Civanperçemi

[bullvar_katip]

Civanperçemi (Achillea millefolium), Papatyagiller familyasının üyesi olan çiçekli bir bitkidir. Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika gibi kuzey yarımkürenin ılıman bölgelerine özgüdür. Yol kenarları, çayırlar, tarlalar ve kıyı kesimleri gibi hem nemli hem de kuru bölgeler için ortak olan civanperçemi, hayvancılıkta yem olarak kullanılması amacıyla Yeni Zelanda ve Avustralya gibi yerlere de götürülmüştür. New Mexico ve güney Colorado'da, yaprağının biçimi ve dokusundan dolayı plumajillo (İspanyolcada 'küçük tüy') denir. Antik çağda, civanperçemi, yaralardan kan akışını azaltmada kullanılması dolayısıyla askeri bitki (herbal militaris) olarak bilinmekteydi. Civanperçemine kandil çiçeği de denmektedir. Betimleme [[Dosya:Achillea_millefolium_7981.JPG|küçükresim| Üç ila sekiz beyaz ila pembe ışın çiçeği ile çevrili 15 ila 40 minik disk çiçek kümesi, düz tepeli bir çiçeklenme ( Wenatchee Dağları, Washington ) şeklinde düzenlenmiştir. ]] Civanperçemi; bir veya birden çok kökten yetişen, 0,2-1 metre uzunluğuna varan, dik duran, otsu, çok yıllık bir bitkidir ve yayılan rizomatöz bir büyüme biçimine sahiptir. Yapraklar sap boyunca eşit biçimde dağılır, sapın ortasına ve tabanına yakın olan yapraklar en büyük olanlardı. Yapraklarda çeşitli düzeylerde tüylenme vardır. Yapraklar; 5–20cm uzunluğunda olup bipennat veya tripennat yapısında olup neredeyse bütün yapraklar tüylü dür ve yapraklar sap üzerinde sarmal oluşturacak biçimde sıralanmıştır. Yapraklar saplıdır ve az ya da çok kenetlenmiştir. Çiçek kümesinde 4 ila 9 brakte vardır ve beyaz-pembe ışın ve disk çiçekler içerir. Genellikle 3 ila 8 sayısında değişen ışınlı çiçekler oval-yuvarlaktır. Disk çiçekler 15 ila 40 arasındadır. Çiçek kümesi düz tepeli bir kömeç biçiminde gelişir ve çiçek kümesi genelleştirilmiş bir tozlaşma sistemine sahip birçok böcek tarafından ziyaret edilir. Küçük aken benzeri meyvelere sipsela denir. Bitki; kasımpatınınkine benzer, güçlü, tatlı bir kokuya sahiptir. sağ|küçükresim| Achillea millefolium, Wenatchee eteklerinde; Washington'da bir yangından sonra. Taksonomi İçerdiği çeşitli varyeteler ve alt türler şunlardır: Achillea millefolium subsp. millefolium: Civanperçemi A. m. subsp. m. var. millefolium: Avrupa, Asya'da görülmekle birlikte Türkiye'de de görülmektedir. A. m. subsp. m. var. borealis: Arktik bölgeler A. m. subsp. m. var. rubra: Güney Apalaş Dağları A. millefolium subsp. chitralensis: Batı Himalaya A. millefolium subsp. sudetica: Alpler, Karpatlar Achillea millefolium var. alpicola: Batı Amerika Birleşik Devletleri, Alaska Achillea millefolium var. californica: Kaliforniya, Kuzeybatı Pasifik Achillea millefolium var. occidentalis: Kuzey Amerika Achillea millefolium var. pacifica: Kuzey Amerika'nın batı kıyıları, Alaska Achillea millefolium var. puberula: Kaliforniya'ya endemiktir Dağılım ve yaşam alanı Civanperçemi deniz seviyesinden 3500 metreye değin olan bölgelerde yetişebilir. Bitki mayıstan temmuza değin çiçeklenir ve birkaç ay kadar çiçekli kalır. Bayağı civanperçemi genellikle otlakların ve açık ormanların hafif bozulmuş-açılmış topraklarında bulunur. Etkin büyüme ilkbaharda gerçekleşir. Bitki Avrasya'ya özgüdür ve İngiltere'den Çin'e kadar olarak görülür. Türkiye'de iki alt tür görülmektedir: Achillea millefolium alt tür millefolium, Achillea millefolium alt tür pannonica. A. m. alt tür millefolium; Türkiye'nin kuzey ve doğu kesimlerinde görülmektedir. A. m. alt tür pannonica ise Marmara Bölgesinde görülmekte olup bu alt türün Karadeniz Bölgesinde bulunan Ordu ilinden de bildirimi yapılmıştır. Kuzey Amerika'da hem yerli hem de götürülmüş genotipler ve hem diploid hem de poliploid bitkiler bulunur. Kolorado ve Mojave Çölleri dışında Kaliforniya'daki her habitatta bulunur. Bayağı civanperçemi, 43.000 bitki dönüm başına toplam kuru ağırlığı 4762,72 kilo olan ürün verir. Bitkinin Avustralya'ya da götürüldüğü belirlenmiştir. Ekoloji küçükresim|Tozlaşma Kuşlar Bayağı sığırcık da içinde olmak üzere yuvalarını kovuklara yapan çeşitli kuşlar, yuvalarını düzenlemek için civanperçemi kullanır. Civanperçemi kullanmayan ağaç serçesi üzerinde yürütülen deneyler, yuvalara civanperçemi eklenmesinin parazitlerin yetişmesini engellediğini düşündürmektedir. Böcekler Achillea millefolium birçok böcek türü için bir besin kaynağıdır. Güveler Avrupa'daki Bucculatrix clavenae, B. cristatella, B. fatigatella, B. humiliella, B. latviaella, Cnephasia abrasana, Cochylimorpha elongana, Coleophora argentula, C. carelica, C. ditella, C. expressella, C. follicularis, C gardesanella, C. millefolii, C. partitella, C. ptarmicia, C. quadristraminella, C. succursella, C. vibicigerella, Depressaria olerella, D. silesiaca, Dichrorampha alpinana, D. petiverella, D. vancouverana, Eupithecia millefoliata, E. nanata, Gillmeria pallidactyla, Idaea pallidata, Isidiella nickerlii, Loxostege kitapçığında, Phycitodes maritima, S. Saxicola, Pyncostola bohemiella, Sophronia sicariellus ve Thetidia smaragdaria güvelerinin larvaları Avrupa'da Achillea millefolium ile beslenmektedir. Kuzey Amerika'daki Chlorochlamys chloroleucaria, Coleophora quadruplex ve Sparganothoides lentiginosana larvaları A. millefolium ile beslenmektedir. Daha kozmopolit dağılımı olan diğer güve türleri de şunlardır: Aethes smeathmanniana, Chloroclystis v-ata, Choristoneura diversana, Cochylidia richteriana, Epiblema graphana, Eupithecia succenturiata, E. vulgata, Jordanita budensis ve Thiodia citrana. Kın kanatlılar Cassida denticollis, Galeruca tanaceti, Hypocassida subferruginea ve Phytoecia virgula A. millefolium ile beslenen kozmopolit kın kanatlılardır. Chrysanthia viridissima, yetişkinleri polen ve nektarla beslenen bir Avrupa türüdür. Trichodes ornatus, Kuzey Amerika'da bulunan ve yetişkinlerin A. millefolium'un besin ögeleri arasında bulunabildiiği bir türdür. Yarım Kanatlılar Horistus orientalis, A. millefolium ile beslenen bir yarım kanatlı türüdür. Yaban Arıları Hedychrum rutilans, yetişkinlerinin Avrupa ve Kuzey Afrika'da A. millefolium ile beslenirken bulunabildiği bir guguklu yaban arısı türüdür. Yetiştirme [[Dosya:Red_Achillea_millefolium.jpg|küçükresim| Achillea millefolium 'Paprika' kültür çeşidi ]] küçükresim|Achillea millefolium kültür çeşidi Achillea millefolium birçok bitki fidanlıklarında süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Çeşitli iklim ve tarzlardaki bahçelere ve doğal peyzaj ortamlarına ekilmektedir. Bunların arasında yerel bitkiler, kuraklığa dayanıklı peyzajlar ve vahşi yaşam bahçeleri de bulunmaktadır. Bitki, kelebek bahçelerinin sıkça bulunan bir bileşenidir. Bitki tam güneş altında iyi drene edilmiş (suyu iyice çekilmiş) toprağı tercih etmektedir, ancak daha az uygun koşullarda da yetiştirilebilir. Çoğalma Çoğalmanın gerçekleşmesinde tohumlar çimlenme için ışığa gereksinim duymaktadır, bu nedenle 6mm'den daha derine ekilmediği zaman en uygun çimlenme gerçekleşmektedir. Tohumlar çimlenmek için ayrıca 18-24°C aralığında bir sıcaklığa gereksinim duymaktadır. Bazı durumlarda göreli olarak kısa bir yaşam süresi vardır, ama bahar her yıl bölünmesiyle ve 30–46cm aralıklı ekilmesiyle uzatılabilir. İstilacı bir türe dönüşebilir. Kültür çeşitleri Geleneksel bahçelerde kullanılan türlerin yerini genellikle 'iyileştirilmiş' niteliklere sahip kültür çeşitleri almıştır. Bazıları, düzenli biçme ile kuraklığa dayanıklı çim değiştirme olarak kullanılır. Birçok farklı süs çeşidi şunları içermektedir: 'Paprika', 'Cerise Queen', 'Red Beauty (Kırmızı Güzellik)', 'Red Velvet (Kırmızı Kadife)', 'Saucy Seduction (Şımarık Cazibe)', 'Strawberry Seduction (Çilek Cazibesi)' (kırmızı), 'Island Pink (Ada Pembesi)' (pembe) ve 'Calistoga' (beyaz) ve 'Sonoma Coast (Sonoma Sahili)' (beyaz). Aşağıdakiler, Birleşik Krallık Kraliyet Bahçe Bitkileri Derneğinin Bahçe Liyakati Ödülünü alanlar sıralanmıştır: 'Credo' 'Lachsschönheit' (Galaxy Serisi) 'Martina' 'Lansdorferglut' Achillea × taygetea olarak adlandırılan bu türün birçok melezi, 'Appleblossom', 'Fanal', 'Hoffnung' ve 'Moonshine' da içinde olmak üzere bahçede yararlı olan ögelerdir. Kullanımları sol|küçükresim| Renksiz bir cam şişede esansiyel civanperçemi (Achillea millefolium) yağı Bu bitkinin uçucu yağı proazulen adı verilen kimyasalları içermektedir. Koyu mavi uçucu (esansiyel) yağ, sivrisinek Aedes albopictus larvalarını öldürmektedir. Opobalsam olarak da bilinen çavşır, A. millefolium'dan biri de içinde olmak üzere bir dizi sakız reçinesi anlamına gelmektedir. Geleneksel olarak tıbbi özelliklere sahip olduğu düşünülmektedir. Bazı toplama çubukları civanperçemi ile yapılmakadır. Eşlikçi ekimi Bir ürün, avcı bir böcek için çekici olduğunda civanperçeminin bazı zararlı böcekleri savma konusunda özellikle yararlı olduğu kabul edilmektedir. Nektarını içen ve daha sonra larvaları için yiyecek olarak böcek zararlılarını kullanan yırtıcı yaban arısını da çekmektedir. Benzer biçimde, uğur böceğini ve süprüntü sineğini de çekmektedir. Tarım A. millefolium, kuraklığa karşı direnci nedeniyle toprak erozyonu ile mücadele etmede ekilebilir. Delice otu monokültürlerinin gelmesinden önce, hem çim arazileri hem de kalıcı otlaklar her zaman yaklaşık 0,3kg/ha oranında A. millefolium içermekteydi. Çim karışımlarına eklenmesinin nedenlerinden en az biri, mineral bakımından zengin olan derin kökleridir. Böylece eklenmesi, bu bitkiyle beslenen geviş getirenlerde mineral eksikliklerinin önlenmesine yardımcı olmuştur. Kuraklığa dayanıklı bir otlak olarak Yeni Zelanda'ya götürülmüştür ve oldukça da yaygındır. Besin Orta çağlarda civanperçemi, biranın tatlandırılmasında şerbetçiotunun kullanımından önce grut olarak bilinen bitkisel bir karışımda kullanılmaktaydı. Çiçekler ve yapraklar bazı likörlerin ve amarölerin yapımında kullanılmaktadır. Bitkisel ve geleneksel kullanımlar A. millefolium, geleneksel tıpta olan gibi geçmişte genellikle kanamayı durdurucu etkileri dolayısıyla kullanımı gerçekleştirilmiştir. Bu otun; terletici, kanamayı durdurucu, güçlendirici, uyarıcı ve hafif kokulu olduğu söylenmektedir. İzovalerik asit, salisilik asit, asparajin, steroller ve flavonoidler içermektedir. Achilleus cinsinin adı, savaş yaralarını iyileştirmek için ordusunun yanında bu otu da taşıdığı bildirilen efsanevi Yunan karakteri Aşil'den türetilmiştir. Bu tıbbi kullanım ayrıca bu bitkinin bazı ülkelerde kan durdurucu ot ve askerin yara otu olarak da anılmasını sağlamıştır. A. millefolium'un bazen bazı yörelerde başka türler için de kullanılmakla birlikte bazı yerel ve başka adları şöyledir: Kandil çiçeği, ak yavşan, ayva danası, arı otu, baytaran, bin bir yaprak otu, akbaşlı, barsama otu. "Civanperçemi"; Farsça kökenli "civan (cavān/cevān veya cuvān sözcüğünden; 'genç, delikanlı, yiğit')" ile Farsça kökenli "perçem (parçam/perçem sözcüğünden; 'başlarını tıraş edenlerin tepede bıraktıkları saç tutamı, mızrağın ucuna takılan at kuyruğu, tuğ, sancak)" sözcüklerinin birleşimiyle meydana getirilmiş bir birleşik addır. Sanskritçede Biranjasipha olarak bilinen civanperçemi, Hindistan'daki Ayurveda ilaçlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Terletici ve gaz giderici özellikleri bilinmekle birlikte gastrointestinal bozukluklar için kullanılan çoklu bitkisel preparatlara eklenmektedir. Civanperçemi ve bağa (kaplumbağa kabuğu) Çin geleneğinde şanslı kabul edilmektedir. Klasik Yunanistan'da Homeros, insan başlı at Kheiron kendi insan öğrencilerine kendi bitkisel sırlarını aktarmıştır ve Akhilleus, Truva savaş alanlarında civanperçeminin nasıl kullanılacağını öğretmiştir. İngiliz folkloru Hebridlerde gözlere karşı tutulan bir yaprağın ikinci görüş verdiği düşünülmekteydi. Çin kehaneti küçükresim|50 adetten oluşan civanperçemi demeti; Achillea millefolium millefolium millefolium sapları; bunlar I Ching kehaneti için kullanılmaktadır. Saplar kurutulur ve I Ching kehanetinde rastgele seçilen bir nesne olarak kullanılır. Amerikan Yerlilerince kullanımları Civanperçemi ve civanperçeminin Kuzey Amerika türevleri geleneksel olarak kıtadaki birçok Amerikan yerlisi tarafından kullanılmıştır. Navaholar geçmişte bunu "yaşam ilacı" olarak saymaktaydılar; diş ağrısı için bitkiyi çiğnerlerdi ve kulak ağrısında kulağa akıtmaktaydılar. Kaliforniya'daki Mivoklar, bitkiyi analjezik ve soğuk algınlığı ilacı olarak kullanmaktadırlar. Ağrıyı gidermek için ayağı civanperçeminin sapını kullanan Pavniler gibi Ova Yerli halkları tarafından da kullanılmıştır. Çerokiler ateşi azaltmak ve dinlendirici bir uykuya yardımcı olmak için ortak civanperçemi çayı içmektedirler. Occidentalis türevi Zuniler tarafından ilaç olarak kullanılır. Çiçekleri ve kökü çiğnenir; bitkinin suyu ateş yürüyüşünden veya ateş yemeden önce uygulanır. Toz haline getirilmiş bitkinin lapası, su ile karıştırılır ve yanıklara uygulanır. Ojibva halkı geçmişte, sıcak taşlar üzerinde kaynatılmış civanperçemi yaprağı özütünü sıcak taşların üzerine serpiştirip bunu baş ağrısını geçirmek amacıyla solumuşlardır ve uyarıcı etkisi için kaynatılarak çıkarılan kök özütünü deriye uygulamışlardır. Ayrıca törenlerde bitkinin çiçeklerinin dumanını içmişlerdir, bunun yanı sıra bitkileri kömürlere yerleştirip ateşi dindirmek için dumanı solumuşlardır. Ayrıca kanama tedavisinde kullanılmıştır; isiliği rahatlatmak için lapa olarak kullanılmış ve mide rahatsızlıklarını tedavi etmek için bitkinin yapraklarından yapılan çay kullanılmıştır. Tehlikeleri Seyrek olarak, civanperçemi ciddi alerjik deri döküntülerine neden olabilir; uzun süreli kullanım derinin ışığa duyarlılığını artırabilir. Bu durum ilk olarak ıslak deri, kesilmiş çim ve civanperçemi ile temas ettiğinde tetiklenebilir. ASPCA'ya göre civanperçemi köpekler, kediler ve atlar için toksiktir ve idrara çıkmada, kusmada, ishalde ve dermatitte artışa neden olur. Üreme toksisitesi için standart bir kemirgen modelinde, sulu civanperçemi özleri, anormal sperm yüzdesinde önemli bir artış ortaya çıkarmıştır. Kimya Kamazulen ve δ-kadinol (delta kadinol), A. millefolium'da bulunan kimyasal bileşiklerdir. Azulen kromoforu, civanperçemi ve pelin otunda keşfedilmiştir ve 1863'te Septimus Piesse tarafından adlandırılmıştır. Galeri Kaynakça Dış bağlantılar Kansas kır çiçekleri - Achillea millefolium Dr. Duke Veritabanları: Achillea millefolium Kış kimlik fotoğrafları Achillea millefolium L. Tıbbi Bitki Resimleri Veritabanı (Çin Tıbbı Okulu, Hong Kong Baptist Üniversitesi) (Çince) (İngilizce) Dış bağlantılar Kategori:Carl Linnaeus tarafından adlandırılmış taksonlar Kategori:1753'te tanımlanan bitkiler millefolium Kategori:Rize florası Kategori:Avrupa'daki şifalı bitkiler Kategori:Asya'daki şifalı bitkiler Kategori:Otlar Kategori:Yer örtücüler Kategori:Kuzey Amerika'daki bahçe bitkileri Kategori:Avrupa'daki bahçe bitkileri Kategori:Asya florası Kategori:Avrupa florası Kategori:Kuzey Amerika florası Kategori:Kuraklığa dayanıklı bitkiler Kategori:Asgari endişe altındaki türler