba Havalimanı, Çarşamba ovasında bulunmaktadır. Her gün düzenli uçak seferleri mevcuttur. Havalimanından Bafaş ile yarım saatte Çarşamba merkeze ulaşılır. Kara Yolu: Karadeniz Sahil Yolu Çarşamba'dan geçmektedir. Bu yol sahilde değil de biraz içlerde yapılmıştır, böylece ulaşım kolaylığı sağlanmıştır. Demir Yolu: İlçe 1920 tarihinde yapılan ve daha sonra revize edilen kısa bir tren yoluyla Samsun'a bağlanır. Bugün bu demir yolu mevcut değildir. Ayrıca Elektronik Yüksek Mühendisi Sabahattin Çelik tarafından geliştirilen makinistsiz tren projesinin çalışmaları burada yapılması planlanmakta ve Samsun-Çarşamba arasına bir hızlı tren uygulaması düşünülmektedir. Kültür Yemek Kültürü Yağlaş (Doğu Karadeniz'de kuymak denir.) Hamsi Buğulama Hamsi Tava Tirit: Kaz eti, pirinç ve açılmış yufka ile yapılır. Çarşamba'nın millî yiyeceği olarak görülen tirit, Çarşamba'dan Samsun'un diğer bölgelerine yayılmıştır. Keşkek: Çarşamba'da genellikle düğünlerde yapılan bir yiyecektir. Buğday, tavuk ya da kuzu eti ve tereyağı ile yapılır. Düğünlerde, ev davetlerinde yapılan bir yiyecektir. Buğday ve et birbirinin içine iyice yedirilir. Yapılışı Tavuk Göğsü tatlısını andırsa da ana yemek olarak verilir. Hazmı çok ağırdır. Şeker ve kolesterol hastalarının özellikle sakınması gerekir. Kıvratma: Bolca fındık ve yufka ile yapılan bir tatlı çeşididir. Bayramlarda çok yapılan yiyeceklerden biridir. Büryan: Genelde düğünlerde yapılan sulu et yemeği türüdür. Mısır Ekmeği: Bir çeşit mısır unu ekmeğidir. Mısır Çorbası: Tane mısırdan yapılan yoğurtla karıştırılarak tüketilen bir yemek. Karmaç: Mısır ekmeğinden yapılan bir çeşit yiyecektir. Tereyağı, daha sıcakken mısır ekmeği ve şeker karıştırılarak yapılır. Hamur Dolması: Pancar yapraklarından yapılan bir çeşit dolmadır. İçine malzeme olarak hamur konulur. Daha sonra bu dolma acı kırmızı biber ile kavrulur. Lepsi: Bir tür Çerkes yemeğidir. Tavuktan ve dövülmüş cevizden yapılır. Cızlama: Buğday unuyla yapılan ekmek türüdür. Poot: Mısır unu ve tereyağ ile yapılan bir yemek türüdür. Malakto: Yeşil fasulye ile yapılan içine dövülmüş ceviz, kinzi, biber atılarak yapılan daha çok yöredeki Gürcülere has bir yemek türüdür. Balcan Turşusu: Patlıcandan yapılmış çok güzel bir turşu çeşididir. Tiliman: Mısır unu ve pekmezden yapılan bir tatlı türüdür. Gaziyek Turşusu: Gaziyek bitkisi ile yapılan turşu çeşididir. Kırçan Kavurması: Bahçe kenarlarında çıkan dikenlerin kırmızı renkli bitkisidir. Soğan ve baharatla kavrularak yapılır. Turşusu da meşhurdur. Bastı: Yörede pancar denilen karalahanadan yapılan bir yemektir. Malzemeleri için de genelde kırık kullanılır. Bazen pirinç ve buğday kullanılabilir. Bol salçalı ya da kurutulmuş acı biber ayrı bir tat verir. Kaz ve ördek ikisiyle bambaşka bir lezzet alır. Yumurta Topuk Ayakkabı ve Sekiz Köşe Kasket Sekiz köşe kasket ve yumurta topuk ayakkabı, yaklaşık bir asırdır bölgede yaşayan erkekler tarafından giyimlerinde tercih ediliyor. Özellikle yumurta topuk ayakkabı ise tek parça deriden dikişsiz olarak el yapımı şeklinde üretiliyor. Ayakkabının ön ve arka tarafının yumurtaya benzer şekilde olması nedeniyle dikkat çekiyor. Ayakkabını topuk kısmının diğer erkek ayakkabılarına göre daha yüksek olması nedeniyle özellikle kısa boylu erkekler tarafından da tercih ediliyor. Yumurta topuk ayakkabı ve sekiz köşe kasketin Çarşambalı ustalar tarafından üretildikten sonra talep üzerine yurt dışına da sıkça gönderiliyor. Kaynakça Dış bağlantılar YerelNet