Çuy (il)

[bullvar_katip]

Çüy ili (Kırgızca: Чүй областы, Rusça: Чуйская область). Kırgızistan'ın en kuzeyinde bulunan il. Ülkenin başkenti Bişkek bu ilde bulunur. 8 tane rayon (küçük bölge, ilçe-kasaba yönetim birimi) vardır. Yönetim birimleri Alamudun 1940 yılında rayon olmuştur. Yüzölçümü: 1439,3km2 Nüfusu: 122,400 (2002 yılı) Rayon yönetim merkezi: Lebedinovka Rayon, kuzeyinde Kazakistan, güneyinde Cayıl rayonu, doğusunda Çüy (Çu) rayonu, batısında Sokuluk rayonu ile çevrilidir. Rayon Çüy vadisinin ortasında yer almış olup düz bir coğrafi özelliğe sahiptir. Güneyinde Kırgız Aladağı bulunur. Rayonun en yüksek tepesi 4875 m yüksekliğindeki Alamüdün zirvesidir. Rayon deniz seviyesinden 700 m ve 4500 m yükseklik arasında yer alır. Kırgız Aladağının içinde yer alan Alarça ve Alamüdün geçitleri bulunmaktadır. Rayon kuzeyden güneye 79km, batıdan doğuya 18km kadar uzanmaktadır. Rayonda Temmuz sıcaklık ortalaması 22-25°C, Ocak ayı ortalaması -5, -15°C’dir. Yıllık yağış miktarı ortalama 300–400mm olup bunun % 40 kadarı yaz mevsiminde düşer. Dağlarının zirveleri büyük buzullarla kaplıdır. Çüy akarsuyunun kolları Alamüdün rayonunda bulunur. 12 göl olup 3 tane de baraj mevcuttur. Bu barajlardan bir tanesi Alamüdün akarsuyunda, iki tanesi de Alarça akarsuyu üzerinde bulunur. Toprak tipi olarak rayonda boz, kara, kahverengi toprak tipleri görülür. Alarça milli parkı Bişkekten 30km uzaklıkta yer almaktadır. Nüfusun büyük bölümü köy yerleşimlerinde yaşamaktadır. Rayon nüfusunun 2002 yılına göre etnik yapısı şöyle belirtilebilir. % 40 Kırgız Türkleri % 38 Rus % 4,2 Uygur Türkleri % 2,5 Ukraynalı % 2 Kazak Türkleri % 1,7 Alman % 1,6 Tatar Türkleri % 1,1 Koreli Alamudun rayonunda km2 başına 87 kişi düşmekte olup mukayese yapılırsa Çüy Bölgesinde ise km2 başına 38 kişi düşmektedir. 2002 yılına göre rayon nüfusunun % 28,9 kadarı 16 yaşına kadarki yaş grubu oluşturur. Çalışabilir nüfus oranı % 58,7 iken çalışma yaşını geçenlerin oranı ise % 12,7’dir. İlçede 17 köy yönetimi ile 49 kışlak adı verilen yönetim birimi bulunmaktadır. Cayıl Merkezi Karabalta şehri olup yüzölçümü 3200km2 ‘dir. 2002 yılı nüfusu 95500 kişidir. Bu nüfusun % 50,9 kadarı şehirlerde, % 49,1 kadarı köylerde yaşamaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği genel olarak 500–1000 m arasıdır. En yüksek zirvesi 4442 m’dir. Ocak ayı sıcaklık ortalaması -7,7°C, Temmuz ayı ortalaması 23,5°C’dir. Vadilerde 430mm olan yıllık yağış miktarı dağlarda ise 600–800mm kadar olmaktadır. Rayonun akarsuları Çüy, Karabalta, Suusamır, Batı Karakol akarsularıdır. Rayonda km2 ‘ye 30 kişi düşmektedir. Etnik dağılım şöyledir. % 48,3 Kırgız Türkleri % 38,9 Rus % 5,6 Ukraynalı % 2,2 Kazak Türkleri % 1,9 Koreli % 1,9 Alman Bu Rayonda 36 tane kışlak bulunmaktadır. Kemin Yüzölçümü 3500km2 Nüfusu 52300 kişi (2002) Merkezi: Kemin şaarçası (nüfusu 2002 yılına göre 11000) Batısı düz olup deniz seviyesinden yüksekliği 1000–1600 m’dir. Doğusu ise dağlıktır. Ocak ayı ortalama sıcaklığı -5, -10°C arasında yıllara göre değişir. Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 17, 18°C ‘dir. Yıllık yağış miktarı vadilerde 300mm, dağlarda 600–700mm’dir. Büyük akarsuları Çüy, Büyük Kemin, Küçük Kemin, Beyşeke, Kızılsu akarsularıdır. Gölleri arasında Büyük Költör gölü uzunluğu 600–700 m. Genişliği 400–500 m. Diğer gölleri ise Canı gölü, Koş gölü, Çelek gölü’dür. Etnik dağılımı 2002 yılına göre şöyledir. % 70,2 Kırgız Türkleri olup diğerleri de Rus, Ukraynalı, Kazak, Özbek, Dungan vb. yaşamaktadır. km2 başına 15 kişi düşmektedir. Moskva Yüzölçümü 1500km2’dir. Nüfusu 81700 (2002 yılına göre) Merkezi; Belovodskiy (nüfusu 21139 kişidir) Ocak ortalaması -5, -9°C Temmuz 20- 25°C Yıllık yağış 500mm Aksu akarsuyu bulunmaktadır. Düz yerlerde ve dağ eteklerinde boz topraklar bulunur. Etnik dağılım % 39,6 Kırgız Türkleri % 33,1 Rus % 16,1 Dungan % 6,1 Ukraynalı % 2,1 Özbek Türkleri % 1,3 Kazak Türkleri km2 başına 54 kişi düşmektedir. 2006 sayımına göre 81.000 kişidir bu ilçe bu sayıma göre kürt nüfusu 30.000 üzerindedir Panilov Yüzölçümü 5000km2’dir. Nüfusu 44500 (2002 yılına göre) km2 başına 9 kişi düşmektedir. Merkezi, Kayındı (8900 kişi 2002 yılına göre) Dış bağlantılar Resmî site