Gülru Necipoğlu

bullvar_katip · 28 Mayıs 2024

Gülru Necipoğlu Kafadar, 3 Nisan 1956, İstanbul doğumlu bir sanat ve mimarlık tarihi profesörüdür. 1987 yılında ders vermeye başladığı Harvard Üniversitesi'nin Sanat ve Mimarlık Tarihi Bölümü'nde 1993'ten beri Ağa Han Profesörü ve Ağa Han İslam Mimarisi Programı'nın direktörüdür. Doktora derecesini 1986'da Harvard Üniversitesi'nde, lisans derecesini Wesleyan Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü'nde ve lise eğitimini İstanbul Robert Lisesi'nde tamamlamıştır. Osmanlı tarihçisi ve Harvard Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Cemal Kafadar'ın eşidir. Necipoğlu Amerikan Felsefe Cemiyeti, , İngiliz Akademisi ve İtalya’da (Vicenza) “Andrea Palladio Uluslararası Mimarlık Çalışmaları Merkezi 'ne daimi üye olarak seçilmiştir. 2013 ve 2014 yıllarında ’e bağlı Sanat Tarihi Ensitüsü’nde davetli öğretim üyesi, ve 2013 yılında İngiltere'de Cambridge Üniversitesi’nde “Slade Güzel Sanatlar Profesörü” olarak bulundu. The Arts of Ornamental Geometry (2017), Sinan Çağı (2014), Age of Sinan (2006), ve Topkapı Scroll (1996) ödül kazanan kitaplarıdır. Çok sayıda kitap ve makaleleri başta İngilizce olmak üzere Türkçe, Fransızca, İspanyolca, Farsça ve Arapça dillerinde yayınlandı. Necipoğlu erken modern dönem İslam sanatları ve mimarisi alanında, özellikle de Akdeniz bölgesinde uzmanlaşmıştır. Yayınlanmış eserleri Osmanlı görsel kültürü; erken modern dönem İslam sanatı ve mimarisi üzerine karşılaştırmalı çalışmalar (Osmanlı, İran Safevi ve Hint Babürlü imparatorlukları); Doğu-Batı kültürlerarası sanatsal ve mimari etkileşimler (Osmanlı, Bizans ve Rönesans İtalyası); Osmanlı ve İslam mimarisinde teknik çizim ve geometri pratikleri, soyutlama ve bezeme estetiği gibi konular içermektedir. Ayrıca İslam sanatı ve Oryantalizm alanlarındaki çağdaş yorumların metodolojik ve tarih yazımsal sorunlarını da irdeleyen yayınları vardır. Kariyer ve Eserler Necipoğlu 1975 yılında İstanbul’da Robert Lisesi’nden mezun oldu. Geç Ortaçağ ve Rönesans dönemleri üzerine yoğunlaştığı lisans derecesini 1979’da Wesleyan Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde tamamladı. Lisans eğitimi sırasında öğrenci değişim programı kapsamında 1978 yılını Williams College’ta geçirdi. 1982’de Harvard Üniversitesi’nden İslam Sanatı ve Mimarisi alanında yüksek lisans derecesini, ardından aynı üniversiteden 1986’da doktora derecesini aldı. Oleg Grabar danışmanlığında hazırladığı doktora tezi, The Formation of an Ottoman Imperial Tradition: The Topkapı Palace in the 15th and 16th Centuries (Osmanlı İmparatorluk Geleneğinin Oluşumu: 15. ve 16. yüzyıllarda Topkapı Sarayı), 1986 “Kral Fahd İslam Mimarisi Konusunda Araştırma Mükemmeliyeti Büyük Ödülü”ne layık görülmüştür (King Fahd Grand Prize for Excellence of Research in Islamic Architecture). 1986-87 yılında Columbia Üniversitesi’nde Mellon doktora sonrası araştırma bursunu kazanarak yaptığı çalışmalara dayanan “The Life of an Imperial Monument: Hagia Sophia after Byzantium” makalesi Hagia Sophia: From the Age of Justinian to the Present, haz. Robert Mark and Ahmet Çakmak (1992) derlemesi içinde yayınladı. Şimdilerde güncellik kazanan bu çalışmanın kısaltılmış Türkçe tercümesi Toplumsal Tarih 254 (2015)’te basılmıştır. Necipoğlu’nun ilk makalelerinden biri, “15. ve 16. Yüzyıl Osmanlı Mimarlık Pratiğinde Planlar ve Modeller,” 1986’da Mimarlık Tarihçileri Cemiyeti'nin ) “genç bir yazar tarafından yazılmış en iyi makale” ödülünü kazandı. “Muhteşem Süleyman ve Osmanlı-Habsburg-Papalık Rekabeti Bağlamında İktidarın Temsili” başlıklı makalesi 1991’de Türk Çalışmaları Derneği tarafından verilen “herhangi bir disiplinde yayınlanmış en iyi makale” olarak ödüllendirildi. İlk kitabı, Mimari, Tören ve İktidar: 15. ve 16. Yüzyıllarda Topkapı Sarayı (MIT, 1991) için Aptullah Kuran’ın yazdığı kapak tanıtımı bu eseri “Osmanlı mimarlık tarihi hakkında yazılmış temel yapıtlardan biri” olarak değerlendirdi. Yazarın özgün analitik bakış açısı 1996’da yayınlanan Howard Crane’in kitap değerlendirmesinde methedildi: “Profesör Necipoğlu’nun kitabının en büyük başarısı mimari form, işlev, mekansal düzen, ve sembolizm arasındaki ilişkiyi açık ve kesin bir biçimde ortaya koymasındadır. Mimari, Tören ve İktidar hem titiz bir akademik çalışma hem de kavrayışlı bir yorumlama örneğidir. Kitap, Osmanlı İmpatorluğu'nun mutlakiyetçi iktidar kavramını anlamanın önemli anahtarlarından biri olan bu anıtı canladırmaktadır.” Burada ilk kez kullanılan geniş kapsamlı birincil kaynaklar Bizans, İtalyan, İslami-Osmanlı mimari kültürleri ve pratikleri arasındaki diyaloğu ve paralellikleri sergilemektedir. 1994 yılında Priscilla Soucek kitabı şöyle değerlendirmiştir: “Necipoğlu, Osmanlı saray mimarisi ve törenlerine ilişkin gelecekte yapılacak çalışmalara sağlam bir zemin hazırlamıştır. Gerçekten takdire şayan bir başarı.” John Carswell’e göre alanında bir “dönüm noktası” olan bu kitap Topkapı Sarayı’nın mimari programını yorumlayan ilk akademik çalışmalardan biridir. 2007 yılında kitabın Türkçe tercümesi yayınlandı (YKY, yeniden basım 2014). Necipoğlu’nun bu sözde “gösterişsiz” saraya getirdiği imparatorluk yorumu, İslami saray mimarisi konusundaki sonraki çalışmalara yeni perspektifler açtı. Bu konu daha sonra Necipoğlu tarafından 1993’te derlenen şu ciltte ele alındı: Modern Öncesi İslam Dünyası’nda Saraylar. Bu cilde ayrıca “Modern Öncesi İslam Dünyası’nın Saray Mimarisi’nde Değişen Paradigmalar” başlıklı bir giriş yazısı ile “Osmanlı, Safevi ve Babürlü Saraylarında Bakışın Çerçevelenmesi” başlıklı bir makaleyle katkıda bulundu. Necipoğlu’nun Topkapı Parşömeni: İslam Mimarisinde Geometri ve Süsleme (Getty, 1995) kitabı, Amerikan Yayıncılar Derneği tarafından “Mimari ve Şehir Planlaması Üzerine En İyi Yeni Kitap” ödülüne layık görüldü. Kitap 1996’da iki ödül daha kazandı: Mimarlık Tarihçileri Cemiyeti tarafından verilen “ Mimarlık ve Şehircilik Kitap Ödülü” ile Orta Doğu Çalışmaları Derneği ( ) tarafından verilen “ Kitap Ödülü.” Bu çalışma, şimdiye dek modern öncesi İslam dünyasının mimarlık pratiklerinde merkezi önemi gözden kaçmış olan kağıt üstündeki teknik çizimlere odaklanarak, geometrik süsleme ve mukarnas desenlerinin tasarımını yorumlar. Kitap, Necipoğlu’nun üretimini geç 15. yüzyıl Timuri-Türkmen dünyasına ve özellikle Tebriz’e atfettiği, Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde muhafaza edilen bir tomarın tıpkıbasımını ve analizini içerir. Yazarın Topkapı Parşömeni olarak adlandırdığı bu 30 metreyi aşan tomar, mimarlara model oluşturması maksadıyla çizilmiş iki ve üç boyutlu geometrik desenler ile hat örneklerini içermektedir. Kitap, matematiksel bilimlerin, mimarlık pratiğindeki büyük önemini kanıtlar. Ayrıca, girih olarak bilinen geometrik bezeme üslubunun kuramsal, estetik, ve felsefi boyutlarına ışık tutar. Kitabın değerlendirmesinde şöyle yazar: “İslami bilim ve sanat arasındaki ilişki meselesi araştırmalarda o kadar sık tekrarlanmıştır ki, artık neredeyse bir klişe haline gelmiştir. Ama kuramsal çalışmalar ile Necipoğlu’nun ‘uygulamalı geometri’ olarak adlandırdığı sanatsal pratikler arasındaki asıl bağ şimdiye dek hiçbir zaman bu derecede dikkat ve titizlikle ortaya konmamıştır.” Necipoğlu, bu ufuk açıcı çalışmasında İslam sanatında geometrinin anlamı ve işlevi üzerine yapılagelen Oryantalist ve indirgemeci varsayımlara karşı çıkar. Topkapı Parşömeni’nin bilimsel ve kültürel bağlamlarını derinlemesine incelerken, Ortaçağ İslam dünyasında yaygın felsefi ve estetik kuramların ışığında geometrik desenlerin çok katmanlı anlamlarını yorumlar. Oleg Grabar tanıtım yazısında bu eseri “İslam sanatı üzerine geçmiş yüz yılda yazılmış en iyi kitap” olarak değerlendirir ve şöyle devam eder “Bu [kitap], İslam sanatında geometrinin neden bu denli önemli hale geldiğini anlamamızı belirleyen bir şaheser.” Priscilla Soucek’e göre kitap “yalnızca bir dizi mimari çizimin izahından çok daha öteye gider.” Ona göre “Kitabın geniş kapsamı ve özenli arşiv çalışması, Ortaçağ İslam dünyası görsel geleneklerinde geometrik süslemenin rolü hakkında yeni bir temel atıyor, ve doğrusu modern öncesi İslami bölgelerdeki diğer süsleme geleneklerini yorumlamaya yönelik geniş kapsamlı bir tartışmaya önayak oluyor.” Godfrey Goodwin, Necipoğlu’nun kavramsal analizini “kusursuz” bulur ve şöyle belirtir: “İslam sanatını ve temelini teşkil eden kavramları ciddiyetle çalışan herkes için bu kitap temel bir okumadır ve öyle de kalacaktır. Zamanla yeni ayrıntılar eklenebilir, fakat o hiçbir zaman aşılamayacaktır. O kendi sonsuzluğunu yaratıyor.” Kitap 2000 yılında İngilizce’den Farsça’ya çevrildi. The Getty Görsel Kütüphanesi kitabın İngilizce versiyonun tamamına çevrimiçi erişim sağlamaktadır. Benzer bir konu Necipoğlu’nun derlediği Bezemesel Geometri Sanatları: Birbirine Geçmeli Benzer ve Komplemanter Şekiller Hakkında Farsça bir El Kitabı' nda (Brill, 2017) ele alındı. Çeşitli matematik uzmanlarının yazılarını bir araya getiren kitap, Necipoğlu’nun giriş makalesi, “Bezemesel Geometriler: Görsel Sanatlar ve Matematiksel Bilimler Kesişiminde Anonim bir Farsça El Kitabı,” ile başlıyor. Bu eser 2018’de İslami/İrani çalışmalar alanındaki en iyi yeni kitaplardan biri seçildi ve İran Kültür Bakanlığı tarafından “Yılın Kitabı Dünya Ödülü”ne değer görüldü. Yayınlandığı günden beri kitap yalnızca sanat, mimarlık ve bilim tarihçileri için değil; aynı zamanda matematikçiler, fizikçiler, sanatçılar ve mimarlar için de önemli bir kaynak haline geldi. Necipoğlu’nun The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire (Reaktion, 2005, yeniden basım 2011) kitabı, Kitap Ödülü (Onursal Mansiyon) ve tarafından Fuat Köprülü Kitap Ödülü’ne layık görüldü. Genişletilmiş Türkçe çevirisi, Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu'nda Mimari Kültür (Bilgi, 2013, yeniden basım 2017), En İyi Özgün Araştırma dalında Necip Fazıl Kitap Ödülü’nü kazandı. Bu kitap, Osmanlı mimarisinde “adab normlarının” banilerin sosyal statüsü ve yapıların coğrafi konumuna uygun biçimde belirlenmesinde rol oynayan Mimarbaşı Sinan’ın (ö. 1588) eserlerine getirdiği özgün yaklaşım ile dünya çapında ilgi gördü. Sinan’ın eserleri hakkındaki çalışmalarda kronolojik üslup ve biçimsel analiz baskın çıkarken, Howard Crane’in belirttiği gibi “Necipoğlu’nun kitabının en güçlü yönü halihazırda mevcut biçimsel paradigmayı aşıp, şimdiye dek keşfedilmemiş fakat oldukça zengin tarihsel belgeler –arşiv kayıtları, vakfiyeler, resmi tarihyazımı, diplomatik yazışmalar ve seyahat anlatıları- aracılığıyla ortaya koyduğu gerçekten ezber bozucu yorumla mimarbaşının eserlerinin tarihsel bağlamını inşa etmesidir.” Çiğdem Kafescioğlu’na göre bu kitapta sergilenen yaklaşım yerleşik paradigmalardan farklıdır: “Necipoğlu, Osmanlı mimari kültürünü erken modern Akdeniz dünyasında konumlandırır ve eşzamanlı İtalyan Rönesans mimarisi ile süregelen kültürler-arası etkileşimlere ışık tutar." Catherine Asher çalışmayı şöyle niteler: “Bu cilt 16. yüzyıl Osmanlı Türkiyesi üzerine bir başyapıt. Necipoğlu ansiklopedik kapsamda bir eser yaratmış, Sinan ve onun muhitine dair muazzam yenilikte ve aydınlatıcı mahiyette bir kavrayış sunmuştur.” Necipoğlu 1993’ten bu yana Muqarnas dergisinin (10-37nci ciltler , Brill) editörüdür. Çeşitli konularda derlediği kitaplardan biri de ile birlikte hazırladığı Bezeme Sanatları Tarihi: Küreselden Yerele’dir (Princeton, 2016). “Orta Çağ’dan bugüne bezeme sanatlarının ilk geniş çaplı evrensel tarihi” olarak tanımlanan eser, bu konuya getirdiğiküresel boyutta yenilikçi ve eleştirel yaklaşımından ötürü takdir topladı. Kitap “süsleme üzerine sunduğu kaydadeğer yeni bakış açısı” dolayısıyla övgüye değer öncül bir çalışma olarak karşılandı. Derlemenin içindeki makaleler süslemenin işlevine dair özgün yorumlar içerir; tarihyazımı, kültürlerarası etkileşimler, soyutlamacı estetik, taşınabilirlik gibi temalara değinir. Necipoğlu’nun bir diğer derlemesi de F. Barry Flood ile birlikte hazırladığı İslam Sanatı ve Mimarisi için bir Rehber’dir (Wiley Blackwell Companions to Art History, 2 cilt, 2017). İçinde elliden fazla makale içeren derleme akademisyenler, öğrenciler ve meraklılar için önemli bir elkitabı haline geldi. Her iki cilt mevcut bilimsel yaklaşımlar yerine, yeni bir kronolojik-coğrafi paradigmaya göre düzenlenmiş, eleştirel tarihsel bir yaklaşım sunarak alanı yeniden biçimlendirmiştir. Editörlerin birlikte oluşturduğu giriş yazısı, “İslam Sanatı ve Mimarlık Tarihine Yaklaşımlar: Kavramlar, Yöntemler ve Tarihyazımları,” sunulan bu yeni kavramsallaştırmayı açıklamaktadır. Necipoğlu iki önemli tarihçi Cemal Kafadar ve Cornell Fleischer ile birlikte Bilgi Hazineleri: Osmanlı Saray Kütüphanesi’nin Bir Envanteri, 1502/3-1503/4 (Brill 2019) kitabını derledi. Bu iki ciltlik eser Budapeşte’deki Macaristan Bilimler Akademisi’nde korunan benzersiz bir elyazmasına odaklanmaktadır. Sultan II. Mehmed ve II. Bayezid’in Topkapı Sarayı Enderun Hazinesi’ndeki kitap koleksiyonlarının saray kütüphanecisi tarafından hazırlanmış bir kataloğudur. Necipoğlu’nun giriş yazısı “Osmanlı Sarayı Kütüphanesi’nde Bilginin Mekansal Düzeni: Ansiklopedik bir Koleksiyon ve Envanteri,” bu belgeyi çeşitli açılardan yorumlar. Bin sayfayı aşan birinci ciltte yer alan 28 makale, kitap kataloğunda kelam, fıkıh, tasavvuf, ahlak, siyaset, edebiyat, ve matematiksel ilimlere uzanan çeşitli bilgi dallarına göre gruplandırılan Arapça, Farsça, Türkçe ve “Moğolca” eserleri incelemiştir. İkinci ciltte kataloğun tıpkıbasımı ve transliterasyonu yer almaktadır. Fabrizio Speziale’nin değerlendirmesinde, iki ciltlik eser “bugün hala akademik çalışmalarda yeterince ele alınmamış Müslüman toplumlarda kütüphanelerin tarihi, işlevi, ve tertibi ile aynı zamanda diğer İslami kültürel ve siyasi kurumlarla bağları” gibi konulara yaptığı büyük katkı dolayısıyla methdilmiştir. Konrad Hirschler, “muazzam” ve “uzun yıllar bizimle olacak, çığır açıcı bir çalışma” olarak nitelendirdiği değerlendirmede, bu kitabı “Osmanlı çalışmaları ya da düşünce ve kütüphaneler tarihiyle ilgilenen herkes için zorunlu bir okuma” olarak vasıflandırır. Necipoğlu’nun ismi 2012 yılında Akdeniz Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde açılan yeni bir konferans salonuna verilmiştir. Necipoğlu 2014’te, kuruluşunun 91. yıldönümü kutlamalarında, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin 91 en etkili kadınından biri olarak seçilmiştir. Ağa Han Mimarlık Ödülü Yönetim Kurulu’na 2015-2018 yılları arasında Ekselansları Ağa Han tarafından üye olarak davet edilmiştir. Dış bağlantılar Detaylı özgeçmiş ve eserleri için Makalelerine çevrimiçi erişim sağlamak için The Age of Sinan kitabi üzerine söyleşi için "Interview with Professor Gülru Necipoğlu" ("Gülru Necipoğlu ile Söyleşi"), haz. Gizem Tongo, the Graduate Journal of the History Department, Boğaziçi University, Istanbul (2010). "Sinan: A Divine Architect," belgesel, Yön. Remmelt Lukkien (DVD, Lasso Film & TV Production, AVRO TV ve VOX POPULI Films, 2008). Mimar Sinan’ın Dehası, Rönesans Etkileri ve Mimari Kültür Üzerine Gülru Necipoğlu’yla Söyleşi Gülru Necipoğlu’yla “Türkiye’de Mimarlık ve Mimarlık Tarihi Eğitimi” Üzerine Arkitera Mimarlık Tarihi Söyleşileri: Gülru Necipoğlu Radikal Kitap: Sinan Nasıl Deha Oldu? Bianet: Prof. Dr. Gülru Necipoğlu ile Söyleşi Skylife: Sinan Çağı'nın İzinde Eserleri Muqarnas: An Annual on the Visual Cultures of the Islamic World (Leiden and Boston: Brill, 1993'ten beri), haz. Gülru Necipoğlu. Studies and Sources on Islamic Art and Architecture: Supplements to Muqarnas (Leiden and Boston: Brill, 1993'ten beri), haz. Gülru Necipoğlu. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4), 2 cilt, haz. Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar, Cornell H. Fleischer (Supplements to Muqarnas, cilt 14, Leiden, Boston: Brill, 2019). Necipoğlu’nun giriş yazısı, “The Spatial Organization of Knowledge in the Ottoman Palace Library: An Encyclopedic Collection and Its Inventory.” A Companion to Islamic Art and Architecture, 2 cilt., haz. Finbarr Barry Flood ve Gülru Necipoğlu, Wiley Blackwell Companions to Art History (Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 2017). Giriş yazısı: "Frameworks of Islamic Art and Architectural History: Concepts, Approaches and Historiographies." The Arts of Ornamental Geometry: A Persian Compendium on Similar and Complementary Interlocking Figures, haz. Gülru Necipoğlu (Supplements to Muqarnas, cilt 13, Leiden: Brill, 2017). Histories of Ornament: From Global to Local, haz. Gülru Necipoğlu ve Alina Payne (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2016). Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarî Kültür, çev. Gül Çağalı-Güven, (Istanbul: Bilgi, 2013, yeniden basım, 2017). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı: Mimari, Tören ve İktidar, çev. Ruşen Sezer (Yapı ve Kredi Bankası, Istanbul, 2007, yeniden basım 2014). Sinan’s Autobiographies: Five Sixteenth-Century Texts. Giriş yazısı, haz. ve çev. Howard Crane ve Esra Akın. Önsöz ve haz. Gülru Necipoğlu (Supplements to Muqarnas, vol. 11, Leiden and Boston: Brill, 2006). The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire (London: Reaktion Books, 2005, ikinci baskı 2011). Handasa va Tazyin dar Mi‘mari-yi Islami: Tomar-i Topkapı, çev. Mihrdad Qayyumi Bidhindi (Tehran, Kitabkhana-yi Milli-yi Iran, 1379). The Topkapı Scroll—Geometry and Ornament in Islamic Architecture, The Getty Center for the History of Art and the Humanities, Oxford University Press, 1995. [The Getty Virtual Library online erişim için bkz.: . Palaces in the Pre-Modern Islamic World, haz. Gülru Necipoğlu, Özel Sayı, Ars Orientalis, 23 (1993). Necipoğlu’nun bu ciltteki yazıları: “Shifting Paradigms in the Palatial Architecture of the Pre-Modern Islamic World” (3-27); “Framing of the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces” (303-342). Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. New York, Boston: MIT and Architectural History Foundation. ISBN . Kaynakça Kategori:Türk sanat tarihçileri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Robert Lisesinde öğrenim görenler

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Gülru Necipoğlu

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi