Erken İslam Tarihçiliği

bullvar_katip · 27 Mayıs 2024

Erken İslam tarihçiliği, 7. yüzyıl boyunca, Muhammed'in 610'daki ilk vahiylerinden 661'de Raşidun Halifeliğinin dağılmasına kadar ve muhtemelen 8. yüzyıl ve Emevi dönemi boyunca İslam'ın erken tarihi üzerine bilimsel literatürdür . Birincil kaynaklar 7. yüzyıl İslami kaynakları Birmingham Kuran el yazması Ce 568 - 645 649 ve 675 (8. yüzyıl sonrası arasına tarihli Kufi yazısıyla) Tübingen parçası 578 ve 669 arasına tarihli Sanaa el yazması 692 tarihli - Kubbetü's-Sahre Üzerinde Kuran Mozaiği. Süleym ibn Kays'ın Kitabı, Süleym ibn Kays'a atfedilir (ölüm 694-714). Eser, erken bir Şii hadis koleksiyonudur ve genellikle bu tür en eski koleksiyon olarak kabul edilir. 10. yüzyıla tarihlenen eserin bir el yazması bulunmaktadır. Bazı Şii alimler, kitabın bazı özelliklerinin gerçekliği konusunda şüphelidir. Batılı alimler, çoğu ilk kompozisyonunu sekizinci veya dokuzuncu yüzyıla yerleştiren, eser hakkında neredeyse oy birliğiyle şüphecidir. Eser genellikle modern bilim adamları tarafından sahte olarak kabul edilir. 7. yüzyıl İslami olmayan kaynaklar İslama İslami olmayan kaynaklarda çok sayıda erken referans vardır. Birçoğu tarihçi Robert G. Hoyland'ın İslam'ı Başkalarının Gördüğü Gibi Görmek adlı derlemesinde toplanmıştır. Bu eserleri inceleyen ilk kitaplardan biri Michael Cook ve Patricia Crone tarafından yazılan Hacerizm'dir. Hacerizm, erken dönem için İslami olmayan kaynaklara bakmanın, İslami kaynakların yaptığından çok daha farklı bir erken İslam tarihi resmi sağladığını iddia eder. İslami olmayan bazı erken kaynakların kompozisyon tarihi tartışmalıdır. 1991'de Patricia Crone ve Michael Cook, bu kitapta sundukları görüşlerin bir kısmını reddettiler. 634 Yakup öğretisi 636 Arap Fetihleri Üzerine Fragman 639 Sofronius, Kudüs Patriği 640 Presbiter Tomas 640 Babil'in Çocuk Azizleri Üzerine Vaaz 643 PERF 558 644 Sözde Şenute'nin Kıpti Kıyameti 648 Kartminli Gabriel'in Hayatı 650 Fredegar 655 Papa I. Martin 659 III. İşoyab 660 Sebeos, Bagratunis Piskoposu 660 Huzistan Kronolojisi 662 Aziz Maksimos 665 Benyamin ben 670 Arculf, bir hacı 676 Giwargis Sinodu I 680 Resh'aina'lı George 680 Simon ben Yohai'nin Sırları 680 Bundahishn 681 Şam Kupaları 687 Baladlı Athanasius, 687 John bar Penkaye 690 Sözde-Methodius'un Kıyameti 692 Sözde-Ephraem'in Kıyameti 694 Nikiu'lu John Epigrafi Arkeolog Yehuda D. Nevo ve Judith Koren'e göre, Arap yarımadası ve Suriye-Ürdün çölünde, çoğu 7. ve 8. yüzyıldan kalma binlerce kitabe veya kaya yazıtı vardı. Leor Halevi'ye göre, Hicri 30'lar / MS 650'lerden kalma Müslüman mezar taşları, Allah ve Hicri takvimdeki ayların adlarına atıfta bulunmalarına rağmen, az sayıda İslamlaşma işareti gösterdi. 70'ler ve 100'ler arasında / 690'lardan 720'lere kadar daha derin İslamlaşma belirtileri ortaya çıkarmaya başladılar. Bu dönemde Muhammed'e atıf ve Kuran'dan alıntı yaptılar. İslam'ın ilk yüzyılından bulunan bazı kitabeler şunlardır: 2008'de bulunan bir kum taşı kitabesinin analizi, belirlendi: " Allah'ın adıyla / Ben, Züheyr, Ömer öldüğünde / yirmidördüncü yılda yazdım." Kitabede böylece belirtilen tarih, Halife Ömer bin Hattab 'ın Hicrî 23 yılının Zilhicce ayının son gecesinde vefat ettiği rivayet edilen ölüm tarihi ile uyumludur. Kudüs İbrani Üniversitesi'nden Profesör Benjamin Mazar tarafından 1968'de yürütülen kazılar sırasında Kudüs'teki Harem-i Şerif'in güneybatı köşesinde ortaya çıkarılan bir yazıtta, "Allah'ın adıyla, Rahmândır, Rahîmdir... Allah'ın koruması ve Resûlünün teminatıdır. . .. Abdurrahman bin Avf ez-Zührî, Ebu Ubeyde bin Cerrah ve yazarı Muaviye .... otuz iki yıl" yazıyor. Teymaʾda bir yazıt; Suudi Arabistan, 36 H. / 656 CE, "Ben, Ebû Kutayr'ın katibi Kays'ım. Osman b. Affan'ı öldürenlere ve merhametsizce öldürmeye sevk edenlere Allah'ın laneti olsun". Hamat Gader Hamamlarındaki Yunanca Yazıt; H. 42 / 662-63 CE, "Allah'ın kulu müminlerin emiri Mu'aviye'nin günlerinde insanların sıcak banyoları vardı, kurtarıldı ve yeniden inşa edildi. alt=Greek Inscription In The Baths Of Hammat Gader, 42 AH / 662-63 CE|küçükresim|upright=0.97| Hammat Gader Hamamlarında, 42 H. / 662-63 tarihli, Halife Muaviye'den Bahsedilen Yunanca Yazıt H. 71 / 691'den Kahire İslam Eserleri Müzesi'nde saklanan 'Abasa Bint Cureyc adlı bir kadının mezar taşında, "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. İslam ehli için en büyük musibetMuhammed'in ölümüdür . . ." H. 78 / 697-698 yıllarında, Tāʾif yakınlarındaki Huma al-Numor'da bulunan bir yazıtta, "Bu, Mescid-i Haram yetmiş sekizinci yılında inşa edildiği yılda yazılmıştır." ifadesi bulunuyor. Geleneksel Müslüman tarihçiliği Biyografi, hadis ve isnat Müslümanlar, tarihsel birikimin Muhammed'in ardından, 7. yüzyılın başlarında yaşamına ilişkin rivayetlerin yeniden yapılandırılmasıyla başladığına inanırlar. Muhammed ve ashabına ilişkin rivayetler çeşitli kaynaklardan geldiği ve birçoğu birbiriyle çeliştiği için hangi kaynakların daha güvenilir olduğunu doğrulamak gerekiyordu. Bu kaynakları değerlendirmek için “ biyografi ilmi”, “ hadis ilmi ” ve “ İsnad ” (nakil zinciri) gibi çeşitli metodolojiler geliştirilmiştir. Bu metodolojiler daha sonra Müslüman dünyasındaki diğer tarihi şahsiyetlere de uygulandı. İslam'da uygulandığı şekliyle İlm er-Rical "biyografi bilimidir", ilk olarak siyer'e ve daha sonra peygamber'in halefleri olan ve İslam hakimiyetini hızla genişleten Dört Halife'nin hayatına uygulanmıştır. "İsnat" büyük bir çalışma olduğundan, doğru biyografi, buna göre gerçekleri suçlamalardan, yanlılığı kanıtlardan vb. ayırmaya çalışan Müslüman biyografi yazarları için her zaman büyük ilgi görmüştür. Hayatta kalan en eski İslami biyografi, İbn İshak'ın 8. yüzyılda yazılmış, ancak bizim tarafımızdan yalnızca daha sonraki alıntılardan ve nüshalardan (9.-10. yüzyıl) bilinen Sırat Resul Allah'tır . Hadis ilmi Müslüman bilginlerin hadisleri değerlendirmek için kullandıkları süreçtir. Hadislerin Sahih (sağlam), Hasen (iyi) ve Zayıf olarak sınıflandırılmasına, Ali bin Medini (H. 161-234) tarafından başlanır. Madini'nin öğrencisi Muhammed el-Buhari (810-870) sadece Sahih hadis içerdiğine inandığı ve şimdi Sahih Buhari olarak bilinen bir koleksiyonu yazdı. El-Buhari'nin hadisleri ve isnadları test etme konusundaki tarihsel yöntemleri, alıntı yönteminin başlangıcı ve bilimsel yöntemin öncüsü olarak görülmektedir. IA Ahmed yazıyor: Biyografi veya hadis bilimi üzerine çalışan diğer ünlü Müslüman tarihçiler arasında Urve bin Zübeyr (ö. 712), Vehb bin Münnebbih (ö. 728), İbni İshak (öl. 761), al- Vakidi (745-822), İbn-i Hişam (ö. 834), Al-Makrizi (1364-1442) ve İbn Hacer (1372-1449) bulunuyor. Tarihçilik, kültür tarihi ve tarih felsefesi Tarihçiliğin kendisi ve tarihsel yöntemlere ilişkin ilk eleştiriler, tarihçilik, kültür tarihini ve tarih felsefesinin babası olarak kabul edilen İbn Haldun'un 1332-1406) Mukaddime (Latince Prolegomena) ve Kitab al-Ibar'daki (Öğütler Kitabı) gibi eserlerinde ortaya çıkmıştır. Mukaddime'si ayrıca tarihte devletin, iletişimin, propagandanın ve sistematik yanlılığın rolünün gözlemlenmesine zemin hazırlamış, ve medeniyetlerin yükselişini ve çöküşünü tartışmıştır. Franz Rosenthal , Müslüman Tarih Yazıcılığında şöyle yazmıştır: İbn Haldun, Mukaddime'de tarihçilerin düzenli olarak işlediğini düşündüğü yedi hata konusunda uyarıda bulundu. Bu eleştirisinde geçmişe "tuhaf ve yoruma muhtaç" diyerek yaklaşır. İbn Haldun'un özgünlüğü, rasyonel ilkelere ek olarak, tarihsel malzemeyi değerlendirmeye girişmenin mümkün olabileceği ilkeleri ayırt etmesi ve son olarak deneyim ihtiyacını hissetmesiydi. İbn Haldun sık sık "boş batıl inançları ve tarihsel verilerin eleştirisiz kabulünü" eleştirdi. Sonuç olarak, "çağında yeni" olarak kabul edilen tarih çalışmasına bilimsel bir yöntem getirdi ve bundan sık sık "yeni bilim" olarak bahsetti ve bu şu anda tarih yazımı ile ilişkilendiriliyor. Tarihsel yöntemi aynı zamanda devletin, iletişimin, propagandanın ve sistematik yanlılığın tarihteki rolünün gözlemlenmesi için zemin hazırladı ve bu nedenle "tarih yazıcılığının babası" veya " tarih felsefesinin babası" sayıldı. Dünya Tarihi Muhammed ibni Cerir el-Taberi (838-923) 915'teki Peygamberler ve Krallar Tarihi'nde Akdeniz ve Ortadoğu tarihinin ayrıntılı ve kapsamlı bir tarihçesini yazmasıyla tanınır. "Arapların Herodot'u " olarak bilinen Ebu'l-Hasan 'Alī al-Mes'udi (896–956), tarihi ve bilimsel coğrafyayı büyük ölçekli bir eser olan Muruj adh-Zeheb ve Maadininde birleştiren ilk kişiydi. Biruni (973-1048) ye kadar tarih, çoğunlukla siyasi ve askeri tarih anlamına geliyordu. Kitab fi Tahqiq ma l'il-Hind'de (Hindistan Araştırmaları), Hindistan'ın kültürel, bilimsel, sosyal ve dini tarihi hakkında daha fazla yazdı ancak siyasi ve askeri tarih ayrıntılarına girmedi. Hindistan Üzerine olan Araştırmaları ile birlikte Biruni, The Chronology of the Ancient Nations'da tarih fikrini daha fazla tartışmıştır. Ünlü Müslüman tarihçiler Urve bin Zübeyr (712 öldü) Ömer'in Mut'a'yı yasaklayan konuşması İbn Şihab el-Zuhri (öldü 742) Ömer'in Mut'a'yı yasaklayan konuşması Mut'a'nın Hayber'de yasaklanması hadisi İbn İshak (761 öldü) Sıra Resul Allah İmam Malik (öldü 796) el-Muvatta El-Vakidi (745–822) Tarih Kitabı ve Kampanyalar Ali ibn el-Madini (777-850) Sahabeler Hakkında Bilgi Kitabı İbn Hişam (öldü 834) Sıra Resul Allah Zünnun-ı Mısri (859 öldü) Muhammed el-Buhari (810-870) Sahih-i Buhari Müslim b. Haccac (875 öldü) Sahih-i Müslim İbn Mace (öldü 886) Sünen-i İbni Mace Ebu Davud (888 öldü) Sünen Al-Tirmizi (892 öldü) Sünen-iTirmizi Ebu'l Hasan 'Ali el-Mes'ûdi (896-956) Muruc adh-zehab ve ma'adin al-jawahir (Altın ve Mücevher Madenleri) (947) İbn Vahşiyya (c. 904) Nebati Tarımı Kitab Shawq al-Mustaham Al-Nesa'i (915 öldü) Sünen-i Suğra Muhammed ibni Cerir el-Taberi (838-923) Peygamberler ve Krallar Tarihi Tefsir-i Taberi El Balazuri (892 öldü) Kitab Futuh el Buldan Soyluların soykütükleri Hakim el-Nişaburi (1014 öldü) El-Müstedrek Ebu Reyhan el-Bīrūnī (973-1048) İndica Gazneli Mahmud ve babasının tarihi Harezm Tarihi Abdüllatif el-Bağdadi (13. yüzyıl) İbn Ebi Zar (öldü 1310/1320) Rawd el-Kırtas Ez-Zehebi (1274-1348) İslam'ın Büyük Tarihi Telhis el-Müstedrek Tezkirat al-huffaz El-Kamal fi ma'rifat al-rijal İbn Kesir (1300-1373) Al-Bidāya wa-n-Nihāya Al-Sira Al-Nabawiyya İbn Haldun (1332-1406) Mukaddime (1377) Kitab al-ibar İbn Hacer el-Askalani (1372-1449) Feth el-Bari Tahdhib et-Tahdhib Sahabeleri Yargılamakta Gerçeği Bulmak Buluğ al-Meram Modern akademik bilim Batıdaki ilk akademik araştırmalar Hristiyan ve Yahudi tercümanları ve yorumcuları içine alma eğilimindeydi. Sünni metinleri Arapça'dan Avrupa dillerine (Almanca, İtalyanca, Fransızca ve İngilizce dahil) tercüme ettiler, sonra da genellikle İslam'a düşman bir tarzda özetledi ve yorumladılar. Önemli Hristiyan bilginler dahil: William Muir (1819-1905) Reinhart Dozy (1820-1883) "İsrailoğulları Mekke'de" (1864) David Samuel Margoliouth (1858–1940) William St. Clair Tisdall (1859-1928) Leone Caetani (1869–1935) Alphonse Mingana (1878–1937) Bu bilim adamları 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında çalıştı. İslami araştırmaların bir başka öncüsü, tanınmış bir Yahudi haham olan Abraham Geiger (1810-1874), İslam'a "Muhammed Yahudilikten ne ödünç aldı?" (1833) noktasından yaklaştı. Geiger'in temaları, Rabbi Abraham I. Katsh'ın "Musevilik ve Kuran" (1962) adlı eserinde devam etti. Akademik araştırmaların kurulması Diğer bilim adamları, özellikle Alman geleneğindekiler, daha tarafsız bir göründüler. (Bunun en önemli örneği 19. yüzyıl bilgini Julius Wellhausen (1844–1918) dir.) Ayrıca dikkatli bir şekilde Arapça metinlerin doğruluğunu sorgulamaya başladılar. İslami metinleri tarihsel olarak doğru kabul edilecek unsurlara ve polemik ya da dindar kurgu olarak atılacak unsurlara ayırmaya çalışarak, kaynak eleştirici bir yaklaşım benimsediler. Bu tür bilim adamları şunları içeriyordu: Michael Jan de Goeje (1836–1909) Theodor Nöldeke (1836–1930) Ignaz Goldziher (1850–1921) Henri Lammens (1862–1937) Arthur Jeffery (1892–1959) HAR Gibb (1895–1971) Joseph Schacht (1902–1969) Montgomery Watt (1909-2006) Revizyonist meydan okuma [[Dosya:Blue_koran_sanaa.jpg|küçükresim|upright=0.9| Sana'a'da bulunan el yazmaları . UV ışığı kullanılarak ortaya konan "alt metinler" günümüz Kuran'ından çok farklıdır. Gerd R. Puin bunun gelişen bir metin anlamına geldiğine inanıyordu. Benzer bir tabir Lawrence Conrad tarafından Muhammed'in biyografisi için kullanılır. Çünkü onun araştırmalarına göre, Peygamber'in doğum tarihi ile ilgili İslam ilmî görüşü H. 2. asra kadar 85 yıllık bir çeşitlilik arz etmiştir.]] 1970'lerde Revizyonist İslam Araştırmaları Okulu olarak tanımlanan bir gurup İslami çalışmalarda kabul edilen bilgeliğin büyük kısmına meydan okudu. İslam tarih geleneğinin, aktarımda büyük ölçüde yozlaştığını savundular. Bulunmuş sikkeler, yazıtlar ve o dönemin İslami olmayan kaynakları gibi muhtemelen daha güvenilir kaynaklardan İslam'ın erken tarihini düzeltmeye veya yeniden inşa etmeye çalıştılar. İslam tarih geleneğinin aksine, diğer dinlerdeki gibi, "İslamın da bir dini evrim ürünü olduğunu" iddia ederler. "İslam öncesi ve İslam dünyaları arasında, yani Fars ve Bizans uygarlığı ile İslam dini, yönetimi, kültürü arasında ani bir kopukluk" olduğu fikri, "hayal gücünü zorluyor". Ama eğer "bir süreklilik olması gerektiğini varsayarak başlıyorsak, ya ani bir değişime işaret eden İslami kaynakların ötesine geçmemiz" ya da "onları yeniden yorumlamamız" gerekir. Bu grubun en eskisi John Wansbrough (1928–2002) idi. Wansbrough'un çalışmaları geniş çapta not edildi, ancak (Fred Donner'a göre), "garip düzyazı tarzı, dağınık organizasyonu ve sıkı argümanlardan ziyade müstehcen imalara güvenme eğilimi" nedeniyle geniş çapta okunmadı. Bununla birlikte, şüpheciliği, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi genç akademisyeni etkiledi: Martin Hinds (1941–1988) Patricia Crone (1945-2015) Michael Cook (1940-) 1977'de Crone ve Cook, İslam'ın geleneksel erken tarihinin, Arapların Mısır, Suriye ve İran'ı fetihlerinden sonra yeni oluşturulan rejimlere "Arap dünyasına sağlam bir ideolojik temel vermek için oluşturulan bir efsane" olduğunu savunan "Hacerizm" i yayınladı. Hacerizm, Kuran'ın geleneksel anlatıların bize anlattığından daha geç yazıldığını ve Arap fetihlerinin İslam'ın sonucu değil, daha çok nedeni olabileceğini öne sürüyor. Bu tez için öne sürülen ana kanıt, birçok erken dönem İslami olayı kaydeden çağdaş gayrimüslim kaynaklardan oluşuyordu. Crone ve Cook'a göre bu tür olaylar dış kanıtlarla desteklenmiyorsa, efsane olarak kabul edilmeli ve reddedilmeliydi. Crone, "elbette bu kaynaklar [fetheden Müslümanlara] düşmandır ve klasik İslami görüşe göre her şeyi yanlış anlamışlardı; fakat -Orta Doğu'nun gayrimüslim halkları arasında her yere yayılan bir edebi komplo fikrini kabul etmeye istekli değilsek- can alıcı nokta, onların hemen hemen aynı noktalarda yanlış yapmış olmaları olarak kalıyor." ifadeleriyle gayrimüslim kaynakların kullanımını savundu. Crone ve Cook'un daha yakın tarihli çalışmalarında erken dönem İslami kaynaklar yoğun bir şekilde eleştirilmekle birlikte tamamen reddedilmiyor. (Örneğin, bkz. Crone'un 1987 tarihli yayınları, Roman, Eyalet ve İslam Hukuku ve Meccan Trade and the Rise of Islam, bunların ikisi de erken İslam tarihinin belirli yönlerini sorgularken standart ana hatlarını var sayar; aynı şekilde Cook'un 2001 tarihli İslam Düşüncesinde Doğruyu Komuta Etme ve Yanlışı Yasaklama adlı kitabı , ki bu aynı zamanda erken dönem İslami kaynakları da güvenilir olarak zikreder.) Crone ve Cook daha sonra " Hacerizm: İslam Dünyasının Oluşumu " adlı kitaplarının ana tezinin yanlış olduğunu, tezi desteklemek için ellerinde bulunan kanıtların yeterli veya kendi içinde tutarlı olmadığını da ifade ettiler. Crone, kitabın "bir yüksek lisans denemesi" ve "kesin bir bulgu" değil "bir hipotez" olduğunu öne sürdü. 1972'de inşaat işçileri, Yemen'in Sana'a kentindeki bir camide - yaygın olarak Sana'a el yazmaları olarak bilinen - en eski Kuran'ların bir örneğini keşfettiler. Alman bilim adamı Gerd R. Puin yıllardır bu Kuran parçalarını araştırıyor. Araştırma ekibi, 8. yüzyılın başlarına tarihlenen el yazmalarının 35.000 mikrofilm fotoğrafını çekti. Puin, çalışmasının tamamını yayınlamadı, ancak alışılmadık ayet sıralamaları, küçük metin varyasyonları ve nadir imla stilleri kaydetti. Ayrıca bazı parşömenlerin yeniden kullanılmış parşömenler olduğunu öne sürdü. Puin, bunun sabit bir metnin aksine gelişen bir metni' ima ettiğine inanıyordu. Karl-Heinz Ohlig Kuran'ın Hristiyan/Yahudi kökenlerini ve ilgili metinleri araştırdı. Muhammed adını bu geleneğin bir parçası olarak (isim değil, Benedictus qui venit'teki gibi unvan, "kutsanmış") görür. Albrecht Noth ve Lawrence Conrad, Suriye'de Şam ve Sezariye, Mısır'da Fusat ve İskenderiye, Huzistan'da Tustar ve İspanya'da Cordoba gibi farklı şehirlerin ilk fethine ilişkin geleneksel İslami anlatılara şüpheyle yaklaşıyorlar; Anlatımlar göre şehirler belirli ve birbirinin tamamıyla aynı olan bir model ile Müslümanların eline düşüyordu;"Müslüman kuşatmacılara şehrin tahkimatında zayıf bir noktayı gösteren hain; şehirde kuşatılanların dikkatini başka yöne çeken bir kutlama; ardından surlara tırmanan birkaç hücum birliği, ... Allahu ekber! ... taarruz birliklerinin şehre girdiklerinin bir işareti olarak; kapılardan birinin içeriden açılması ve tüm ordunun hücum etmesi."Onlar bu anlatıların "tarihin anlatımı" olamayacağı, çok az tarihsel değeri olan basmakalıp öyküler olduğu sonucuna varırlar. Çağdaş bilim adamları, hadislerden ziyade tarihi kullanma ve onu -malzemenin hangi yönde yanlılaştırılmış olabileceğini tahmin etmeyi sağlayan ravilerin kabile ve siyasi bağlantıları açısından da- analiz etme eğiliminde olmuşlardır. Önemli bilim adamları şunlardır: Fred M. Donner Wilferd Madelung Gerald R. Hawting Jonathan Berkey Andrew Rippin Alternatif bir yaklaşım, Muhammed'in ölümünden sonraki erken dönem İslam tarihini anlatmak için doğruluğu kesin olmayan hadisleri kullandı. Buradaki anahtar, hadisleri MS yedinci ve sekizinci yüzyıllarda kentli Müslümanların kültürünü ve toplumunu şekillendiren kolektif hatıralar olarak analiz etmektir. Leor Halevi'nin Muhammed'in Mezarı: Ölüm Ayinleri ve İslam Toplumunun Oluşumu bu yaklaşımın bir örneğidir. Geleneksel ve akademik bilgileri birleştiren akademisyenler Birkaç bilim adamı, İslami ve Batı tarzı laik bilim arasındaki uçurumu kapatmaya çalıştı. Sherman Jackson Fazlur Rahman Ayrıca bakınız Muhammed'e Veraset Erken İslam tarihinin zaman çizelgesi 7. yüzyıl Müslüman tarihinin zaman çizelgesi 8. yüzyıl Müslüman tarihinin zaman çizelgesi Muhammed'in biyografileri listesi İslam fetihleri Kaynakça Kategori:Orta Çağ'da İslam Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Erken İslam Tarihçiliği

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi