Gazzâlî

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Gazzâlî veya yaygın adıyla Îmam-ı Gazzâlî (1058, Tus - 18 Aralık 1111, Tus), İranlı İslam âlimi, mutasavvıfı, müderrisidir. Çeşitli yönlerden felsefeyi eleştirmesi ve dönemin bazı filozoflarını tekfir etmesiyle de bilinir. Hükema sıfatıyla da adlandırılmıştır. Fars asıllı olduğu sanılan Gazzâlî'nin lakapları Hüccetü'l-İslâm ve Zeynüddîndir. Genel olarak Gazzâlî ve İmam-ı Gazzâlî isimleriyle tanınmaktadır. Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde yaşamış olan en ünlü İslam bilginlerinden biridir. Hayatı ve yaşadığı dönem küçükresim|upright=1.18|Gazzâlî'nin otobiyografisi Gazzâlî, Hicri 450 (Miladi 1058) yılında İran'ın Horasan bölgesinin Tus şehrinde doğmuştur. İlk öğrenimini Tus'ta Ahmed bin Muhammed er-Razikânî'den almış, daha sonra Cürcân şehrine giderek Ebû Nasr el-İsmailî'den eğitim görmüş; daha sonra da 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi'nde öğrenim görmüş, itikadi düşünce olarak Ebü'l Hasan Eş'arî'den ve ameli görüş olarak ise Îmam Şafii'den etkilenmiştir. Hocası, İmam-ı Harameyn lakaplı Abdülmelik el-Cüveynî, 1085 yılında ölünce Gazzâlî, Nişabur'dan Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri Nizâmülmülk'ün yanına gider. Nizâmülmülk'ün huzurunda olan bir toplantıda verdiği cevaplarla diğer bilginlerden üstünlüğünü kanıtlayarak 1091 yılında Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nin baş müderrisliğine tayin edilir. Burada bilgisi ve edindiği öğrenci topluluğuyla kısa sürede ün ve saygınlık kazandı. Tasavvufa yöneldi ve Ebû Alî Farmedî'nin de tesiriyle bu alanda yoğunlaştı. Bu ilgi ve hac arzusuyla medresedeki vazifesini bırakarak 1095 yılında Bağdat'tan ayrıldı ve Şam'a gitti. Şam'da iki yıl kadar kaldıktan sonra 1097 yılında hacca gitti. Hac sonrası Şam'a döndü ve buradan Bağdat yoluyla tekrar Tus'a geçti. Şam ve Tus'ta bulunduğu sürede uzlet yaşamı sürdü ve tasavvuf alanında ilerledi. Bağdat'tan ayrılışından 11 yıl sonra, 1106 yılında Nizâmülmülk'ün oğlu Fahrülmülk'ün ricası üzerine Nişabur Nizamiye Medresesi'nde tekrar eğitim vermeye başladı. Buradan kısa süre sonra Tus'a dönerek yaptırdığı tekkede müritleriyle birlikte sufi yaşamı sürdü. Gazzâlî, 1111 (Hicri 505) yılında doğum yeri olan İran'ın Tus şehrinde öldü. küçükresim|upright=1.18|Gazzâlî'nin anıtının giriş kapısı Gazzâlî'nin yaşadığı dönemde İslam âleminde siyasî ve fikrî olarak büyük bir karmaşa hâkimdi. Bağdat'ta Abbasi halifelerinin gücü zayıflamasına karşın Büyük Selçuklu Devleti'nin sınırları giderek genişliyor ve nüfuzu da artıyordu. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın veziri Nizâmülmülk; savaş meydanlarında zaferler kazanıyor, ilim meclisleri denilen tartışma ortamlarını ve medreseleri açıyordu. Bu dönemde Mısır tahtında, İslam hilâfetinin başında, Şiî mezhebine bağlı Fâtımî Hanedanı vardı. Avrupa'da ise Endülüs Emevî Devleti gerilemekteydi. Birinci Haçlı Seferi de Gazzâlî döneminde yapılmış ve Gazzâlî 40 yaşında iken Antakya, Haçlılarca kuşatılmıştır. Bir yıl sonra da Haçlılar, Kudüs'ü ele geçirmişlerdir. Haşhaşîler tarikatının kurucusu Hasan Sabbah ve İranlı gök bilimci Ömer Hayyam da Gazzâlî ile aynı çağda yaşayan tanınmış kişilerdir. İslam âlemindeki bu karışıklığı, fikrî bir çöküntü tamamlıyordu. Fikir hayatı ve etkileri Gazzâlî'nin öğrenme merakı onun çok sayıda dini ve fikrî akımları araştırmasına neden oldu. Yaşadığı dönemde hakikati bulmak isteyen insanların dört kısıma ayrıldığını ve her birinin hakikati kendi yolunda aradığını gördü. Bunlar; felsefeciler, kelâmcılar, sûfiler, bâtınîlerdi. Hepsinin görüşlerini inceleyerek; kelâm, felsefe ve Bâtınîlik yolunu kitaplarında ayrıntılarıyla tenkit etti ve sûfilerin yolu olan tasavvufa yönelerek hakikati bu yolda aradı. Gazzâlî bu geçirdiği süreci El-Münkız Mine'd Dalal adlı kitabında şöyle anlatır; küçükresim|upright=1.18|Gazzâlî'nin kalem kutusu Gazzâlî'ye göre O dönemde İslamiyet'in birliğine kötü anlamda doğrudan etki edecek fikirler hızla yayılıyor, bir taraftan Yunan felsefesi ile İslam inancını yeniden yazmaya çalışan filozoflar, diğer yandan Kur'an'ın apaçık ayetlerini karanlık ve gizemli tefsirlere konu yapan Bâtınîler, İslam dinine ve Ehl-i sünnet itikadının bütünlüğüne büyük zarar veriyordu. Bâtınîlik, Gazzâlî'nin döneminde ortaya çıkmış ve Büyük Selçuklu veziri Nizâmülmülk bu görüşün üyeleri tarafından öldürülmüştür. Gazzâlî bu dönemde Ehl-i Sünnet dışı grupların görüşlerine karşı reddiyeler yazarak mücadele etmiş, Mutezile ve Bâtınîlik'e karşı altı tane eser yazmıştır. Felsefeye karşı verdiği mücadele ile İslam dünyasında felsefi düşüncenin gelişmesini önlediği düşünülmektedir. Yunan felsefesine karşı yazdığı reddiyeler sonucunda İbn Rüşd, İbn-i Tufeyl ve İbn Bacce gibi düşünürler felsefeyi ona karşı savunmak ihtiyacı duydular. Gazzâlî felsefe öğrenerek ve felsefi yöntemler kullanarak felsefecilerle tartışmış, sert eleştirilerini reddiyeler şeklinde yazarak Aristoteles, İbn-i Sina ve Farabi'nin üzerine yöneltmiştir. Gazzâlî'nin felsefeye yönelik olumsuz tutumuna karşın mantığın birçok yanını İslam din bilimlerine sokmada önemli katkısı olmuştur. küçükresim|upright=1.18|Kimya-i Saadet adlı kitabının 1308 tarihli kopyası Gazzâlî İslam inanç felsefesi olan Kelâm'ın daha çok akaid kısmına önem vermiş ve akıl yerine sezgiyi ön planda tutmuştur. Mantık ve münazara ilkelerini kullanmıştır. Bununla beraber Kelam ile tatmin olmayan Gazzâlî tasavvufa yönelerek aklın yerine mükaşefeyi koymuştur. Sûfizm ve Şeriat alanında büyük rol oynamış, Sûfizm kavramını şeriat yasaları ile birleştirmiş, eserlerinde tasavvufu ilk olarak teorik anlamda açıklamıştır. Çalışmalarında Ehl-i Sünnet görüşünü benimsediği ve diğer görüşlere karşıt olduğu da söylenebilir. Katkılarıyla tasavvufun uzun süre yaşayabilmesini sağladı. Gazzâlî Orta Çağ Müslüman ve Hristiyan filozoflarını büyük ölçüde etkilemiş, çalışmaları İslam dünyasında Avrupalı bilginlerin dikkatini çeken ilk şey olmuştur. Aziz Thomas Aquinas (1225-1274) bunlardan biridir. Gazzâlî'nin etkisi Aziz Thomas Aquinas'ın Hristiyan teolojisi ile ilgili çalışmalarıyla karşılaştırılsa da ikisi arasında metot ve inanç bakımından bazı büyük farklılıklar vardır. Gazzâlî Müslüman inancına sahip olmayan (Aristoteles ve Sokrates gibi Antik Yunan filozofları) düşünürleri ve onların fikirlerini reddeder. Thomas Aquinas ise Yunan ve Latin etkilerini çalışmalarında göstermiş ve bütün herkesi kucaklamıştır. Gazzâlî'nin kitapları birçok Batı diline çevrilmiştir. Eyyühe'l Veled adlı kitabı UNESCO tarafından 1951’de Fransızca'ya, İngilizce'ye ve İspanyolca'ya tercüme edilmiş ve bunun gibi birçok kitabı da çeşitli dillere çevrilerek basılmıştır. Gazzâlî ve tasavvuf küçükresim|sağ|upright=0.91|Gazzâlî'nin olduğu varsayılan mezar Gazzâlî'nin doğduğu ve büyüdüğü yer olan Tus, o yüzyılda büyük bir tasavvuf merkezi olarak anılıyordu. Gazzâlî'nin öğrencilik hayatında tasavvuf geri planda kaldı. Geçirmiş olduğu ruhsal bunalım sonrasında tasavvufa yöneldi. Silsile-i saâdât'tan olan hocası Ebu Ali Farmedi'den dersler alarak, tasavvuf konusunda icazet aldı. Gazzâlî'ye göre tasavvuf, insanın manevi hastalıklarından kurtulmasında en önemli etkendir. Kimya-i Saadet adlı eserinde şöyle der; Âlimlerin sınıflandırılması Gazzâlî hakikati araştıran âlimleri dört sınıfa ayırır. Bâtınîler: Hakikatin "imam"dan talim yolu ile öğrenileceğini kabül ederler. Filozoflar: Hakikatin bürhan, delil ve mantıkla öğrenileceğini kabûl ederler. Kelâmcılar: Rey ve istidlâl sahibi olduklarını kabül ederler. Mutasavvıflar: Hakikatin keşf ve ilhamla öğrenileceğini kabül ederler. Eserleri Gazzâlî'nin, risâle ve reddiyeleri ile birlikte 500'e yakın kitap yazdığı hakkında bilgiler vardır. Mısırlı bilim insanı Abdurrahman Bedevî yapmış olduğu araştırmalara göre, Gazzâlî'nin 457 adet kitap yazdığını belirtir. Ancak günümüze kadar ulaşan eserlerinin sayısı 75 tanedir. İhya-u Ulumi'd-din - Gazzâlî'nin en çok bilinen ve en büyük eseridir. Bu kitapta fıkıh ve tasavvuf konuları ele alınmıştır. Dört kısımdan oluşur. Kitap yazılışından bu yana İslâm dünyasında çok okunan kitaplar arasındadır. Kitaba dair çeşitli şerhlerde yazılmıştır. El münkız mine'd Dalal - Bu kitabında, hakikate nasıl eriştiğini anlatmakta ve bazı fırkaları inceleyerek tenkit etmektedir. Makaasidü'l Felasife - Felsefeyi tenkit etmeden önceki incelemesidir. El Mustafa - Fıkıh usûlü'ne ait konular içerir, dört bölümden oluşmaktadır. Tehafütü'l Felasife - Aristo felsefesine tenkit amacıyla yazılmıştır. El İktisad fi'l İtikad - Kitap, itikad konuları içerir. Kimya-i Saadet - iman ve ahlaka ait konuları içerir. İhya'u Ulûmi'd Dîn kitabının kısa bir Farsçaya çevrisi niteliğini taşır. El Kıstasü'l Müstakim ve Fedâih-ul-Bâtınîyye - Bâtınîlere reddiye ve eleştiri olarak yazılmıştır. Bidayetü'l Hidaye - Din ve ahlak bilgilerini öğreten bir kitaptır. Birinci kısmında zahirî ibadet ve ahlaktan ikinci kısmında kalbin itaat ve isyanı konusunu ele alır. Daha sonra göz, kulak, dil, cinsiyet uzuvları, eller ve ayakların güzel kullanılmasından söz eder. Son bölümünde kalbin iki yüzlülük ve kibir gibi kötülüklerden temizlenmesi konularını anlatır. Miyarül İlim Mihekkun Nazar Mişkatü'l Envar - Nur Suresi 35. Ayet'in tefsîridir. İlahi nurların sırları hakkında yazılmış tasavvufi eserdir. Tefsir'u Yâkûti't Te'vîl Cevâhir'ül Kur'ân El Bâsıt El Vâsit Maksaadü'l–Esnâ fi Şerhi'l-Esmâü'l Hüsnâ Makaasıd Maznun'ü Bih la Gayri Ehlih El Vecîz Fedâihu'l Bâtıniyye: Batınilere tenkit ve reddiye olarak yazılmıştır. Mizanü'l Amel Faysal ül-tefrika beyne'l –İslâm ve'z-zendeka İlcam ül-avam an İlm-i Kelâm El Mustazhiri Er-Redd ül-cemil Ala Sarih Kitab ül-erbain Minhac ül-abidin Eyyühe'l Veled Mükâşefetü'l-Kulûb - 111 babtan oluşan tasavvufi eserdir. Nasihatü'l Müluk Ed-Dürc Mafsalü'l Hilaf Hüccetü'l Hak el-İmlâ alâ Müşkilâti'l-İhyâ - İhya-u Ulumi'd-din'de anlaşılması zor olan noktaları aydınlatmak için yazdı. Popüler kültürdeki yeri 2020-2021 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinde Cemal Toktaş tarafından canlandırılmıştır. Dipnotlar Abdülğâfir el-Farisî (ö. 529/1135) – Gazalî'nin bir öğrencisi el-Siyâk li Tarihi Nîsâburunun el-Muntahab mine's-Siyâk li Tarihi Nîsâbur başlıklı kısa yazısında, Ebu'l-Muzaffer Muhammed bin Ahmed el-Ebiverdî'nin (ö. 507/1113) Gazalî hakkındaki övgü şiirinde, Ebu Bekir bin el-Arabî (ö. 543/1143) – Gazalî'nin diğer öğrencisi el-Avâsım mine'l-Kavâsım adlı kitabında, İbn Asâkir (ö. 581/1176) – Tebyinü Kâzibi'l-Müfterî ve Tarihu Dimeşk adlı kitaplarında, İbnü'l-Cevzî (ö. 597/1201) el-Muntazam fi't-Tarih adlı kitabında, Yâkut el-Hamevî (ö. 626/1228) Mu'cemü'l-Büldân adlı kitabında, Ali İbnü'l-Esîr (ö. 636/1239) El-Kamil fi't-Tarih Cilt 10. sayfa 173. Sıbt ibnü'l-Cevzî (ö. 654/1257) Mir'âtü'z-Zaman adlı kitabında, İbn Kesir (ö. 774/1373) el-Bidâye ve'n-Nihâye adlı kitabında, Kaynakça Dış bağlantılar Ebu Hamid el-Gazalî Kategori:1058 doğumlular Kategori:1111 yılında ölenler Kategori:Ahlâkçılar Kategori:İranlı dinî liderler Kategori:Nişabur doğumlular Kategori:Mutasavvıflar Kategori:Orta Çağ filozofları Kategori:İslam filozofları Kategori:Tus doğumlular Kategori:Tus'ta ölenler Kategori:Şafiî fıkıh âlimleri Kategori:Eşariler Kategori:Şafiiler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Gazzâlî

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi