Düzeltme işareti

bullvar_katip · 23 Mayıs 2024

Düzeltme imi ya da düzeltme işareti (ˆ) ya da şapka işareti harflerin üzerine gelerek ses değerlerini incelten bir diyakritik işarettir. Yerine getirdiği işlev nedeniyle uzatma işareti adıyla, karıştırılan bir kavram olarak inceltme işareti olarak da adlandırılır. Üzerinde bulunduğu ünlüden önce gelen ünsüz harfi inceltir. Kural oluşturulurken kabul edilen bu durum genelgeçer olarak Türkçe diline yerleşmiştir. İnceltme işareti Kürtçe, Türkçe, Sırpça, Hırvatça, Esperanto, Fransızca, Norveççe, Rumence, Slovakça, Vietnamca, İskoçça, Portekizce, İtalyanca, Afrikaanca gibi dillerde;Farsça ve Japoncanın Latin harflerine aktarılmasında kullanılan diyakritik işaretlerden biridir. Kullanımı Düzeltme imi (ˆ) Türkçede yalnızca sesli harflerin üzerine gelir. Harfin uzun okunmasını sağlar. Örneğin hala (babanın kızkardeşi) ve hâlâ (henüz, sürekli). Teknik olarak Türkçede hiçbir sesli harf incelmez. İnceltme işareti, sessiz harfleri incelterek düzeltme yapar. Sesli harflerin üzerine konularak (işaretlenerek) hece uzaması sağlanır. Alfabetik sıralamalarda kısa ünlüler önce gelir. Örneğin alem kelimesi, âlem kelimesinden önce yazılır. Kullanıldığı harfler Â: Türkçede kullanılır. Hafif uzun, ince bir "a" sesidir. Kural olarak bu inceliğin tam olarak sağlanabilmesi için biraz uzatılması gerekir. Örneğin kâr, hâlâ, Kâzım, Nâzım, âlem, kâğıt... Û: Türkçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir "u" sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin sükûnet, mûris, mûzip, sûni... Î: Türkçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir "i" sesidir. Kullanımda harfindeki noktanın üzerine işaret koyulması, çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin millî, dinî, dîdem, îzan, mîde... Ê: Gagavuzcada kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir "e" sesidir. Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de Türkçede bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinilmesi mümkündür. Örneğin mêmur, têlif... Ô: Uzatılarak okunan ince bir o sesidir. Normal "o" sesinden farklıdır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Örneğin: Bôlero, alô, Lôkman... (Aslında bu kelimelerin tamamındaki "l" harfleri, dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal "l" sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: l̗âl̗ , rôl̗ , gôl̗ ...) İnceltme işareti, sesli harfleri incelttiği gibi, aslında kalın sessiz harfleri de gizli olarak inceltir. Özellikle "l" harflerinde bu durum çok belirgindir. Örneğin l̗ânet, l̗ale, hâl̗â, hâl̗... Karet (Düzeltme İşareti) Karet (İngilizce'de "Caret") adını alan Düzeltme işareti (^), bir metin gözden geçirilirken metnin herhangi bir yerinde düzeltme yapılmasını gerektiğini ortaya koyar. Genellikle bir noktalama işaretinin yokluğuna, kelime eksikliğine ya da yarım bırakılmış cümlelere işaret eder. Daha çok kitap, gazete, dergi vs. editörlerince kullanılır. Kesinlikle herhangi bir harfin üzerine eklenmez. İnceltme işaretinin bir türevi olarak görülür ve birbirleriyle bu nedenle karıştırılır. Özetle: Caret (^) bir Noktalama işaretidir. Cümle içinde düzeltilecek yeri gösterir. Circumflex (ˆ) bir Diyakritik işarettir. Harfin ses değerini değiştirir. Türkçede kullanımı Uzatma amaçlı Yazılışları aynı, anlam ve okunuşları farklı olan kelimeleri birbirinden ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur. Ancak bu uzatarak telaffuzda bile aslında İnceltme işlevinin de yerine getirilmesi yine sağlanmaktadır. Örneğin: adem: kendini bir şey sanmak âdem: Yaratılan ilk insan adet: Tane âdet: gelenek, alışkanlık alem: bayrak, minare ve cami kubbelerinin üstündeki hilâl âlem: dünya, evren alim: Bilen âlim: Bilgin aşık: eklem kemiği, aşık kemiği âşık: aşk içinde yanan hakim: hikmet sahibi hâkim: yargıç hal: sebze-meyve satılan yer; çözme, çözülme; tahttan indirme hâl: durum, vaziyet hala: babanın kız kardeşi hâlâ: henüz şura: şu bölge şûra: danışma kurulu Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz. Örneğin: tarih, cahil, takip, layık. Katil (öldürme) ve kadir (değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (a uzun) (öldüren) ve kadir (a uzun) (güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır. İnceltme amaçlı Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, u ünlülerinin üzerine düzeltme işareti konur. Bu düzeltme işareti a, u ünlülerinden önce gelen g, k ünsüzlerinin ince okunmasını sağlar. Örneğin: dergâh, gâvur, ordugâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım, mahkûm, mekân, mezkûr, sükûn, sükût, kâr, mezkûr, kâbus, rüzgâr Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır. Örneğin: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki Cins isimlerde ince l'yi göstermek için düzeltme işareti kullanılmaz. Örneğin: ahlak, felaket, ilave, kelam, billur, ilaç, lale, lazım, üslup Nispet i'si Nispet i'sinin ismin belirtme hâli ve iyelik eki ile ya da başka bir sözcükle karışabileceği durumlarda nispet i'si üzerine düzeltme işareti konur.Örneğin: askerî: askerlikle ilgili (askerî okul) askeri: "asker"in belirtme hâli (Türk askeri) dinî: dinle ilgili, dinsel (dinî bilgiler) dini: "din"in belirtme hâli (İslam dini) ilmî: ilimle ilgili, bilimsel (ilmî tartışmalar) ilmi: "ilim"in belirtme hâli (fizik ilmi) millî: milletle ilgili, ulusal (millî meseleler) milli: mili olan resmî: devletin olan, devletle ilgili (resmî kuruluşlar) resmi: "resim"in belirtme hâli (Atatürk'ün resmi) Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz. Örneğin: siyasi, hukuki, insani, iktisadi Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır. Örneğin: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik. Uzatma İmi (Makron) Benzerliği Uzatma İmi (ˉ): Üzerine geldiği sesli harfin (inceltilmeden) uzatılmasını sağlayan kısa düz bir çizgidir. Bu harfler özellikle Letoncada kullanılır. Türkçedeki sesli harflerle örnek verilecek olursa: Tārih, Hākan, İşāret Kaynakça Ricardo M.D. Nolasco. Grammar notes on the national language. Henry Sweet (1877) A Handbook of Phonetics. Dipnotlar Ayrıca bakınız Diyakritik işaretler Kategori

üzeltme imli harfler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Düzeltme işareti

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi