Finlandiya jeolojisi

[bullvar_katip]

[[Dosya:Bedrock_of_Finland.png|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Bedrock of Finland.png/220px-Bedrock of Finland.png|sağ|küçükresim| Finlandiya'nın büyük ölçekli jeolojik birimlerini gösteren harita. İskandinav Kaledonidleri (1) yeşil renkle gösterilmiştir. Kola Alanı ( Lapland Granülit kemeri ve Inari Kompleksi ) mavi renkte görülebilir (2). Karelya Alanı (3) turuncu renkli iken Svecofennian orojeni (4) mor renkte gösterilmiştir. Svecofennien orojeninden (başlıca rapakivi graniti ve Jotnian çökelleri ) daha genç alanlar beyazdır (5).]] Finlandiya'nın jeolojisi, jeolojik olarak çok genç ve çok eski malzemelerin bir karışımından oluşur. Yaygın kaya türleri ortognays, granit, metavolkanik ve metasedimanter kayaçlardır. Bunların üzerinde, örneğin eskerler, til ve deniz kili gibi, Kuvaterner buzul çağlarıyla bağlantılı olarak oluşmuş, yaygın olarak ince bir konsolide olmayan tortu tabakası bulunur. Dağ masifleri uzun zaman önce bir peneplene kadar aşındığı / erozyona uğradığı için topografik kabartma oldukça düzleşmiştir. Prekambriyen kalkan Finlandiya'nın ana kayası Baltık Kalkanı' (Fennoscandian Shield) a aittir ve Prekambriyen sırasında bir dizi orojenez (dağ oluşumu) tarafından oluşturulmuştur. Finlandiya'nın en eski kayaları, Arkeen çağına ait olanlar, doğu ve kuzeyde bulunur. Bu kayaçlar başlıca granitoyitler ve migmatitik gnayslardır. Orta ve batı Finlandiya'daki kayalar, Svecokarelian orojenezi sırasında ortaya çıkmış veya yerleşmiştir. Bu son orojenezi takiben rapakivi granitleri, Mezoproterozoyik ve Neoproterozoyik sırasında, özellikle Åland ve güneydoğuda Finlandiya'nın çeşitli yerlerine sokulmuştur . Jotnian çökelleri genellikle rapakivi granitleri ile birlikte oluşur. Prekambriyen zamanında var olan dağlar, Geç Mezoproterozoyik devre gelindiğinde çoktan düz bir arazi haline gelecek denli erozyona uğramıştı. Onlarca kilometreyi bulan Proterozoik erozyonla bugün Finlandiya'da görülen Prekambriyen kayaçlarının çoğu, antik masiflerin "kökleri"dir. Finlandiya, Baltık Kalkanı'nın daha eski bölümünde olduğu için, temel kayaları, kalkanın alanlar olarak bilinen daha eski üç alt bölümünden oluşur: Kola, Karelya ve Svecofennian bölgeleri. 1987'de Gaál ve Gorbaçov tarafından saptanan bu alt bölüm, 1.800 milyon yıl önce nihai birleşmelerinden önce alanların farklı jeolojik geçmişlerine dayanmaktadır. Kola Bölgesi bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Ukonkivi.jpg/220px-Ukonkivi.jpg|küçükresim| Inari Gölü'ndeki Ukonkivi adasının Kola Bölgesi kayaları Finlandiya'nın aşırı kuzeydoğusu, Kola Bölgesi'nin bir parçasıdır, çünkü Rusya'daki Kola Yarımadası'nın jeolojisi ile önemli bir benzerlik göstermekt. İnari Gölü çevresinde paragnays, ortognays ve yeşiltaş kuşakları bulunmaktadır. Finlandiya'nın bu bölgesindeki kayalar Arkeen ve Proterozoik yaştadır. Inari Gölü'nün güney ve batısında, Lapland Granülit Kuşağı olarak bilinen uzunlamasına ve kavisli bir granülit kaya bölgesi bulunur. Kemer in genişliği yer yer 80km ye kadar ulaşır. Kuşağın ana kayaçları migmatize grovak ve arjillitlerdir . Döküntü/Kırıntı zirkon çalışmaları, kuşağın metamorfik kayaçlarının tortul protolitinin 2900–1940 milyon yıldan daha eski olamayacağını göstermektedir. Kemerde kalk-alkalin kimyasının norit ve enderbit iç püskürmeleri vardır. Karelya Bölgesi bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Koli 14052011 akka-koli 13.JPG/220px-Koli 14052011 akka-koli 13.JPG|küçükresim| Koli Milli Parkı'nda Karelya Alanı kayaları Karelya Bölgesi veya Karelya Bloğu, Finlandiya'nın kuzeydoğu bölümünün Rusya'nın yakın bölgelerine uzanan ana kayasının çoğunu oluşturur. Karelya bölgesi, Arkeen ve Paleoproterozoic zamanlarda oluşan bir kaya kolajından oluşur. Kola Bölgesi'nin sınırı, Lapland Granülit Kuşağı'nın Karelya Bölgesi'nin kayaları üzerinden güneye doğru itildiği yerde hafifçe eğimli bir kopmadan (dekolmandan) oluşur. Karelya Bölgesi'ndeki arkeen kayaçları kuzey-güney orta dereceli yeşiltaş ve metasedimanter kuşaklardır. Bu kuşaklar, genellikle monzogranit ve granodiyorit olmak üzere granitoyitler tarafından kesilmektedir. Bu kuşak ve sokulumların yanı sıra ara basınçlarda oluşmuş metasedimanter gnays da vardır. Finlandiya-Rusya sınırının orta kısmı boyunca, Paleoproterozoyik'teki Kola Bölgesi ile Karelya Bölgesi arasındaki bir çarpışma sonucu oluştuğu düşünülen Karelya Bölgesi'nin bir alt birimi olan Belomorian bölgesi yer alır. Bu çarpışma, her iki kabuk bloğunun nihai birleşmesini işaret etti. Belomori arazisinin kayaları, orada yaygın olan granitoid gnayslar gibi, yüksek derecelidir . Central Lapland granitoid kompleksi, kuzey Finlandiya'nın iç kısmının çoğunu kaplar. Bu kayaçlar Svecofennien orojenezinin son aşamalarında oluşmuş ve çoğunlukla iri taneli granitlerden oluşmuştur. Oulu'nun güneydoğusundaki granitoid sokulumlarının hizalanması muhtemelen aynı kökeni paylaşıyor. Finlandiya'nın üç ofiyoliti, Karelya Bölgesi'nde ortaya çıkıyor . Bunlar Jormua, Outokumpu ve Nuttio ofiyolit kompleksleridir. Hepsi Paleoproterozoik zamanlarda yerleşti. Jormua ve Outokumpu ofiyolitleri, Svecofennian Alanı ile sınıra paralel ve yakınında yer alır. Ayrıca Svecovefennian Bölgesi sınırına doğru, bir üst üste bindirme düzenine yığılmış bir dizi başkalaşım geçirmiş Archean kayası vardır. Svecofenniyen Bölgesi [[Dosya:Rock_outcrop_Berghamn_Finland.JPG|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Rock outcrop Berghamn Finland.JPG/220px-Rock outcrop Berghamn Finland.JPG|küçükresim| Pargas belediyesindeki Berghamn adasında Svecofennian migmatit kaya çıkıntısı. Yüzeyin açık renkli kısımları granit, koyu kısımları mika şisttir .]] Finlandiya'nın güneybatı kısmı esas olarak Svecofennian Bölgesi veya Svecofennian orojene ait kayalardan oluşur. Bu kayalar her zaman Proterozoik yaştadır. Karelya Bölgesi (Arkeen ve Paleoproterozoyik kayalardan oluşan karışık) ile sınırı kuzeybatı-güneydoğu köşegenidir. Volkanik yayların birikmesi veya Svecofennien orojenezinin kıtasal çarpışmaları sırasında oluşan plütonik kayaçlar Svecofennian Bölgesinde yaygındır. Bu kayaçlar arasında en büyük gruplandırma, Orta Finlandiya, Güney Ostrobothnia ve Pirkanmaa'nın çoğunu kaplayan Orta Finlandiya granitoid kompleksidir. Svercofennian orojenezinin ardından araya sızarak giren granitoidler, güney Finlandiya'da Finlandiya Körfezi veya Ladoga Gölü'nün 100km çevresinde yaygındır. Lateorojenik granitler olarak adlandırılan bu granitler, genellikle granat ve kordiyerit içermeleri ve oldukça az sayıda mafik ve ara bileşimli kayaların eşlik etmesiyle ayırt edilirler. Dağınık küçük granitoyitler aynı bölge içinde yüzeylenir. Bunlar, 1810-1770 milyon yıl önce oluşmuş olan, Svecofennian orojenezi ile ilişkili güney Finlandiya'daki en genç granitoyidlerdir. Rapakivi graniti ve Jotnian tortusu [[Dosyayterlite_Suomi.jpg|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Pyterlite Suomi.jpg/220px-Pyterlite Suomi.jpg|küçükresim| Rusya sınırına yakın güneydoğu Finlandiya'daki Virolahti'den Rapakivi graniti]] Jotnian çökelleri, Baltık bölgesinde önemli bir başkalaşım geçirmemiş bilinen en eski tortullardır. Bu çökeller tipik olarak kuvarsça zengin kumtaşları, silttaşları, arkoz, şeyl ve konglomeralardır. Jotnian çökellerinin karakteristik kırmızı rengi, denizaltı (örneğin deniz dışı) koşullarda birikmelerinden kaynaklanmaktadır. Finlandiya'da Jotnian çökelleri , Bothnia Körfezi'nin kuzeydoğu ucundaki Oulu yakınlarındaki Muhos Graben'de ve daha güneyde Satakunta'da kıyıya yakın yerlerde meydana gelir. Jotnian kayaları ayrıca Finlandiya ve İsveç arasında Bothnia Körfezi'nde ve Güney Kvarken dahil Åland Denizi'nde açık denizde bulunur. Åland Denizi'ndeki bilinen Jotnian kayaları, gayri resmi olarak tanımlanmış Söderarm Formasyonuna ait kumtaşlarıdır. Bunların üzerinde Üst Riphean ve Vendiyen kumtaşları ve şeylleri vardır. Jotnian kayalarının, hatta bir Jotnian platformunun bir zamanlar Fennoscandia'nın çoğunu kapladığını ve bugünkü gibi birkaç bölgeyle sınırlı olmadığını gösteren kanıtlar var. Jotnian çökellerinin şu anda sınırlı coğrafi kapsamı, jeolojik zaman boyunca erozyona uğramalarına borçludur. Jotnian çökelleri kadar eski tortul kayaçlar düşük bir korunma potansiyeline sahiptir. Bazı Jotnian çökellerinin dağılımı, rapakivi granitinin oluşumu ile uzamsal olarak ilişkilidir. Korja ve çalışma arkadaşları (1993), Finlandiya Körfezi ve Bothnia Körfezi'ndeki Jotnian tortul-rapakivi granit çakışmasının bu konumlardaki Kıtasal kabuğun inceliğiyle ilgili olduğunu iddia ediyor. Alkali kayalar Permiyen yaşlı Kola Alkali Eyaletinin batı ve en güneydeki mostraları da dahil olmak üzere Finlandiya'da küçük alkali kayaçlar, karbonatitler ve kimberlitler mevcuttur. Kola Alkali Eyaletinin genellikle bir manto yükselmesi tarafından oluşturulan bir magmatik sıcak noktayı temsil ettiği varsayılır. Finlandiya'daki karbonatitler geniş bir yaş aralığına sahiptir, ancak hepsi üst mantonun "iyi karışmış" bir bölümünden türemiştir. Archean çağının Siilinjärvi karbonatit kompleksi, Dünya'nın en eski karbonatitlerinden biridir. Bilinen tüm kimberlitler Kuopio ve Kaavi kasabalarının yakınında yoğunlaşmıştır. Bunlar iki kümede gruplandırılmıştır ve diatremleri ve daykları içerir. Kaledonya kayaları [[Dosya:Saivaara.JPG|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Saivaara.JPG/220px-Saivaara.JPG|küçükresim| Kaledonya şist ve gnays, Saivaara'nın ( Enontekiö'de bir dağ) tepesinde, dağın alt kısmındaki tortul kayaları örten sert bir başlık oluşturur .]] Finlandiya'daki en genç kayalar, Enontekiö'de (ülkenin kuzeybatı kolunun en kuzeybatı kısmı) Kilpisjärvi yakınlarında bulunanlardır. Bu kayalar, Paleozoik zamanlarda toplanan İskandinav Kaledonidlerine aittir. Kaledonya orojenezi sırasında Finlandiya muhtemelen çökellerle kaplı batık bir ön bölge havzasıydı ; müteakip yükselme ve erozyon, tüm bu tortuları aşındırırdı. Finlandiya'da, Kaledonya napları, Archean çağının kalkan kayalarının üzerinde bulunur. Yaklaşık aynı bölgede meydana gelmesine rağmen İskandinav Kaledonidleri ve modern İskandinav Dağları ilgisizdir. Kuvaterner yatakları [[Dosya:Ice-age_glacial_striation_in_Finland.jpg|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Ice-age glacial striation in Finland.jpg/200px-Ice-age glacial striation in Finland.jpg|küçükresim|upright=0.91| Son buzul çağının etkileri: Otaniemi'deki buzul çizgileri]] [[Dosya:Hiittenharju_boulder_field_4.JPG|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Hiittenharju boulder field 4.JPG/200px-Hiittenharju boulder field 4.JPG|küçükresim|upright=0.91| Harjavalta'da dalga hareketinin oluşturduğu kayalık alan]] Kuvaterner döneminde aralıklı olarak Finlandiya'yı kaplayan buz tabakası İskandinav Dağları'ndan çıktı. Bazı tahminlere göre, Kuvaterner buzulları Finlandiya'da ortalama 25 m kayayı aşındırdı, erozyon derecesi oldukça değişkendir. Finlandiya'da aşınan malzemelerin bir kısmı Almanya, Polonya, Rusya ve Baltık ülkelerinde sona erdi. Kuvaterner buz tabakalarının sürükleyerek bıraktığı toprak Finlandiya'da her yerde bulunur. Finlandiya'nın geri kalanına kıyasla, güney kıyı bölgeleri, bölgede buzul erozyonunun daha belirgin bir rolünü kanıtlayan ince ve yamalı bir örtüye sahipken, Ostrobothnia ve Laponya'nın bazı kısımları kalın örtüleriyle öne çıkıyor. Weichsel buz tabakasının merkezi kısımları, maksimum genişleme zamanlarında soğuk bazlı koşullara sahipti. Bu nedenle, kuzey Finlandiya'da önceden var olan yer şekilleri ve tortular buzul erozyonundan kurtuldu ve şimdi özellikle iyi korunuyor. Buzun kuzeybatıdan güneydoğuya hareketi, Laponya'nın merkezinde hizalanmış bir davul hattı alanı bıraktı. Aynı bölgede bulunan yivli morenler, buzun hareketindeki batıdan doğuya daha sonraki bir değişikliği yansıtıyor. Son buzul erimesi sırasında, Finlandiya'nın buzsuz hale gelen ilk kısmı güneydoğu kıyısıydı ; bu, günümüzden 12.700 yıl önce (BP) Genç Dryas soğuk büyüsünden kısa bir süre önce meydana geldi. Buz örtüsü, Genç Dryas'tan sonra güneydoğuda geri çekilmeye devam ederken, doğu ve kuzeydoğuda da geri çekilme meydana geldi. Geri çekilme, güneydoğudan en hızlı şekilde gerçekleşti ve kuzeybatı Finlandiya'daki Tornio nehrinin alt kısmı, ülkenin buzsuz kalan son kısmı haline geldi. Son olarak, BP'nin 10.100 yılına gelindiğinde, buz örtüsü Finlandiya'yı neredeyse terk etti ve kaybolmadan önce İsveç ve Norveç'e çekildi. Buz geri çekilmesine, eskerlerin oluşumu ve varvlar olarak biriken ince taneli tortuların dağılması eşlik etti . Buz tabakası inceldikçe ve geri çekildikçe, buzul sonrası toparlanma nedeniyle arazi yükselmeye başladı. Buz geri çekildiğinde ve bugün devam eden bir süreçte kademeli olarak yükseldiğinde Finlandiya'nın çoğu su altındaydı. Tüm bölgeler aynı anda tamamen su altında kalmadı ve bir anda yaklaşık %62'sinin su altında kaldığı tahmin ediliyor. Antik kıyı şeridinin maksimum yüksekliği bölgeden bölgeye değişiyordu: güney Finlandiya'da 150 ila 160 m, orta Finlandiya'da yaklaşık 200 m ve doğu Finlandiya'da 220 m'ye kadar. Finlandiya buz ve sudan arındığında topraklar oluşmuş / gelişmiştir. Ana malzeme olarak Podzoller artık Finlandiya'nın arazi alanının yaklaşık %60'ını kaplamaktadır. Ekonomik jeoloji [[Dosya:Kittilä_mine.jpg|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Kittilä mine.jpg/220px-Kittilä mine.jpg|küçükresim| Kittilä, Laponya'da altın madeni]] [[Dosya:Uvarovite-291289.jpg|bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Uvarovite-291289.jpg/220px-Uvarovite-291289.jpg|küçükresim| Outokumpu'dan Uvarovite]] bağlantı=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Diopside-rare08-2-31a.jpg/220px-Diopside-rare08-2-31a.jpg|küçükresim| Outokumpu'dan krom diyopsit Finlandiya'da metal madenciliği 1530'da Ojamo demir madeninde başladı, ancak ülkede madencilik 1930'lara kadar çok azdı. 1910'da keşfedilen Outokumpu cevher yatağı, 20. yüzyılda Finlandiya'da madenciliğin gelişmesinin anahtarıydı. Outokumpu 1910'da açıldığında, Finlandiya'nın çıkarılan ilk sülfür cevheriydi . Bu maden 1989'da kapandı. Bir diğer önemli Fin madencilik kaynağı, 1920'lerden itibaren Kanadalı INCO tarafından çıkarılan Petsamo'nun nikeliydi . Ancak Petsamo ve madenleri 1944'te Moskova Mütarekesi sonucunda Sovyetler Birliği'ne kaptırıldı. 2001'den 2004'e kadar madenciliği yapılan metalik cevher sayısı on birden dörde düştü: Pyhäsalmi çinko madeni, Immet Mining Corporations (Kanada finanse ediyor) Nivala nikel madeni, Outokumpu Keminmaa krom madeni, Avesta Polarit Sodankylä altın madeni, ScanMining (İsveç tarafından finanse edilmektedir) Finlandiya'da bazı uranyum kaynakları var, ancak bugüne kadar sadece uranyum madenciliği ne özel ticari olarak uygun yatak tespit edilmedi. Karelya Bölgesinde, vanadyum için kullanılmış olan erken Paleoproterozoik yaştaki çeşitli katmanlı mafik iç püskürmeleri vardır. Finlandiya'nın metalik cevherlerinin çoğu, Paleoproterozoyik'te Svecofennian orojenezi sırasında veya ondan önceki karmaşık genişleme tektoniği döneminde oluştu. Metalik olmayan kaynaklar Metalik olmayan kaynaklar Finlandiya, 1979'dan beri Siilinjärvi karbonatitinde çıkarılan fosforu içerir, ilk olarak 1950'de keşfedilmiştir. Finlandiya'nın ana kayası çeşitli değerli taşlar içerir. Lahtojoki kimberlite mücevher kalitesinde granat ve elmas zenokristallere sahiptir. Finlandiya gelişen bir taş ocağı endüstrisine sahiptir. Fin boyutlu taş, tarihsel olarak Helsinki'deki binalar ve imparatorluk Rusya'sının Saint Petersburg ve Reval'i için kullanılmıştır. Bugün Fin taşının ana ithalatçıları Çin, Almanya, İtalya ve İsveç'tir. Finlandiya'da taş ocağından çıkarılan ebatlı taşlar, wiborgit türü rapakivi granit ve mermer gibi granitleri içerir. Finlandiya'nın şist bölgesinden gelen sabuntaşı da fırınlarda kullanılmak üzere çıkarılmaktadır. Ayrıca bakınız Salpausselka Notlar Kaynaklar Bibliyografya İljina, M.; Hanski, E. "Tornio-Näränkävaara Kuşağının Katmanlı Mafik Saldırıları". s. 100–137 Kohonen, J.; Rämö, OT "Sedimanter Kayaçlar, Diyabazlar ve Geç Kratonik Evrim". s. 563-603. Nironen, M. "Proterozoik Orojenik Granitoid Kayaçlar". s. 442-479. O'Brien, HE; Peltonen, P.; Vartiainen, H. "Kimberlitler, Karbonantitler ve Alkali Kayaçlar". s. 237-277. Peltonen, P. "Ofiyolitler". s. 237-277. Sorjonen-Ward, P.; Luukkonen, EJ "Arkean Kayalar". s. 18–99. Vaasjoki, M.; Korsman, K.; Koistinen, T. "Genel Bakış". s. 1-17. Dış bağlantılar Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar Kategori:Finlandiya coğrafyası