Cizvitler

[bullvar_katip]

Cizvitler ya da İsa Cemiyeti, genel merkezi Roma’da olan, Katolik Kilisesi’nin erkek bir tarikatıdır. 1528’de Paris’te tanışan ve içinde Francisco de Xavier, Pierre Favre ve Tarikatın ilk lideri olan Loyolalı Ignatius’un da olduğu yedi arkadaş ve öğrenci tarafından kurulmuştur. Kendilerine Compañía de Jesús ve Amigos en El Señor yani ‘Rabbin Arkadaşları’ diyorlardı çünkü İsa tarafından bir araya getirildiklerini düşünüyorlardı. İsimdeki ‘Compania’ Latinceye societas (topluluk/cemiyet) olarak çevrilmiş bu sebeple de daha yaygın olarak ‘İsa Cemiyeti’ olarak tanınmışlardır. Cizvit’in benzer kurumlar arasında sınıflandırılması, katip keşişlerin dilenci tarikatı olarak yapılmaktadır, bu tanım da; tanıklık işler yapan, dini bir tertipte olan ve bunun için sadaka ve zekata bel bağlamış ya da bağışlarla destek alan rahipler grubu anlamına gelmektedir. Kuruluş ve ilk faaliyetler 15 Ağustos 1534'te, Loyolalı İgnatius ve Paris Üniversitesi'ndeki altı öğrenci tarafından kuruldu. Günümüz İspanya'sındaki Navarra Krallığından Francisco de Xavier, Alfonso Salmeron, Diego Laínez, İspanyalı Nicholas Bobadilla, Savoie Dükalığın'dan Pierre Favre ve Portekiz'den Simão Rodrigues, Saint Pierre de Montmartre kilisesi olarak bilinen Saint Denis kilisesinin mahzeninde yoksulluk ve bekaret yeminlerini etmek için buluştular. 1538’de aynı yedili, Papa’nın bu yeni dini oluşumu onaylaması ve kutsaması için İtalya’ya gitti. Papa III. Pavlus onları kabul etti ve kutsadı, onların rahip olarak atanmasına izin verdi ve İtalya’da vaizlik yapmalarını istedi. Grup kendilerini İtalya’nın çeşitli şehirlerinde hemen vaizliğe ve hayır işlerine verdiler. Bu ilk adımlar İsa Cemiyeti’nin kuruluşunun ilk resmi adımları oldu. 1535-1538 yılları arasında yaşanan V. Karl, Venedik, Papalık ve Osmanlı İmparatorluğu arasında yaşanan savaş, Kudüs’e yapılacak herhangi bir yolculuğu imkansız kılmıştı. Dile getirdikleri Kudüs’e gitme arzusundan vazgeçen grup (O sırada 11 kişiydiler) 1540’ta Roma’ya dönüp kendilerinin Papa III. Pavlus’un emrinde hizmete sundular. Papa’nın onlara emredeceği her şeyi yapacaklardı. Kardinallerine danıştıktan sonra Papa “İsa Cemiyeti/Cizvit Kurumunun Kaideleri”ni imzalamayı kabul etti ve İsa Cemiyeti resmi olarak kurulmuş oldu. Cizvit’in kurumun kaideleri ve anayasasında belirtildiği şekliyle görevi “İsa Cemiyeti Kurumunun Kaideleri” yeni tarikatın doğası, maneviyatı, yaşamı ve, misyonu ifade eder. Ünlü başlangıç beyanı Ignatius’un askeri geçmişinden izler taşır. 1541’de iki defa reddetmiş olmasına rağmen Ignatius cemiyetinin ilk lideri olarak seçildi. Asıl görevi tarikatın Anayasası’nı yazmaktı. 1553’te kabul edilen İsa Cemiyeti’nin Anayasası Cemiyetin nihai amacını, ilk bölümünde bir kez daha tanımlamıştır:küçükresim|Loyola'lı Aziz İgnatius'un Ruhsal Egzersizleri|solİsa Cemiyeti'nin Anayasası merkezileşmiş bir organizasyon yarattı ve Papa’nın çağrıda bulunacağı her görevi kabul etmeyi vurguladı. Kendisinin ana prensibi Cizvitlerin gayri resmî mottosu oldu: (“Tanrı’nın Yüce Görkemi Adına”) Bu tabir kötü olmayan her işin bu niyetle yapıldığı sürece manevi hayat için faydalı olabileceğini düşündürmek için tasarlanmıştır; önemsiz olduğu düşünülen şeylerin dahi. Ignatius’un zamanında Cizvitlerin işi ağırlıklı olarak bireylerin (Ruhsal Egzersizler ve manevi görüşme ile) ve görece ufak grupların (vaazlar ve ilmihal ile) manevi zenginliği üzerineydi. Kilise kendi içinde reforma başladığında, yeni oluşmuş Cemiyet gayretlerini kilisenin kendini reform etme çabalarına yardım etmeye yönlendirdi. Faaliyetler Eğitime Adanma Cizvit tarikatının "Kaideler" adlı tüzüğünde, tarikatın eğitim çalışmalarını apostolik bir motivasyonla yürüttüğünü ve iyi bir eğitimin insanları kurtuluşa götürebileceğinden bahseder. "Kaideler"in IV. bölümünde eğitimin birinci amacı öğrencinin çalışmasını Allah bilgisi, sevgisi ve kendi ruhunun kurtuluşuyla ilişkilendirmeye teşvik etmektir. İkinci amacı ise dünyaya karşı Hristiyan bir bakış açısı kazandırarak öğrencilerin hem bu dünyada hem de gelecek dünyada anlamlı bir hayat yaşamasını sağlamak. Üçüncüsü öğrencilerin ahlaki ve entelektüel uyumuna dikkat etmek. Dördüncüsü tesir sahibi ve toplum için iyi yetenekli liderler yetiştirmektir. Cizvitler, Hristiyanların kendilerini reform edebilmelerine yardımcı olabilmek için öncelikle güncel ve sağlam bir eğitime ihtiyaç duyduklarının tez biçimde farkına vardılar. Bu amaçla, Cizvitler gezici öğretmenlik yapmaya başladılar. Zamanla okullar ("Kolej") kurmaya başladılar. 1548’de Messine (İtalya)’da ilk Cizvit okulu açıldı. Bu tarihten sonra Avrupa’nın her yerinde ve misyon bölgeleri olan Afrika ve Amerika’da da okullar açtılar. Bu okulların başarısı hemen görüldü. 1749’de Cizvitler dünya çapında 1180 okulu işletiyorlardı. küçükresim|Ratio Studiorum Cizvit Üstün Generali Claudio Acquaviva (1543-1615) tarafından 1599 yılında tarikat için bastırılan ünlü Çalışma Planı , topluluğun 1773’te yasaklanmasına dek Cizvit tarikatının eğitiminde resmî kılavuz olmuş; eserin basıldığı dönemde faal olan Cizvit okullarının sayısı üç yüze ulaşmıştır. Ratio Studiorum’unda her şey titizlikle detaylandırılmıştır; derslerin uzunluğu, zaman tabloları, uygun olan kitaplar, okunulacak ve çalışılacak Latin ve Yunan yazarlar ve hepsinden önce eğitimbilimi, yani; ön okumalar, okumalar, tekrarlar, tartışmalar (münakaşalar, hitabeler vb.) ve yazılı kompozisyonlar aracılığı ile anlatılan konunun özümsenmesinin nasıl sağlanacağı. Müjdeleme, Hristiyan inancının savunulması ve tanıtılması Papa’nın iradesine cevaben kuruluşundan itibaren yeni tarikat bazı üyelerini, onu bilmeyen insanlara tanıtmak için ve Hristiyanların inançlarını Ruhsal Egzersizler ve yükümlülükleri ile desteklemek için dünyanın her bir yanına yollamıştır. Tüm Cizvitlerin ilk görevi daima Müjde’yi yaymak olmuştur. İlk kurulduklarında kiliselerde olduğu kadar sokaklarda, pazar yerlerinde, hastanelerde ve hapishanelerde de vaaz vermekteydiler. Kuruluşlarını takip eden ilk on yılda Cizvitler Avrupa’nın dört bir tarafında konferans ve vaazlar veriyorlardı. Kuruculardan birisi olan Pierre Favre, 1539’da İtalya’da, 1540’da Almanya’da, 1541’de İspanya’da, 1542’de Avusturya’da yürüyerek vaazlar verdi. sol|küçükresim|Cizvit Misyonu - Brazilya - 1820 Kısa bir süre sonra Cizvitler kaşifler ve yerleşimcilerle birlikte seyahat etmeye başladılar. Bu sebeple Francisco de Xavier Japonya’ya (1549) gitmeden önce Hindistan’a (1540) gönderilmiştir. Cizvitler Etiyopya’ya (1547) Kongo’ya (1548) ve Angola’ya (1575) gitmeye başladılar. Çin’e Cizvitlerin ilk ziyareti 1555’te olmuş ancak ilk Çin misyonu 1557’de Makao’da kurulmuştur. Ancak 1582’de Matteo Ricci’nin Makao’ya gelmesi ile misyon faaliyetleri etkin bir hal almıştır. 1556’da Cizvitler Brezilya'ya ulaşmış, Rio de Janiero’nun kuruluşunda yer almışlardır. 1568’de Peru’daki Lima’da vaaz vermişlerdir. 1572’de Meksika’da 1593’de ise Şili’nin Santiago şehrinde bulunmaktaydılar. Uzak mesafelere gitmek hiçbir zaman sorun olmadı. 1594’te Moğolistan’a gitmişler ve Han’dan okul ve kiliseler yapma izni almışlardır. 1615’te bugünün Vietnam’ına vardılar. Aynı dönemde Cizvitler Kanada’ya ulaşmışlar ve Amerika kıtasının ilk kaşifleri arasında olmuşlardır. Hristiyan inancını yeni yerlerde tanıtma konusunda Cizvitler, yerel kültürleri dikkate almadan müjdecilik yapmak ve yerel dilleri, tarihi, kültürü öğrenme ve müjdelemenin bir parçası yapma arasında kalmışlardır. İlk yöntem Hindistan ve Filipinlerde kullanılmıştır. İkinci yöntem Kanada, güney Amerika ve daha yoğun bir biçimde Japonya ve Çin’de uygulanmıştır. küçükresim|upright=0.91|Çin'de Cizvitler Çin’de ilk Cizvitlerin tüm çabası İmparatora ulaşmaktı. Japonya’da Francisco de Xavier beklenmedik bir itiraz ile karşılaştı; Çinli Bilginlerin hiç duymadığı bir mesajın nasıl bir değeri olabilirdi ki ? Dolayısıyla Çin daha öncelikle dönüştürülmeliydi. Hayalleri İmparator’un din değiştirmesini sağlamaktı. Bu da İmparator’a Hristiyanlığın üstünlüğünü kanıtlamak ile mümkün olacaktı. Cizvit Matteo Ricci bir öncü olacaktı, arkadaşı ve büyük bir memur, bilim insanı ve tarım uzmanı olan Xu Guangqi (1562-1633) ile birlikte Öklid’in Geometrinin Elementleri’nin ilk altı cildini çevirdiler. Aynı zamanda Çin’deki ilk haritaların birkaç versiyonunu da yayımladı, ilahiyat çalışmaları olan Cennetin Rabbi’nin Gerçek Anlanışı (Tianzhu Sheyi) ve Hristiyan doktrininin ufak bir tanıtımı olan Cennetin Efendisinin Doktrini (Tianzhu Jiaoyi)’yi tamamladı. Birçok döneminin alimi ile dostluk kurdu. Ricci ve diğer Cizvitler Hristiyan inancını yerel gelenekler ve kısmen Konfüçyüscülük ile uyumlu hale getirmeyi denediler. Kofüçyüscü rahipler gibi bile giyindiler. Ricci’den sonra Cizvit astronomi uzmanları Çin’in takvimini reform etmesine yardımcı oldular. küçükresim|Cizvit kilisesi - Chiquitos - Bolivia 17. yüzyıl boyunca Meksika, Paraguay ve Brezilya’da, İspanyol ve Portekiz Krallarının ve Papa’nın izni ile, yeni vaftiz olmuş yerel nüfusun yerleşimciler tarafından köleleştirilmelerini önlemek adına Cizvitler bu insanları “” adı verilen korumalı köylerde topladılar. Yakın zamana ait eşsiz bir örnek olarak bu köyler Cizvitler tarafından yönetilmiş ve bağımsız birer devlet gibi (Kendi ordu ve hukuk sistemleri...) işlemiştir. Sürekli olarak köle tacirleri tarafından kovalanmakta, açgözlü yerleşimciler tarafından talana uğramakta ve salgınlar tarafından zayıf düşmekte olan yerli cumhuriyetleri yüzyılın sonunu göremediler. Ancak bu ufak bağımsız Güney Amerika Yerli Cumhuriyetleri kısa bir süre için var olsalarda, Yerli halkın tamamen yok olmasının önlenmesinde yardımcı oldu. Bu başarının övgüsü Cizvitlere aittir. Osmanlı İmparatorluğu’na Cizvitler ilk 1583’te geldiler. Padişahtan bugün Saint Benoit Koleji olarak bilinen binada kalma izni adılar. 1586’daki veba salgınında tüm Cizvitler öldü. Yeni bir grup Cizvit 1609’da temel olarak şu üç şey yapmak için geldiler: - St. Benoit Lisesinde ders vermek ve yönetmek. - Hristiyan kölelerin manevi ihtiyaçları ile ilgilenmek (Osmanlı ordusunun savaşlarda ya da akınlarda esir aldığı Hristiyanlar). - Bölgede (Trabzon ve Erivan’a kadar) yolculuk ederek çoğunlukla yerli Hristiyanlara vaaz vermek (Ermeni, Rum ve Levantenler'e). 1625’te bir grup Cizvit’te Halep, Şam, Trablus ve Sayda’ya gönderilmiştir. Feshedilme ve yeniden yapılanma Papa XIV. Klement, Roma'dan yapılan 21 Temmuz 1773 tarihli resmî bildiride Cizvit tarikatının feshedildiğini ve dünyanın her yerinde Roma Kilisesi tarafından Cizvitlere tanınmış olan tüm hak ve ayrıcalıkların kaldırıldığını ilan etti. Yapılan duyuru şu şekildeydi: Tarikat feshedildiğinde 22,589 Cizvit, 49 eyalet, 669 kolej ve 3000'in üstünde misyonerleri ile faaliyet göstermekteydi. Fesih süreci bütün ülkelerde yaşandı. Prusya ve Rusya, II. Katerina'nın Papalık Bildirileri'nin uygulanmasını yasakladığı için Tarikat, milyonlarca Hristiyan'ın (ve birçok Cizvit'in) yaşadığı bu bölgelerde faaliyetini sürdürmeye devam etti. Bunun sonucu olarak VI. Pius, tarikatın Rusya ve Polonya içinde faaliyetini sürdürmesi yönünde karar almak durumunda kaldı. Bu karar sonucunda Polonyalı Stanislaus Czerniewicz topluluğun önderi olarak seçildi. VII. Pius, Fransa'daki esareti süresince Cizvitlerin yeniden yapılanması üstüne yaptığı değerlendirmeler sonucunda 7 Ağustos 1814 tarihli bildirisiyle tarikatın feshini geri aldı. Bu kararı takiben yine bir Polonya'lı olan Thaddeus Brzozowski, 1805'te Rusya'da seçilen topluluk lideri, uluslararası tanınırlık kazandı. Cizvitlerin 1814'te yeniden yapılandırılması ile Cemiyet büyük bir büyümeye uğradı. Yeniden Yapılanmadan 1945’e kadar Faaliyetler küçükresim|Georgetown Cizvit Üniversitesi - Washington DC - ABD sol|küçükresim|upright=0.82|Fordham Cizvit Üniversitesi - New York - ABD Yenilenmesinin ardından İsa Cemiyeti kiliseye olan hizmetini eğitime daha sıkı bir bağlılıkla devam etti, özellikle de yüksek eğitime. Bu dönemde İsa Cemiyeti üniversiteler açmaya (ya da yatırım yapmaya) karar verdi. (ABD’de 1798'de kurulan Georgetown ve Fordham Üniversiteleri, Lübnan’da Université Saint Joseph de Beyrouth, Belçika’da Université de Namur, İspanya’da Deusto e Comillias Üniversitesi, Japonya’da Sophia Üniversitesi...) sol|küçükresim|Sophia Cizvit Üniversitesi - Tokyo - Japonya Tüm kilise içinde eski yerine 1814’te kavuşmasından sonra Cizvitler için Asya, Afrika ve Yakındoğu bölgelerine dönmek mümkün oldu. 1842’de Cizvitler Çin’e döndü. Cizvitler yarı-kolonici bir bağlamda Fuijan, Hebei, Shanxi ya da Sichuan’ın taşra nüfusu ile çalışmaktaydılar. Ancak asıl terchileri bu değildi; Cizvitlerin ilk hayali elit kesimleri bilimsel havarilikleri ile, Çin’in atalar modeline uygun bir biçimde dönüştürmekti. küçükresim|upright=0.82|Comillias Cizvit Üniversitesi - İspanya Afrika ile ilgili olarak, Fransız Cizvitler Madagaskar'a 1832’de ulaştılar ancak politik entrikalar ilk denemelerini meyvesiz bıraktı. 1840’ta başka bir Fransız misyonu, bir yetimhanenin açıldığı Cezayir’e yollandı. Daha uluslararası bir grup Cizvit ise Sudan misyonunda yer aldı. Güney Afrika’ya Cizvitlerin ilk gelişi 1875’te oldu. Cizvitlere daha sonrasında Zambezi Misyonu olarak bilinen bugün Zimbawe, Zambiya, Malavi, Mozambik ve Botsvana’nın bir kısmı, Angola, Kongo ve Tanzanya’yı kapsayan bölge üzerinde yetki verildi. Papa XIII. Leo’nun (1810-1903) talimatıyla bir başka misyonda Mısır’da 1879’da açıldı. Cizvitlerin varlığı İskenderiye ve Kahire’de düzenli olarak arttı, iki şehirde de erken dönemde Cizvit kolejleri bulunmaktaydı. 1893’te, Belçikalı Cizvitler bugün Kongo Demokratik Cumhuriyeti olarak bilinen Kwango’da bir misyon başlattılar. Bu Cizvitlerin 17. yüzyılda terk ettiği bölgeye dönüşünün sembolü oldu ve Katolik Kilisesi'nin Kongo’daki kuruluşunda önemli bir etkiye sahip oldu. sol|küçükresim|upright=0.82|Saint Joseph Cizvit Üniversitesi - Beirut - Lübnan Restorasyondan sonra Cizvitler Osmanlı İmparatorluğu’na 1831’de dönmeye karar verdiler. Önce bugün Lübnan olan bölgede bir misyon açtılar. 1852’de Beyrut’ta bir basımevi açtılar. 1872’de Şam’da bir misyon açıldı. Ancak 1881’de Cizvitler İstanbul’a döndüler ve yeni bir kilise ve ikamet yeri açtılar (Bugün bilinen adıyla Kutsal Kalp Kilisesi – Ayazpaşa – İstanbul). Cizvitler aynı zamanda Adana, Kayseri, Sivas, Tokat ve karadenizde çoğunlukla Ermenilere eğitim vermek için okullar açtılar. Adana’daki okul 1909’da yandı. Geri kalan okullar ise zaman içerisinde kapatıldı ve Fransız Cizvitleri 1914’te sınır dışı edildiler ve savaş sonrasında da geri açılmadılar. Bugün Cizvitler II. Dünya Savaşından sonra İsa Cemiyeti üye bazında bir zirveye ulaştı (30.000’den fazla) İki geleneksel havariliğine (Misyon ve Eğitim) ek olarak İsa Cemiyeti, sosyal hizmet görevlerine de kendini adadı. küçükresim|upright=1.14|Cizvitlerin Ev Merkezi - Roma Örneğin Güney Amerika’da 1955’te açılan “Fe e Alegria” denilen okullar ağı özellikle fakirlere eğitim vermeyi amaçlamaktadır. 1975’te 32. Genel Cemiyet toplantısı yapıldı. Toplantı alınan 4 karar Cizvitler tarafından özellikle iyi bilinmektedir; “İsa Cemiyeti’nin bugünkü görevi inanca hizmet, kesin bir gereklilik olan adaletin teşviklenmesi...” Adaletin teşviki, o günden beridir Cizvitlerin önceliklerinden birisi olmuştur. Bu amaçla, 1980’de mülteciler ile ilgilenen bir Cizvit Sivil Toplum Örgütü olan JRS kurulmuştur. 2019 yılının şubat ayında Cemiyet önümüzdeki 10 yıl için Cizvit hizmetinin 4 önceliğini listelemiştir. 1. Loyolalı İgnatius’un Ruhsal Egzersizleri ve muhakeme ile Tanrı’ya ulaşan yolu göstermek. 2. Fakir, toplum dışına itilmiş, itibarı zedelenmişlerin yanında olmak ve adaleti ve barıştırıcı bir bir misyon içinde olmak. 3. Genç insanların umutla dolu bir gelecek yaratmaları için yanlarında olmak. 4. Ortak evimizin bakımı için işbirliği içinde olmak. 2020 yılında dünyada yaklaşık 15.000 Cizvit bulunmaktadır. En çok Cizvitin bulunduğu ülkeler Hindistan, ABD, İspanya ve İtalya’dır. Türkiye’de ufak bir grup Cizvit Ankara'daki Azize Tereza Kilisesi'nde ikamet etmektedir. Cizvit Azizler listesi Cizvitlerle ilgili filmler Şeytan (İngilizce: The Exorcist) William Friedkin yönetmenliğinde, 1973 yılında vizyona girmiştir. Filmin başrollerini Lee J. Cobb ve Linda Blair paylaşmaktadır. Misyon (İngilizce: The Mission) Roland Joffé yönetmenliğinde, 1986 yılında vizyona girmiştir. Filmin başrollerini Robert De Niro ve Jeremy Irons paylaşmaktadır. Black Robe, Bruce Beresford yönetmenliğinde, 1991 yılında vizyona girmiştir. Filmin başrol oyuncu: Lothaire Bluteau Silence, Martin Scorsese yönetmenliğinde, 2016 yılında vizyona girmişti. Filmin başrollerini Andrew Garfield ve Liam Neeson paylaşmaktadır. Le portrait interdit, Charles de Meaux yönetmenliğinde, 2017 yılında vizyona girmişti. Filmin başrollerini Melvil Poupaud ve Fan Bingbing paylaşmaktadır. Cizvitlerle ilgili Fıkralar Kaynakça Kategori:Katolik tarikatları Kategori:Hristiyanlık