Fuyü Gırgıs dili

[bullvar_katip]

Fuyü Gırgıs dili ya da Fuyü Kırgızcası (Çincede 富裕柯尔克孜语 Fùyù Kēěrkèzī yǔ veya 富裕吉尔吉斯语 Fùyù Jíěrjísī yǔ), bazı Çin kaynaklarında "Heilongjiang Kırgızcası" (黑龙江柯尔克孜语 Hēilóngjiāng Kēěrkèzī yǔ) veya "Dongbei Kırgızcası" (东北柯尔克孜语 Dōngběi Kēěrkèzī yǔ) olarak da bilinir, Çin'in en doğusunda konuşulan Türk dilidir. Fuyü Kırgızlarının ana dilidir. "Kırgızca" olarak bilinmesine rağmen, Fuyü Gırgıs dili Orta Asya'da konuşulan Kırgızcadan çok farklıdır ve Hakasça ya da diğer Sibirya Türk dillerine daha çok benzer. Fuyü Gırgıs dilinin sabit bir yazı sistemi yok ve esasen sadece konuşma dili olarak işlev gösterir. 2017 yılı itibarıyla dilin sadece 15 konuşanı vardı; bunların çoğu da Heilongjiang Eyaleti-Qiqihar Şehri-Fuyu İlçesi'ne bağlı (五家子) ile Qijiazi (七家子) köylerinde yaşayan yaşlı insanlardır. Bu nedenle Fuyü Gırgıs dili tehlike altında olan bir dil olarak görülür. Geçmişi ve günümüzdeki durumu Fuyü Kırgızlarının ataları, Hakasçanın bir lehçesini konuşan Yenisey Kırgızlarıdır. 18. yüzıl Çungar-Çing Savaşları'nda Çing Hanedanı Çungar Hanlığı'nı yendi ve Çing Hükûmeti, Hakas halkının bir kısmını kıyısına taşıdı; bu insanlar, Çincede "Wuyur Nehri Kıyısındaki Beş Soy İsimli Kırgızlar" (, Wūyùěr Hépàn Wǔ Xìng Kēěrkèzī) olarak da bilinir. Bu insanların konuştukları Hakasça lehçesi, günümüzde "Fuyü Gırgıs" olarak bildiğimiz dildir. Fuyü Gırgıs dilinin kullanımı uzun zamandan beri azalma sürecindedir; bunun bazı nedenleri ise Fuyü Kırgızlarının Moğol ve Çin kültürlerine asimile olmaları, Fuyü Kırgızlarının sayısı az olması ve etnik gruplar arası evliliklerin çok olmasıdır. 1980'li yıllarda bu dili konuşabilen insanların sayısı 100 civarındaydı; yetişkinler daha çok Moğolca, çocuklar da daha çok Çince konuşurdu. 2006 yılında yapılmış bir araştırmaya göre, Fuyü Gırgıs dilini konuşabilen sadece 22 kişi vardı, bunların 18'i de Fuyu İlçesi'nde yaşardı. 2017 itibarıyla, hâlen Fuyu İlçesi'nde Fuyü Gırgıs dilini konuşabilen 15 kişi kalmıştır. Bu 15 kişinin arasında, Fuyü Gırgıs diliyle tam cümle kurabilen sadece 5 kişi var, bunların çoğu da 70 yaşı üzerindedir; basit cümleler kurabilen ve bazı sözcükler bilen kişilerin çoğu ise 60 yaşı üzerindedir. Günümüzde Fuyü Kırgızları hem diğer gruplarla hem de kendi aralarında konuştukları zaman en çok Çinceyi kullanırlar, fakat Moğolcayı kullanan Fuyü Kırgızları da vardır; Fuyü Gırgıs dilinin kendisi ise tehlike altında olan bir dildir. Ses bilgisi Dilbilimci 'nın çalışmalarına göre, Fuyü Gırgıs dilinin sekiz tane temel ünlü sesi vardır. Ünlülerin hem uzun hem de kısa formları var, fakat uzun ile kısa ünlü seslerinin arasındaki fark ancak ünsüz seslerin basitleştirildiği durumlarda ortaya çıkar; örneğin, Fuyü Gırgıs dilindeki kelimesinin Kırgızca'daki karşılığı şeklindedir. Fuyu Gırgıs dilinin 21 ünsüzü vardır. Çoğu diğer Türk dilinde olduğu gibi, Fuyü Gırgıs dilinde de bir sözcüğün vurgusu genel olarak en son hecesinde yer alır. Kelime ve dil bilgisi Sincan Kırgızlarından farklı olarak, Fuyü Kırgızları tarihin hiçbir zamanında İslam dinine inanmamıştır. Bu nedenle Fuyü Gırgıs dilinde hiç Arapça alıntı kelimesi yoktur. Bazı Farsça alıntı kelimeleri olsa da, bunların sayısı az ve bunlar Fuyü Kırgızlarının doğuya göç etmelerinden önce dile girmiş sözcüklerdir. Sincan Kırgızcası'yla karşılaştırıldığında, Fuyü Gırgıs dilindeki Türk dillerine özgü kelimelerin oranı daha yüksektir, ayrıca Moğolca ve Çinceden Fuyü Gırgıs diline girmiş büyük oranda alıntı kelimesi de mevcuttur. Dil bilgisi açısındansa Fuyü Gırgıs dili eklemeli bir dildir ve oldukça karmaşık bir çekim eki sistemine sahiptir. Ayrıca bakınız Hakasça Kırgızca Kaynakça Atıflar Literatür Hu Zhen-hua & Guy Imart, Fu-Yü Gïrgïs: A tentative description of the easternmost Turkic language, Papers on Inner Asia, 8, Bloomington, Research Institute for Inner Asian Studies, Indiana University, 1987. Johanson, Lars, The History of Turkic, "The Turkic Languages", Lars Johanson, Éva A. Csató (editörler), Routledge Language Familiy Descriptions, Londres, Routledge, 1998 (yeni bas.: 2006) . Salk, Gundula & Mambet Turdu, The « Fu-Yu Gïrgïs » according the present-day and the legendary past, Studia Turcologica Cracoviensia 4, Krakov, Księgarnia Akademicka, 1998 . Тенишев, Э.P., Фуюйcкиx Кыpгызoв язык, "Языки мира, Тюркские языки", ss. 455-459, Moskova, Izdatel'stvo Indrik, 1997 . Kategori:Çin'deki diller Kategori:Ölmek üzere olan Türk dilleri Kategori:Sibirya grubu