Doğal uydular listesi

[bullvar_katip]

Güneş Sistemi'nin sekiz gezegeni ve büyük olasılıkla dokuz cüce gezegeninin yörüngesinde en az 297 doğal uydu ya da ay olduğu bilinmektedir. Bunlardan en az 20 tanesi kütle çekimsel olarak daire şekilli olacak kadar büyüktür; Dünya'nın Ay'ı ve Jüpiter'in Io'su hariç hepsi buzdan bir kabukla kaplıdır. Aralarında en büyük olanların birçoğu hidrostatik denge durumundadır; bu nedenle doğrudan Güneş'in etrafındaki bir yörüngede olsalardı bir cüce gezegen ya da gezegen olarak kabul edileceklerdi. Uydular yörüngelerine göre iki ayrı kategoride sınıflandırılmaktadır. Bunlar; ileri yönlü yörüngeleri olan (gezegenlerinin dönüş yönünde dolanırlar) ve ekvatorlarının düzlemine yakın duran düzenli uydular ve yörüngeleri geriye veya tersine (gezegenlerinin dönüş yönünün tersine) olabilen ve genellikle gezegenlerinin ekvatorlarına aşırı açılarla uzanan düzensiz uydular. Düzensiz uydular muhtemelen dış uzaydan yakalanmış küçük gezegenlerdir. Düzensiz uyduların çoğunun çapı azdır. Dünyanın uydusu dışında başka bir uydunun yayınlanmış en eski keşfi, 1610 yılında Jüpiter'in yörüngesinde dönen dört Galile uydusunu keşfeden Galileo Galilei tarafından yapılmıştır. Bunu izleyen üç yüzyıl boyunca sadece birkaç uydu daha keşfedilmiştir. Başta Voyager 1 ve 2 misyonları olmak üzere 1970'lerde diğer gezegenlere yapılan yolculuklar, tespit edilen uyduların sayısında bir artışa neden olmuş ve 2000 yılından bu yana çoğunlukla büyük, yer tabanlı optik teleskoplar kullanılarak yapılan gözlemler, tamamı düzensiz olan birçok yeni uydu daha keşfetmiştir. Birincil uydular __TOC__küçükresim|upright=1.82|Güneş sisteminde ölçeğe göre sıralanmış bazı uydular, küçük gezegenler ve kuyruklu yıldızlar küçükresim|upright=1.5|Dünya'ya oranla bazı doğal uydular. 19 adet doğal uydu kendi ekseni etrafında dönebilecek kadar büyük olup, bir tanesi, Titan, kendine ait bir atmosfere sahiptir. |alt= küçükresim|upright=1.36|Kasım 2019'a kadar keşfedilen doğal uydular Merkür, en küçük ve Güneşe en yakın gezegen olarak en azından çapından büyük herhangi bir uydusu bulunmamaktadır. 1974 yılında kısa bir süreliğine de olsa bir uydusu olabileceği ortaya atılmıştır. Venüs'ün de her ne kadar 17. yüzyıldan beri bir uydusu bulunduğuna ilişkin iddialar ortaya atılsa da, herhangi bir uydusu bulunmamaktadır. Dünya'nın, Güneş Sistemindeki karasal gezegenler arasında en büyük boyuta sahip olan bir tane uydusu bulunmaktadır. Dünya'nın ayrıca 3753 Cruithne ve 469219 Kamoʻoalewa asteroitleri ve gibi ara sıra geçici uydular da dahil olmak üzere bilinen 20'den fazla eş yörüngeli uydusu vardır; ancak bunlar Dünya'nın yörüngesinde kalıcı olarak dönmedikleri için bir doğal uydu olarak kabul edilmezler. (Bkz. Dünya'nın iddia edilen uyduları ve Yarı-uydu). Mars'ın bilinen iki uydusu vardır, Phobos ve Deimos ("korku" ve "dehşet", Yunan savaş tanrısı Ares'in yardımcıları, Roma dönemindeki Mars'a eşdeğer). Daha fazla uydu için yapılan araştırmalar başarısız olmuş ve diğer uyduların maksimum yarıçapı olarak belirlenmiştir. Jüpiter'in 95 uydusunun yörüngeleri bilinmektedir; bunlardan 72'si kalıcı olarak adlandırılmış, 57'sine ise isim verilmiştir. Sekiz düzenli uydusu gezegen büyüklüğündeki Galilei uyduları ve çok daha küçük olan Amalthea grubu olarak gruplandırılmıştır. Adlarını Jüpiter'in Yunanca karşılığı olan Zeus'un sevgililerinden alırlar. Bunların arasında Güneş Sistemi'nin en geniş ve en büyük kütleli uydusu olan Ganymede de vardır. Bilinen 87 düzensiz uydusu prograd ve retrograd olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Prograd uydular Himalia grubundan oluşurken, diğer üçü de tek cisimli gruplar halindedir. Retrograd uydular ise Carme, Ananke ve Pasiphae grupları olarak gruplandırılmıştır. Satürn'ün 146 uydusunun yörüngeleri bilinmektedir; bunlardan 66'sı kalıcı olarak adlandırılmış, 63'üne ise isim verilmiştir. Bunların çoğu oldukça küçüktür. Yedi uydusu hidrostatik dengede olacak kadar büyüktür; bunlar arasında Güneş Sistemi'ndeki ikinci en büyük uydu olan Titan da bulunmaktadır. Bu büyük uydular da dahil olmak üzere, Satürn'ün uydularından 24'ü düzenlidir ve geleneksel olarak Titanların ya da mitolojik Satürn ile ilişkili diğer figürlerin isimlerini alırlar. Geri kalan 122'si düzensizdir ve yörünge özelliklerine göre Inuit, İskandinav ve Galya gruplarına ayrılır ve isimleri de grupların adlandırıldığı mitolojilerden seçilir. Satürn'ün halkaları, boyutları bir santimetreden yüzlerce metreye kadar değişen ve her biri gezegen etrafında kendi yörüngesinde bulunan buzlu nesnelerden oluşur. Bu nedenle Satürn'ün halka sistemini oluşturan sayısız küçük anonim nesne ile uydu olarak adlandırılan daha büyük nesneler arasında kesin bir sınır olmadığı için Satürn uydularının kesin bir sayısı verilememektedir. Halkalara gömülü en az 150 "uyducuk", onu çevreleyen halka malzemesinde yarattıkları bozulma ile tespit edilmiştir, ancak bunun bu tür nesnelerin toplam popülasyonunun sadece küçük bir parçası olduğu düşünülmektedir. Uranüs'ün bilinen 27 uydusu vardır ve bunlardan beşi hidrostatik dengeye ulaşacak kadar büyüktür. Uranüs'ün halka sistemi içinde yörüngede dönen 13 uydusu ve dış kısımlarında dokuz düzensiz uydusu daha vardır. Adlarını antik çağlardan alan çoğu gezegen uydusunun aksine, Uranüs'ün tüm uyduları adlarını Shakespeare'in eserlerinden ve Alexander Pope'un The Rape of the Lock adlı eserinden almıştır. Neptün'ün bilinen 14 uydusu vardır; en büyüğü olan Triton, gezegenin yörüngesindeki tüm kütlenin yüzde 99.5'inden fazlasını oluşturur. Triton hidrostatik dengeye ulaşacak kadar büyüktür, ancak Neptün tarafından dış Güneş Sisteminden yakalanan bir cüce gezegen olduğunu düşündüren retrograd bir yörüngeye sahiptir. Neptün'ün ayrıca bilinen düzenli yedi iç uydusu ve altı düzensiz dış uydusu vardır. Bir cüce gezegen olan Plüton'un beş uydusu vardır. Adını Styx Nehri'nden ruhları karşıya geçiren bir kayıkçıdan alan en büyük uydusu Charon, Plüton'un ancak yarısından biraz daha büyük olup, gezegenin yüzeyine göre ancak en son mesafede dönebilecek kadar büyüktür. Aslında, ikisi de birbirinin yörüngesinde dönen ve gayri resmi olarak ikili cüce-gezegen olarak adlandırılan ikili bir sistem oluşturmaktadırlar. Plüton'un diğer dört uydusu Nix, Hydra, Kerberos ve Styx çok daha küçüktür ve Plüton-Charon sisteminin yörüngesinde dolanırlar. Diğer cüce gezegenlerden Ceres'in bilinen herhangi bir uydusu yoktur. Ceres'in kendisi ile aynı albedoya sahip olduğu varsayıldığında, Ceres'in 1km'den büyük bir uydusu olmadığı yüzde 90 kesindir. Eris'in Dysnomia adıyla bilinen büyük bir uydusu vardır. Büyüklüğünü doğru olarak belirleyebilmek oldukça güç olup, yarı çapı olarak tahmin edilmektedir. Cüce gezegen oldukları ortaya çıkacağı düşünülerek iki cisim cüce gezegen olarak adlandırılmıştır (ancak bu durum halen belirsizliğini korumaktadır). Haumea'nın yarıçapları sırasıyla ~195 ve ~100km olan Hiʻiaka ve Namaka adlı iki uydusu vardır. 'nin Nisan 2016'da keşfedilen bir uydusu vardır. Kuiper kuşağındaki ve dağınık diskteki diğer bazı nesnelerin cüce gezegen olduğu ilerleyen dönemlerde kanıtlanabilir. , , ve 'nın gökbilimciler arasında cüce gezegen oldukları genel olarak kabul edilmektedir ve Sedna hariç hepsinin en az bir adet uydusu olduğu bilinmektedir. , ve gibi diğer bazı küçük nesnelerin de uyduları vardır, ancak cüce gezegen oldukları daha tartışmalıdır. Bu liste, ilk keşfinden bu yana uydusu görülmeyen de dahil olmak üzere, en iyi tahmini çapı 700km'nin üzerinde olan tüm cisimleri içermektedir. Ekim 2022 itibariyla, 365 asteroit uydusu ve Plüton ile diğer cüce gezegenler dahil 128 Neptün ötesi cisim uydusu keşfedilmiştir. Liste Aşağıda, gezegenlerin ve Güneş Sistemi'nin en büyük potansiyel cüce gezegenlerinin bilinen uyduları, resmi Romen rakamlarına göre sıralanmıştır. Henüz resmi Romen rakamlarıyla adlandırılmayan uydular (yörüngeleri henüz yeterince iyi bilinmediği için) adlandırılanlardan sonra listelenmiştir. Kendi kütleçekimleri tarafından daire şeklinde olabilecek kadar büyük olduğu bilinen 20 uydu koyu renkle listelenmiştir. Bilinen cüce gezegenlerin hepsinden daha büyük olan en büyük yedi uydu kalın ve italik olarak listelenmiştir. Yanal dönem yarı büyük eksenden farklıdır çünkü bir uydunun hızı hem ana gezegenin kütlesine hem de ona olan uzaklığına bağlıdır. Ayrıca bakınız Öte uydu Güneş dışı gezegenler listesi Gezegenimsi kütlede olan aylar Güneş sistemindeki nesnelerin kütleye göre listesi Yıldız listeleri Takımyıldızına göre yıldızlar dizini Takımyıldızlar dizini Galaksiler listesi Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin listesi Küçük gezegen uyduları listesi Kaynakça