Çiğil

[bullvar_katip]

[[Dosya:River-ili-3.jpg|küçükresim|300px|Yağma, Tuhsi ve Çiğil'lerden bir bölüğün indikleri İla (İli Nehri).]] Çiğil veya Çiyil (Çince: 炽俟 veya 熾俟, Chìqí), 7.yüzyıldan beri Issık gölü etrafında oturan, Çinli tarihçilerin yazdıklarına göre "altı Chu(Çu) boyu"'na ait olan iki boy'dan veya Chumuhun, Chuyue ve Chumi boyları olabilirler, Çiğiller dine aşırı düşgünlükleri ile tanınırlar. İlk gelen bilgilere göre Çiğiller Mani dini, sonraki kaynaklara göre Nestorian Hristiyanlığın etkisi altında kalmışlardır. 7. yüzyıl ortalarında Çiğiller (Çince: Chuyue), Chumuls (Çince: Chumi) ve Karlukların (Çince: Gelolu) batı Türk Yagbusu olan Aru (Çince: Helu) Tang Hanedanlığına karşı yaptığı isyanla tanınır. Bu Yagbunun adı, Aru, Türk maniheizmce arïg sözü ile (arïg dïntar "saf rahip" gibi) özdeştir.. Çiğil ve Yağma, ve diğer Türgiş, Toxsı (Tukhs) boyları Orhon Türklerinden geriye kalanlar tarafından, birleşerek Karluk (Çince: 葛羅祿, Géluólù) birliğini kurdular, bu birliğin tahminen tarihçesi, 9. yüzyıldan beridir. İlk defa Çiğil'den "History of the Sui dynasty" (581-680) Chji-i "Bunlar geniş yürekli insanlardır. Kendilerinde fenalık fikri yoktur. Civarında bulunan bütün Türk oroglarını gözleri ve temaları bunlardadır." Ebu Dülef Çiğillerin yemekleri, burada çıkan eşya ve evleri hakkında bilgi verdikten sonra "Bunların hükümdarları yoktur. Fakat emniyet, huzuru kalp ve asayiş mevcuttur. Bunların bulundukları ülkeyi kırk günde kattettik" gibi Çiğilleri tanımlamıştır. Kâşgarlı Mahmud İsim kökeni Divân-ı Lügati't-Türk'te isim kökeni; Ananeye göre Zülkarneyn, “Argu” beldelerine vardığı zaman yağmursuz bulutlar çözülmüş ve yol fena halde çamur olmuştu. Zülkarneyn bundan o kadar güçlüğe uğradı ki Farsça "In chi gil ast?" = bu çamur nedir ki bundan kurtulamayız” dedi ve orada bina yapılmasını emir etti. Bunun üzerine “Çiğil” denilen kale yapıldı. İlk önce bu isim, kaleye verildi ve sonra Türklerden bu kalede oturanlara “Çiğiller” denildi ve bu isim bundan sonra intişar etti. Çiğiller Divân-ı Lügati't-Türk'te Çiğiller; Ortaçağ yazarlarına göre, Çiğil Tarāz'dan insan sesi uzaklıktadır.. Toxsı ve Çiğil ülkelerinde Saplığ Kayas, Ürünğ Kayas ve Kara Kayas üç şehir, bu adla anılır. "Rûm ülkesine en yakın olan boy Beçenek'dir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız(Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.". Ayrıca "Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs), Yağma, Çiğil, Uğrak, Çaruk boylarının öztürkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsı ile Yağmaların dilidir." şeklinde tanımlanmıştır. ".... Bunun gibi Çiğiller ve başka Türklerce ذ‎ (Dhāl) olarak söylenen bu harfi "Rus" ve "Rum" ülkelerine kadar uzanan Bulgar, Suvar, Yemek, Kıfçak boyları, hep birden (ز z) olarak söylerler. Öbür Türkler "ayak"a "اَذَق adhak ", bunlar "اَزَق azak " derler." Büyük Selçuklu Sultanı I. Melikşah zamanında Maveraünnehir’e yapılan seferde Karahanlı kuvvetlerini tarihçiler Çiğil adlandırmışlardır. Araştırmalar Yusuf Ziya Yörükân Prof. Dr. Yusuf Ziya Yörükân bir araştırma yazısında; Onuncu asırda Oğuzlar arasında başlayan Türkmen ve Çiğil telakkisi bugün Anadolu’nun muhtalif yerlerinde hâlen aynı süretle kullanılmaktadır. Anadolu’da bazı yerlerde Çiğil, diğer bazı yerlerde Giğil ve daha çok Gegel tarzında telaffuz edilen bu tabir, Anadolu Türkmenleri arasında tıpkı Kâşgarlı Mahmud’un verdiği izahatta gördüğümüz şekilde üç manada kullanılmaktadır. Birincisi, Eskişehir’e tabi Sarıkavak’ta ve o civarda yerleşmiş olan genel boyu manasındaki asıl Çiğiler’in bakayesi bunlar olmak gerektir. İkincisi, merkezi veya ocakları Sarıkavak’ta bulunan Çiğil ocağına tabi diğer oymaklar manasına ki Akhisar’daki Beyobası Gıgilleri ve hatta Türk Abdalları bu nevidendir. Üçüncü de Türkmen olmayan manasına ki Tahtacıların kendilerine tabi “Alcı” oymağı haricindeki diğer Alcılara, “onlar Gegildir” demeleri keza Bala taraflarındaki Sünni Bayatların, Sünni olmayanlara Gegil demeleri bu manayadır. Genel tabirinin müstakil bir boy manasına kullanıldığı bir Gegili aşıkın şu yakmasında da görülmektedir: Sarısuya Gigil kurmuş otağı, Harmandalı güzellerin yatağı. Bala yugrulmuş ballar peteği, Telli turnam Harmandalı döndü mü? Zeki Velide Togan Yulduz (Yıldız) yaylasında ve Tekes havzasında yaşayan Yağma ve Çiğil boylarıdır. Faruk Sümer Şimdiki Türkiye'de dört tane Çiğil isminde köyler vardır, bu demektir ki Moğol istilâsında bazı Çiğiller küçükasya'ya göç etmişlerdir.. Şemseddin Seraceddin oğlu Kemalettin Türkler, Çiğil kelimesini Kumçölü içinde kullanırlardı. Cevdet Yakupoğlu Yirmi dört Oğuz boyunun neredeyse tamamı Kastamonu çevresinde yurt tuttuğu gibi, Alpı, Alpağut, Dânişmendli, Kıpçak, Karluk, Çiğil, Yağma gibi Türk boyları da Kastamonu’ya yerleşmişlerdir. 1260’lı yıllarda Arap coğrafyacı İbn Said ( 'Ali ibn Musa ibn Sa'id al-Maghribi) bu kente "Türkmenlerin Başkenti" adını vermiştir. Yine onun kaydına göre, bu tarihlerde Kastamonu bölgesinde 100 bin çadır halkı yığılmıştır. Kastamonu’da hâlen birçoğu yaşatılan Kayı, Bayat, Çavuldur, Kınık, Îğdir, Afşar, Kıyık, Büğdüz, Bayındır, Çepni, Karaevli gibi yer adları Oğuz iskânının mahiyetini çok iyi ifade etmektedir. Günümüzde Günümüzde birçok ilimizde örneğin Ankara, Afyon, Diyarbakır, Silvan, Maraş, Konya, Kastamonu ve Kayseri’de Çiğil köyleri vardır, bunlardan bazıları; Çiğil, Silvan Çiğil, Kastamonu Çiğil, Ilgın Yukarı Çiğil, Ilgın Çiğiller, Gördes Çiğilerik, Seydiler Çiğilli, Yahyalı/Kayseri Notlar Kaynakça Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib (حدود العالم من المشرق الی المغرب) Ebu Dülef (Abū Dulaf al-Qāsim ibn ‘Īsā ibn Ma‘qil ibn Idrīs al-‘Ijlī), ar-risalatu-l-ūla sayfa 347 ve ar-risalatu-ṯ-ṯnaniat sayfa 362. Ahmad ibn Fadlān ibn al-Abbās ibn Rašīd ibn Hammād (أحمد بن فضلان بن العباس بن رشيد بن حماد‎) ma šahidat fi baladi-t-turk wa al-ẖazar wa ar-rus wa aṣ-ṣaqalibat wa al-bašġird wa ġirham sayfa 390. Yakutu Hamevi (Yāqūt İbn 'A bd Allāh al-Rūmī al-Hamawī), Moʿǰam al-boldān. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2. Prof. Dr. Yusuf Ziya Yörükân, "Onuncu Asır İptidalarında Yazılmış Olan Ebu Dulef Seyahatnamesine Nazaran Orta Asya’da Türk Boyları ve Bunların Dini Vaziyetleri.", Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası. Çiğiller, Doç.Dr. Eşref Buharalı Türkistan’ın Büyük Türk Boylarından Çiğiller ve Anadolu’da İskân İzleri, Yrd.Doç.Dr. Cevdet Yakupoğlu Kategori:Tarihteki Türk halkları