Çiğdem

[bullvar_katip]

küçükresim|upright=1.14|Blaps| küçükresim|upright=1.14|Blaps| küçükresim|upright=1.14|Blaps| küçükresim|upright=1.14|Blaps| küçükresim|upright=1.14|Blaps| küçükresim|upright=1.14|Blaps| Çiğdem (Latince: Crocus), süsengiller (Iridaceae) familyasına ait bir bitki türüdür. Çok yıllık, yumrulu, çingene pembesi ya da mavi çiçekli otsu bitkilerdir. Çiçekler, türüne bağlı olarak, ilkbahar ya da sonbaharda açar. İlkbaharda çiçeklenen türlerin yumurtalığı toprak altında kalan uzun çiçek tüpleri vardır. Çiçekler, geceleri ya da kötü havalarda kapanır. Çiğdemin ana yurdu Alpler, Güney Avrupa ve Akdeniz'dir. Çiçeklerinden dolayı bahçecilikte aranan ve sevilen bir bitkidir. İnsan besini olarak tüketimi Yumruları Türkiye'de çiğ olarak ya da külde pişirilerek yenir. Ayrıca yemeği de yapılır. Yemekleri arasında çiğdem pilavı, çiğdem aşı, çiğdem sütlüsü başta gelir. Karadeniz Bölgesi’nde una bulayıp kızartması yapılır. Baharın ilk günlerinde toplanıp demet hâline getirilen sarı çiğdemler, Ankara şehir merkezinde seyyar satıcılarca tüketime sunulur. Çiğdemin çiğdem adıyla anılmayan tek türü, doğu mutfaklarının (Türk, Arap, İran, Hint ...) sultanı olarak bilinen ekonomik değerdeki safrandır (Crocus sativus). Safran, Türkiye'de Safranbolu'da yetiştirilir. Dikkat edilmesi gereken husus: çiğdeme çok benzeyen fakat onun gibi yenilmeyip zehirli olan Colchicum türlerine de acı çiğdem (çakal çiğdemi, zehirli çiğdem) adı verilir. Yenilmemesi gereken bu bitkinin (Colchicum) yumruları, Doğu Anadolu Bölgesi'nde çiğdem (Crocus) türleriyle karıştırıldığı için, bilhassa toplayıp yiyen çocuklar arasına ağır zehirlenme vakaları görülebilmektedir. Morfoloji Çiğdemler küçük otsu yapılı, kormuslu (sert soğanlı) çok yıllık bitkilerdir. Yatık vaziyetteki kormuslar bir kılıfla örtülüdür. Az sayıdaki yaprakların hepsi de tabanda yer alır; yeşil renkli, ince uzun yapılıdır. Üst yüzeyi soluk, orta kısmı şeritli, taban kısmı bir zarla çevrilmiştir. Gerçek bir gövde bulunmaz. Yerden çıkan çiçekler saplıdır ve yumurtalık toprak altındadır. Çiçek örtüsü beyaz, sarı veya leylak ya da koyu mor rengindedir; uzun tüpsü, ince yapılıdır; segmentler benzerlik gösterir; eşit veya hemen hemen eşittir. Erkek organlar tüpsü yapıda olup çiçek örtüsünün boğazına gömülüdür. Kapsül küçük, elips veya dikdörtgensi-elips biçimindedir. Boyuncuk ince yapılı 1 adettir, her bir boyuncuk birbirine uzak duran tabandan birleşmiş 3 daldan oluşur. Türler Seksiyon: Crocus Seri: Baytopi Crocus baytopiorum Mathew Seri: Kotschyani Crocus karduchorum Kotschy ex Maw Crocus kotschyanus K. Koch Crocus kotschyanus subsp. cappadocicus B.Mathew Crocus kotschyanus subsp. hakkariensis B.Mathew Crocus kotschyanus subsp. kotschyanus K. Koch Crocus kotschyanus subsp. suworowianus (K.Koch) B.Mathew Crocus scharojanii Ruprecht Crocus vallicola Herb. Seri: Crocus Crocus asumaniae B. Mathew & T. Baytop Crocus sativus L. (Safran Crocus mathewii H. Kemdorff & E. Pasche (Kalkan çiğdemi) Crocus pallasii Crocus pallasii subsp. dispathaceus (Bowles) B.Mathew Crocus pallasii subsp. pallasii Crocus pallasii subsp. turcicus Seksiyon: Nudiscapus Seri: Reticulati Crocus abantensis (Abant çiğdemi) Crocus ancyrensis (Herb.) Maw (Ankara çiğdemi) Crocus cancellatus Herb. Crocus cancellatus subsp. cancellatus Herb. Crocus cancellatus subsp. damascenus (Herb.) B.Mathew Crocus cancellatus subsp. lycius B.Mathew Crocus cancellatus subsp. mazziaricus (Herb.) B.Mathew Crocus cancellatus subsp. pamphylicus B.Mathew Crocus gargaricus Herb. (sin: Crocus gargaricus subsp. gargaricus) Crocus herbertii B. Mathew (Crocus gargaricus subsp. herbertii) Crocus reticulatus Steven ex Adams Crocus reticulatus subsp. hittiticus (T.Baytop & B.Mathew) B.Mathew Crocus reticulatus subsp. reticulatus Crocus sieheanus Barr ex B.L. Burtt Seri: Biflori Crocus aerius Herb. Crocus biflorus Mill. Crocus biflorus subsp. adamii (J.Gay) B.Mathew Crocus biflorus subsp. albocoronatus Kerndorff Crocus biflorus subsp. alexandri (Nicic ex Velen.) B.Mathew Crocus biflorus subsp. artvinensis (J. Philippow) B.Mathew Crocus biflorus subsp. biflorus Miller Crocus biflorus subsp. crewei (Hook.f.) B.Mathew Crocus chrysanthus Herb. Crocus danfordiae Maw Crocus kerndorffiorum Pasche Crocus leichtlinii (Dewar) Bowles Crocus nerimaniae Yüzbasioglu & Varol Crocus pestalozzae Boiss. Crocus wattiorum (B. Mathew, 1995) B. Mathew (Tahtalı çiğdemi) Seri: Speciosi Crocus pulchellus Herb. Crocus speciosus M. Bieb. Crocus speciosus subsp. ilgazensis B.Mathew Crocus speciosus subsp. speciosus Crocus speciosus subsp. xantholaimos B.Mathew Seri: Flavi Crocus adanensis T. Baytop & B. Mathew Crocus antalayensis Mathew Crocus antalayensis subsp. antalyensis Mathew Crocus antalayensis subsp. striatus Crocus candidus E.D. Clarke Crocus flavus Weston Crocus flavus subsp. dissectus T.Baytop & Mathew Crocus flavus subsp. flavus Crocus graveolens Boiss. &Reut. Crocus olivieri Gray Crocus olivieri subsp. olivieri Crocus olivieri subsp. balansae (J.Gay ex Baker) B. Mathew Crocus olivieri subsp. istanbulensis B. Mathew (İstanbul çiğdemi) Crocus paschei H. Kerndorff (1993) Crocus vitellinus Wahl. Seri: Intertexti' Crocus fleischeri'' Gay. Kaynakça Prof. Dr. Turhan Baytop (1997), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK yayınları: 578, Ankara, 1997 Prof. Dr. Turhan Baytop (1984), Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi, İstanbul, 1984 TÜBİTAK Türkiye Taksonomik Tür Veritabanı Kategori:Crocus