Edward Teller

[bullvar_katip]

Edward Teller (; ; 15 Ocak 1908 - 9 Eylül 2003), bilim ve teknoloji dünyasında "hidrojen bombasının babası" olarak bilinen Macar–Amerikalı teorik fizikçi. Teller hayatı boyunca hem bilimsel yeteneği hem de kişilerarası zor ilişkileri, geçici ve içekapanık kişiliği ile tanınıyordu. Teller, 1908'de Macaristan'da dindar bir Yahudi ailede doğdu. 1930'larda, önde gelen Macar bilimcilerden oluşan émigrélerin oluşturduğu, “Marslı” kod adlı grup altında ABD’ye göç etti. Çekirdek fiziğine, moleküler fiziğe, spektroskopiye (özellikle Jahn–Teller ve Renner–Teller etkileri) ve yüzey fiziğine çok sayıda katkıda bulunmuştur. Teller ayrıca, karmaşık moleküllerin kuantum mekaniksel açıklamasında standart modern bir araç olan yoğunluk fonksiyonel teorisinin öncüsü olan Thomas–Fermi teorisine de katkıda bulundu. İlk yılları ve ailesi Ede Teller, 15 Ocak 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Budapeşte kentinde Yahudi bir ailede dünyaya geldi. Annesi piyanist Ilona Teller babası ise avukat Max Teller'di. Önce Fasori Lüteriyen Gymnasium'da, daha sonra Budapeşte'deki Minta (Model) Gymnasium'da eğitim gördü. Teller Yahudi bir aileden geldiği için Museviydi. Ancak bilim kariyerine başladıktan ve ilerleyen yaşlarından sonra agnostik-ateist fikir akımının destekçisi ve savunucusu oldu. Küçük yaşlarında ailecek Yahudiliğin kutsal günlerinden biri sayılan Kerafet Günü’nü kutlarlardı. Albert Einstein ve Richard P. Feynman gibi Teller’de konuşmayı geç öğrenenlerdendi. Çoğu çocuğa göre konuşması daha sonra gelişti, ancak sayılar onun çok ilgisini çekiyordu. Hatta bundan o kadar çok eğleniyordu ki, hayal dünyasında büyük sayılar ile büyük hesaplamalar yapıyordu. Bilimsel faaliyetleri Teller, Amerikanın nükleer programı çerçevesinde II. Dünya Savaşı'nda "Manhattan Projesi"nin bir üyesi olarak yaptığı çalışmalarla; hidrojen bombasının geliştirilmesindeki öncülüğüyle ve Lawrence Livermore National Laboratory'de uzun yıllar boyunca devam ettiği faaliyetleriyle tanınmıştır. 1950'lerde Los Alamos Ulusal Araştırma Merkezi'nde birlikte çalıştığı arkadaşı Robert Oppenheimer hakkında yürütülen soruşturmada verdiği ifade sebebiyle büyük tepki aldı ve ondan sonra bilim camiası tarafından dışlandı. Özellikle nükleer enerji araştırmalarını, nükleer silahların geliştirilmesini ve nükleer test programının etkin bir şekilde sürdürülmesini savunduğu için Birleşik Devletler hükûmetinden destek görmeye devam etti. Ödülleri 1976 yılında üyeliğine seçilen Edward Teller, 1980 yılında Eringen Madalyası kazanmıştır. Fen bilimlerinde ismi ile anılan buluşlar Ashkin–Teller modeli Axilrod–Teller potansiyeli Brunauer–Emmett–Teller teorisi Inglis–Teller denklemi Jahn–Teller etkisi Pseudo Jahn–Teller etkisi Lyddane–Sachs–Teller ilişkisi Pöschl–Teller potansiyeli Renner–Teller etkisi Teller–Ulam tasarımı Kaynakça Bibliyografya Our Nuclear Future; Facts, Dangers, and Opportunities (1958) Basic Concepts of Physics (1960) The Legacy of Hiroshima (1962) The Constructive Uses of Nuclear Explosions (1968) Energy from Heaven and Earth (1979) The Pursuit of Simplicity (1980) Better a Shield Than a Sword: Perspectives on Defense and Technology (1987) Conversations on the Dark Secrets of Physics (1991) Memoirs: A Twentieth-Century Journey in Science and Politics (2001) Kategori:1908 doğumlular Kategori:Budapeşte doğumlu bilim insanları Kategori:2003 yılında ölenler Kategori:Macar mucitler Kategori:Macar nükleer fizikçiler Kategori:Macar agnostikler Kategori:Macaristan Yahudileri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Macar göçmenler Kategori:Amerikalı mucitler Kategori:Amerikalı nükleer fizikçiler Kategori:Amerikalı agnostikler Kategori:Amerikalı amputeler Kategori:Macaristan Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Slovak asıllı Amerikalılar Kategori:Leipzig Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Chicago Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Göttingen Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:George Washington Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley öğretim üyeleri Kategori:Karlsruhe Teknoloji Enstitüsünde öğrenim görenler Kategori:Başkanlık Özgürlük Madalyası sahipleri Kategori:Enrico Fermi Ödülü sahipleri Kategori:Ulusal Bilim Madalyası sahipleri Kategori:Ulusal Bilimler Akademisi üyeleri Kategori:Manhattan Projesi kişileri Kategori:Siyonistler Kategori:Yahudi fizikçiler Kategori:Teorik fizikçiler Kategori:Yahudi agnostikler Kategori:Time Yılın Kişisi Kategori:Uluslararası Kuantum Moleküler Bilimler Akademisi üyeleri