Erivan Vilayeti (Safevî Devleti)

[bullvar_katip]

Erivan Vilayeti , veya diğer ismiyle Çukur Saad , Safevi İmparatorluğu'nun günümüz Ermenistan toprakları merkezli bir vilayetiydi. Bölgenin başkenti, Safevî valilerinin bulunduğu şehir olan Erivan'dı. Safevi döneminin sonunda vilayet, Beyazıt, Mağazbert, Maku, Nahçıvan, Sederek, Şadidlu, Zaruzbil ve aşiret bölgesi Dunbuliler olarak çeşitli alt idari bölgelere sahipti. Erivan ve Karabağ illeri, İran Ermenistanını oluşturan iki idari bölge idi. Tarih İlin alternatif adı Çukur Saad, on dördüncü yüzyıldan beri kullanılan bir isimdir. Adın kökeni, Timur’a Orta Asya’da eşlik eden Türk Saadlu kabilesinin lideri olan Amir Saad'a dayanmaktadır. Saadlu halkı, liderleri Amir Saad altında öne çıkmış ve Amir Saad’ın valisi olduğu Erivan’a yerleşmiştir. Çukur Saad, "Saad Vadisi" anlamına gelmektedir. Erivan Vilayeti topraklarını da içermiş tarihi Ermenistan Krallığı, Safevî İmparatorluğu'nun en eski günlerinden beri bu devletin bir parçası olmuştur. 1502 yılında, Erivan'a ilk vali ataması Şah I. İsmail (1501-1524) tarafından gerçekleştirilmiştir ve Safevi kraliyet kaynaklarında ilden 1505 ve 1506 gibi erken bir tarihte de söz edilmektedir. 1555 Amasya Barış Anlaşması sonucunda Safeviler'in kralı I. Tahmasb (1524-1576), Ermenistan'ın batı kısmını genişlemekte olan Osmanlı Devleti'ne devretmek zorunda kalmıştır. 1578'de, Osmanlılar Safevi İmparatorluğunu işgal etti ve 1583'te Erivan eyaletine el koydu. 1604’te ise Safevi Kralı I. Abbas (1588-1629) bölgede Safevi egemenliğini yeniden kurmuştur. Aynı yıllarda, eyaletin güvenlik açıklarına sahip olduğunun fark eden Kral Abbas, Ermenilerin topluca Erivan Eyaletini de içeren Ermenistan topraklarından İran'ın iç kısımlarına tehcir edilmelerini emretmiştir. On yedinci yüzyılın başlarında, 19.000 adet Katolik Ermeni, Nahçıvan, Ernjak ve Jahuk bölgelerinde üç kasaba ve on iki köyde yaşamaktaydılar ve hizmetlerinde on Katolik kilisesi bulunuyordu. Safevi İmparatorluğu'nun çökmeye başladığı 17. yüzyılın ikinci yarısında, I. Süleyman döneminde (1666-1694), Nahçıvanlı Katolik Ermenilerin durumu kötüleşti. Devlet görevlileri tarafından artan dinsel hoşgörüsüzlük ve suistimalin sonucu olarak, Nahçıvan Ermeni Katoliklerinin büyük çoğunluğu müslüman olmak zorunda bırakılmıştır. Geri kalan azınlık Ermeni Apostolik Kilisesi'ne geri dönmüş veya İzmir, İstanbul ve Bursa gibi Osmanlı İmparatorluğu'ndaki diğer şehirlere göç etmiştir. [[Dosya:Coin of Sultan Husayn, struck at the Erivan mint.jpg|sağ|küçükresim| Sultan Hüseyin'in (1694-1722) 1702 tarihli Erivan darphanesinde basılmış sikkesi ]] 1639'da Safeviler ve Osmanlılar, Zuhab Antlaşması sonucunda Doğu Ermenistan'ın bir İran, Batı Ermenistan ise bir Osmanlı toprağı olduğunu kabul etmişlerdir. 1639'dan sonraki bu dönem, ilde barış ve refaha sebep olmuştur. On yedinci yüzyılın sonunda ise Erivan Eyaleti, imparatorluktaki Katolik misyonerliklerin merkezi haline gelmiştir. 1679 yılında, il çok sayıda kayda değer yapının yıkılmasına ve hasar görmesine neden olan bir depremin merkez üssü idi. 1714 yılında, vilayetin başkenti Erivan'ın belediye başkanı Muhammed Rıza Bey Fransa'nın yeni Safevi büyükelçisi olarak atanmıştır. 1724'te Osmanlı ve Rus güçleri çökmekte olan imparatorluğu istila etmiş ve İstanbul Antlaşması (1724) ile fethedilen bölgeleri aralarında bölmeyi kabul etmişlerdir. Anlaşma uyarınca, Osmanlılar Erivan eyaletinin topraklarını kazanmıştır. 1735'te Nadirkulu Bey (daha sonra Nadir Şah olarak bilinecektir) Erivan Eyaleti de dahil olmak üzere, Kafkasya üzerindeki Safevi kontrolünü restore etmiştir. 1736'da ise Safevîleri sınır dışı edip Afşar Hanedanlığını kurarak kendisi kral olmuştur. Safevi kuvvetleri Erivan Vilayeti, kısmen Osmanlı İmparatorluğu'yu sınır olması nedeniyle Safeviler için büyük öneme sahipti. Kral Süleyman'ın saltanatının (1666-1694) ikinci döneminde Safevî İmparatorluğu'na seyahat etmiş Fransız misyoner ve gezgin Père Sanson, Erivan eyaletinde 12.000 Safevi askerinin görevlendirildiğini yazmıştır. Dini ve etnik ilişki İldeki çoğunluğu Müslümanlar oluştururken, etnik Ermeniler azınlıktı, ancak on dördüncü yüzyılın ortasına kadar Ermeniler Doğu Ermenistan'da çoğunluğu oluşturmuştur. On dördüncü yüzyılın sonunda, Timur'un kampanyaları ve takip eden egemen devletlerin Ermeni halka karşı yürüttüğü tehcirler sonucunda, İslam egemen inanç olmuş ve Ermeniler Doğu Ermenistan'da azınlık konumuna gelmişlerdir. Valilerin listesi Ayrıca bakınız Revan Hanlığı Kaynakça Kaynakça Kategori:Batı Azerbaycan Eyaleti tarihi Kategori:İran Ermenileri Kategori:17. yüzyılda Ermenistan Kategori:Safevîler Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar