Demirkapı veya eski varyantıyla Temir Kapıg (Göktürkçe: 10px10px10px 10px10px10px Temir Ḳapıġ) tarihî dönemde Orta Asya’nın Maveraünnehir kesiminde, bu bölge güneyinde bulunmuş olan bir meşhur geçittir. Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit veya dağ boğazı idi. Sekizinci asrın ilk on yıllarından tarihlendirilen Türk runik harfli yazıtlarda Temir kapıġ (‘Demirkapı’) toponimi sık sık anılmaktadır. Konum Tonyukuk Yazıtı’ndan (725/726) Köktürklerin İnci Irmağı’nı (Amuderya) geçerek düşmanlarını Demirkapı’nın ötesine kovup imparatorluğun hudutlarını, Köktürk yazıtlarında daima imparatorluğun batı sınırı sayılan, Demirkapı-geçidine kadar genişletmiş olduklarını biliyoruz. Köktürk anıtlarında o kadar sık geçen meşhur Temir qapïġ gerçekte ne idi ve nerede bulundu? Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit (veya dag boğazı) idi. Thomsen'e göre 12-20 m geniş, 3 km uzun dar dağ geçidi dünya harikalarının biri, namına lâyıktır, sonradan ise Müslüman dünyasında, hatta - ilâve etmeliyiz ki - onun dışında da benzeri yerleri onu örnek alarak adlandırmışlar. En meşhur "Demirkapı" hiç şüphesiz Köktürk yazıtlarının demin adı geçen Maveraünnehir'deki Baysun-tau dağında bugünkü Derbent adlı köyün yakınında, eski Semerkant-Tirmiz (Termez) yolu boyunda bulunmaktadır. En erken anılması boğazdan 630'da geçen ve yöreyi su sözlerle anlatan meşhur Çinli seyyah Hiuan-tsang'a aittir: Orhun Yazıtları’nda Demir Kapı Demir Kapı geçidi, metinlerdeki şekliyle Temir Kapıg, Orhun Yazıtları’nın birçok yerinde geçer. Ayrıca bakınız Demirkapı Notlar A. Derbent yerleşim yeri, Afganistan’ın Badahşan eyaletindeki Feyzabad yakınındadır. B. Çin uzunluk ölçüsü: 1 li = aşağı yukarı 540 m. Kaynakça Dış bağlantılar Aurel Decei, “Demir-Kapı”, İslam Ansiklopedisi, MEB, İstanbul 1993. C-3 Imre Baski, “Demirkapılar (Temır Qapïg, Vaskapu, Dömörkapu)”, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 73-88. Kategori:Göktürk Kağanlığı Kategori
emirkapılar Kategori:Özbekistan coğrafyası
emirkapılar Kategori:Özbekistan coğrafyası