Ermenistan-Türkiye ilişkileri

[bullvar_katip]

Ermenistan-Türkiye ilişkileri, Ermenistan ile Türkiye'nin 1918 yılından bu yana sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir. Tarihçe Türk-Ermeni ilişkileri Türklerin 11. yüzyılda Anadolu'ya göç etmeleriyle başlamış çok eski bir ilişkidir. Bahsedilen Türk göçü sonrası Ermeniler, Türklerin şimdiki adıyla Erzurum, Bitlis ve Van gibi şehirleri de kapsayan Ermeni Krallığı'nda kurdukları devletlerde yaşamış ve başta Osmanlı Devleti ile olmak üzere birçok karşılıklı çatışmaya girilmiştir. Osmanlı Devleti'nin son yıllarındaki parçalanma sürecinde ilişkiler daha da bozulmuş, Ermeniler eski Ermeni Krallığı topraklarında tekrar bağımsız bir Ermeni devleti kurmak istemişlerdir. Sanılanın aksine bazı kaynaklara göre Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı esnasındaki İttihat ve Terakki iktidarı döneminde Ermeni tebaasına karşı soykırım uygulamamıştır. Ancak I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu yenilmiş ve Artvin, Kars ve Iğdır'ın alınmasıyla bu düşmanlık iyice körüklenmiştir. 1918 yılında imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması, Ermenilerin Kafkaslar'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti adı altında başkenti Erivan olan bağımsız bir devlet kurmalarını sağladı. Kurulan bu devlette Ermeni Krallığı'nda bulunan ve Ermeni nüfusu yüksek olan Van, Bitlis ve Erzurum gibi şehirleri içermediğinden Türklere karşı bir başka tepki uyandırmıştır. Bu sırada Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'nda yenilmiş ve Anadolu'yu işgal eden İtilaf Devletleri güçlerine karşı Mustafa Kemal'in önderliği altında Türk Kurtuluş Savaşı başlamıştı. Kurtuluş Savaşı'nın Doğu Cephesi kumandanı Kazım Karabekir'in Ermeni kuvvetlerini yenilgiye uğratması sonucu 2 Aralık 1920 tarihinde Demokratik Ermeni Cumhuriyeti ile TBMM arasında Gümrü Antlaşması imzalandı ve böylece Türkiye ile Ermenistan arasındaki savaş sona erdi. Aynı tarihlerde Sovyetler Birliği Ermenistan'ın egemenliğini ele geçirdi. Ermenistan SSC kuruldu. Aynı zamanda Mustafa Kemal Türk-Ermeni ilişkilerini iyileştirmeye özen göstermiş ve bu sayede ikinci bir Türk-Ermeni çatışması (savaşı) gerçekleşmemiştir. Modern dönem Sovyetler Birliği'nin parçalanması üzerine 21 Eylül 1991 tarihinde de Ermenistan bağımsızlığını ilan etti. Türkiye, 16 Aralık 1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk devletlerden biri oldu. Ancak Ermenistan'ın Azerbaycan'a bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nı işgal etmesi yüzünden Ermenistan'la Azerbaycan arasında patlak veren savaş Türkiye'yle Ermenistan arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden oldu. 1993 yılında Türkiye Ermenistan'la olan sınır kapılarını insan ve mal trafiğine kapattı. Azerbaycan'la Ermenistan arasındaki savaş Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarının %20'sini ele geçirmesinden sonra 1994 yılında yapılan ateşkes anlaşmasıyla sona erdi. Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan 2011 yılının Temmuz ayında Ermeni dili ve edebiyatı yarışmasında öğrencilerden birinin, “Batı topraklarımızı Ağrı Dağı'yla birlikte geri alabilecek miyiz?” sorusuna yanıt olarak, "Karabağ'ı biz aldık, Ağrı'yı size bıraktık" diyerek Ermeni gençliğine Ağrı'yı Ermenistan topraklarına katmayı hedef göstermiş ve bu suretle Ermenistan'ın Türkiye üzerindeki toprak iddiasını yinelemiştir. Ermenistan Cumhuriyeti'nin Türkiye toprakları üzerindeki iddiası bu ülkenin Anayasa'sında da yerini almıştır. Ermenistan devlet armasının tanımlandığı Anayasa'nın 13. maddesinde, armanın ortasında Ermenilerin "Ararat" dedikleri Ağrı Dağı'nın tasvirinin yer aldığı ifade edilir. Nitekim Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır. Bir mülkte 10-15 dükkân kurularak başlatılan şehirleşme sonrası Millî Mücadele'nin ardından kent adı "Karaköse" adıyla değiştirilmiştir. 1946 yılında ise adı Ağrı yapılmıştır. Bu nedenlerle Ermenistan bölgede hak iddia etmektedir. Ancak bazı Türkler, bunun tam aksini söylemekte ve Osmanlı İmparatorluğu'nun, Ermenistan Krallığı'nı Ermenilerin Türk Adaleti istemelerinden dolayı fetih ettiğini belirtmekte; bazı Türkler ise Ermenistan Krallığı'nın, Osmanlı topraklarına zarar vermesi sonucu Osmanlı'nın Ermenistan'ı işgal ettiğini düşünmektedir. II. Dağlık Karabağ Savaşı ve takip eden dönem [[Dosya:Ilham Aliyev, First Lady Mehriban Aliyeva attend dinner hosted on behalf of Recep Tayyip Erdogan in Ankara 09.jpg|küçükresim|upright=1.05|Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, eski Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve eşi Mihriban Aliyeva Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde, 3 Haziran 2023]] 2020 Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermenistan kuvvetleri fiilen Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin yanında savaşmış iken, Türkiye Azerbaycan'ı desteklemiştir. Türk kuvvetlerin çatışmalara katılmış olduğu Ermenistan tarafından iddia edilmiştir. Savaş, Azerbaycan'ın askerî ve diplomatik zaferi ile sonuçlandı. 10 Kasım 2020 tarihinde Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan'ın Twitter'dan ateşkesi imzaladığını duyurunca, Türk medyası Ermenistan ile Türkiye ilişkilerinde yeni bir dönem başlayabileceğini belirtti ve sınır kapılarının açılabileceğini belirtti. Fakat şu an Türkiye'nin Ermenistan'da büyükelçiliği veya konsolosluğu bulunmamaktadır. Aralık 2021'de Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu iki ülke arasında normalleşme sürecinin başlatıldığını ve doğrudan görüşmelerin Azerbaycan ile istişare halinde yürütüleceğini duyurdu. Türkiye müzakere sürecinde eski Washington büyükelçisi Serdar Kılıç'ı özel temsilci olarak atarken, Ermenistan hükûmeti Meclis Başkan Yardımcısı Ruben Rubinyan'ı Ermenistan temsilcisi olarak görevlendirdi. Ocak 2022'de, Türkiye ve Ermenistan özel temsilcileri Moskova'da buluşarak ilişkilerin kesilmesinden 13 yıl sonra ilk yüz yüze diplomatik teması gerçekleştirildi. Normalleşme süreci kapsamında Ermenistan, Türk ürünlerine getirdiği yasağı kaldırdı ve iki ülke 2020'de kesilen doğrudan uçuşları tekrar başlatma kararı aldı. Sorunlar Ermeni Kırımı'nın tanınması Ermenistan Türkiye'nin 1915 yılında Osmanlı Devleti tarafından gerçekleştirilen Ermeni Kırımı'nın bir soykırım olduğunu ve bundan sorumlu olduğunu kabul etmesini talep etmektedir. Bu istek Türkiye tarafından reddedilmektedir ve Ermeni Kırımı'nın gerçekliği ile alakalı kesin bir bilgi yoktur. Dağlık Karabağ Ermeni Kırımı'nın tanınmasının yanı sıra Ermenistan'ın hukuken Azerbaycan'a ait olan Dağlık Karabağ'ı işgal altında bulundurması iki ülkenin diplomatik ilişkilerini ilerletmesini engelleyen önemli faktörlerden biri olarak tanımlanmıştır. Türkiye'nin Ermenistan'la olan sınırlarını kapatması Ermenistan ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Ermenistan bu sınır trafiğinin yeniden açılmasını talep etmektedir. Fakat Türkiye, Ermenistan'ın işgal altında bulundurduğu Azerbaycan topraklarını terk etmediği sürece sınırı açmayacağını ilan etti.Türkiye'ye göre nerdeyse iki dost diyebileceğimiz iki ülkenin biri olan Azerbaycan'a bir zarar gelmesi, iki ülkenin de kökenininde (Türklerin soyu Oğuz'dan gelmektedir) aynı olması ve Ermenistan'ın diğer Türk ülkelerine (Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan) ulaşım açısından bir sorun olması Türkiye'nin sınırlarını açmamasına bir nedendir. Metzamor Nükleer Santrali Ayrıca bakınız Türkiye'nin dış ilişkileri Azerbaycan-Türkiye ilişkileri Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri Dış bağlantılar Turkey and Armenia: Opening Minds, Opening Borders - Europe Report N°199 – 14 April 2009 (International Crisis Group) Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde Fransa açmazı, Mehmet Fatih Öztarsu Kaynakça Kategori:Türkiye'nin ikili ilişkileri Kategori:Ermenistan'ın ikili ilişkileri Kategori:Türkiye'nin Avrupa ülkeleri ile ikili ilişkileri