Gürcü mitolojisi

[bullvar_katip]

Gürcü mitolojisi, Hristiyanlık etkisinin görülmeye başladığı tarihten önceki Gürcülerin mitolojisini ifade eder. Gürcü mitleri ve efsaneleri esas olarak popüler masallarla günümüze ulaşmıştır. Bu efsanelerin çoğu, 3 ve 4. yüzyıllarda Gürcistan'ın Hristiyanlaşmasıyla dini efsanelerle kaynaşmıştır. Diğer mitolojiler gibi, Gürcü mitolojisi de binlerce yıldır etkileşim içinde olduğu kültürlerden etkilenmiştir. Gürcü mitolojisi, Güney Kafkas halklarının yerli mitolojilerinden türemiştir. Bu halkların tarihöncesi dönemde ortaya çıkışı Diaohi, Kolhis ve İberya krallıklarının kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Bilimsel görüş birliğine göre, Ön Kartveliler (muhtemelen Muşkiler ile özdeş) Antik Anadolu kökenliydi ve dini görüşleri Hattiler, Hititler, Hurriler, Urartular ve Ermeniler'den etkilenmişti. Mitoloji, daha sonraki dönemde Antik Yunanlar, Vaniahlar ve İranlılardan etkilenmiştir. İranlılar ile kastedilen hem kuzeyde yaşayan Doğu İranî topluluk İskitler (hatta İskit mitolojisinden türeyen Oset mitolojisinde İskit mitolojisi kısmen korunmuştur), hem de Zerdüştlük inancına sahip Antik Pers İmparatorluğu'dur. Pers İmparatorlukları, Kafkasya'da halklar üzerinde kalıcı bir iz bırakmıştır. Gürcistan'ın her yeri aynı anda Hristiyanlaşmamıştır: ovadaki halk beşinci yüzyılda Hristiyanlığa geçerken, Kafkasya'daki dağlık vadilerde yaşayanlar 15 ve 16. yüzyıllarda Hristiyanlığa daha yüzeysel bir biçimde geçmiştir. Bu yüzden, ova bölgesindeki pagan efsaneleri, ulusal tarihler ve edebi klasiklerdeki kısa pasajlar yoluyla parça parça ve zayıf bir şekilde korunmuştur. Gürcü ovalarındaki pagan inanç ve uygulamaları kısmen günümüze ulaşmış olsa da, Hristiyanlıktan büyük ölçüde etkilenmiştir. Mitoloji, tarihsel olarak, geleneksel toplumda nesilden nesile aktarılan sözlü tarih işlevi gördü. Aynı zamanda toplumun yapısını, yaşam tarzını, kültürünü ve ahlakî değerlerini tanımlayan bir modeldi. Bundan dolayı toplumların dünya vizyonunu, kimliğini ve kültürel gelişme düzeyini anlamamıza yardımcı lmaktadır. Gürcü mitolojisi bütüncül sistem yönünü kaybettiğinden bilimsel olarak incelenmesi bazı zorlukları barındırmaktadır. Bunun temel nedeni, geleneksel olarak sadece sözlü biçimde var olması ve insanların hafızalarının ise zamanla sınırlı olmasıdır. Dahası, bu konularda bilgi sahibi olabileceğimiz yazılı kaynaklar da bulunmamaktadır. Gürcü edebiyatında ortaya çıkan ilk yazılı eser Hristiyanlığın Gürcistan’da resmî bir din olarak tanındığı miladî 4. yüzyıla aittir. Hıristiyan yazarlar, doğal olarak, Gürcistan halkının eski dinlerini tasvir eden mitlerle ilgilenmediler, dolayısıyla bunlar kayıt altına alınamadı. Ayrıca kilise, pagan inancının karakteristik özelliklerini taşıyan halka açık eğlenceleri ve bunlara eşlik eden halk şarkılarının icrasına izin vermedi. Bu inceleme oldukça geniş ve derin süreçleri ele alma iddiasındadır. Çalışmada folklorik anlatıların yanı sıra bazı etnografik ve arkeolojik materyaller de kullanılmıştır. Efsanenin kendini koruma ve yenilenme yeteneğine sahip olduğu fikrinden hareketle bu çalışmada karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. Dinden kopuk mitolojik bir sistem yok edildiğinde onun farklı unsurları, motifler ve tasvirler şeklinde folklorik yazı birimlerinde, halk gelenekleri ve günlük olaylar şeklinde etnografyada, resim ve süsleme şeklinde sanat eserlerinde kendine yer bulur. Bu tür materyallerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi Gürcülerin algılarındaki mitolojik evrene işaret eder, bu da Gürcü mitolojisinin farklı konuları ve imgeleri üzerine geliştirilen söylemlerin temelini oluşturdu. Günümüze kadar ulaştığı şekliyle Gürcü mitolojisi antik toplumların evreni nasıl algıladığı, toplumların dayandığı kurallar, tanrısal güçlerle olan ilişkilerin ritüeller aracılığıyla nasıl yönetiltiği ve doğal düzenin sürdürülmesinde insana nasıl bir rol biçildiği hakkında fikir vermektedir. Okuyucu bu monografide yukarıdaki değinilere de cevap bulacaktır. Gürcistan Kafkasya’nın bir parçası olduğundan Gürcü mitolojisinin bazı konuları Kafkas mitolojisi bağlamında sunulmuştur. Haliyle, bazı içerikler ve imgeler ortak Kafkas kaynağından gelmektedir. Ek olarak, mevcut karşılaştırmalı çalışma Gürcü ve Kuzey Kafkas halklarının folklorik ve etnografik yaşamlarına ve arkeolojik bulgular vasıtasıyla eserlere yansıyan yaratıcı süreçlerin homojenliğiyle beraber kültürel dünya görüşlerinin yakınlığını da ortaya koymaktadır. Bu varsayım, Kafkas Mitolojisi adlı Gürcüce kitabımda ve Gürcü-Kafkas Halkbilimi İlişkileri: 19-20. Yüzyıl Kaynakları ve Çağdaş Anlatılar adlı projenin Özet Raporu’nda ortaya koyduğumuz araştırma sonuçlarına dayanmaktadır. Çalışma, ek olarak Gürcü mitolojisinden metinleri de içermektedir. Tiflis İvane Javakhishvili Devlet Üniversitesi’nin dünya genelindeki üniversitelerle yoğun iş birliği hem tarihsel hem de günümüz Gürcistan ve Kafkasya üzerine yürütülen çalışmalaraolan ilgiyi artırmaktadır. Kitapta işlenen konular ve materyaller Kafkasya ve Gürcistan-Kafkasya ilişkileri ile ilgilenen farklı seviyedeki yabancı uyruklu öğrencilere verilen akademik dersleri de zenginleştirmiştir. Tarih, antropoloji, etnoloji, din çalışmaları ve genel olarak Gürcistan çalışmaları alanlarında uzmanlaşmış beşerî bilimler yüksek lisans ve doktora programlarındaki yabancı uyruklu öğrenciler özellikle Gürcü mitolojisi ile yakından ilgilenmektedirler. Değişim programlarına katılan bu öğrenciler almış oldukları Gürcü mitolojisi dersiyle alanda daha donanımlı hale gelmekte ve belirli konularda çıkarımlarda bulunma yetisi kazanmaktadırlar. https://www.postkitap.com/gurcu-mitolojisi Gürcü mitolojisindeki doğaüstü varlıkların listesi Tanrılar Adgilis Deda (ადგილის დედა) : Kuzeydoğu Gürcistan'ın dağlık bölgelerinde (Hevsureti gibi), belirli yerlerin ve gezginlerin efendisi olarak görülen bereket ve çiftlik hayvanlarının tanrıçası. Gümüş takılar takan güzel bir kadın olarak tasvir edilir. Ainina ve Danina (აინინა და დანინა) : Kartlis Tshovreba'da bahsedilen bir çift tanrıça. Apsat (აფსათი) : Svan mitolojisinde kuş ve hayvanların tanrısı. Armazi (არმაზი) : Baş tanrı. Barbale (ბარბალე) : Sığır, kümes hayvanları ve kadınların doğurganlığı, güneş ve şifa tanrıçası. Batonebi (ბატონები) : hastalığın ruhları. Batonebi'den enfekte olan biri varsa, kişinin ailesi hazırladıkları özel yiyecek ve şekerleri ağacın altına yerleştirerek Batonebi'yi yatıştırmaya çalışır. Gürcistan'ın kırsal bölgelerinde "Batonebi" bulaşıcı hastalıkları tanımlayan terim olarak kullanılmaktadır. Beri-Bera (ბერი ბერა) : Gürcistan'ın doğusunda ibadet edilen doğurganlık, hasat ve hayvan tanrısı. Her yılın sonunda adına festival yapılır. Boçi (ბოჩი) : Sığırların koruyucu azizi. Dali (დალი), Svanca: 'Dæl' : avcılık tanrıçası. Gatsi ve Gaim (გაცი და გაიმი) : Orta Çağ yıllıklarına göre İber panteonundaki tanrılar. Ghmerti (ღმერთი) : Yüce tanrı ve tanrıların panteonunun başı. Evrenin yaratıcısı ve güçlü efendisidir. Evreni altın bir tahttan yönettiği dokuzuncu gökyüzünde yaşar. Kamar (ყამარი) Gökyüzü tanrısının kızı. İlahi ateşin sembolüdür. Güzel görünüşüne âşık olan Amirani onu gökyüzünden kaçırmıştır. Lamaria veya Lamara (ლამარია) : doğurganlık, sığır ve kalp tanrıçası. Mamber (მამბერი) : Svaneti ve diğer dağlık bölgelerde ibadet edilen kurtların efendisi. Miçpa (მიჭპა) : Kış aylarında Svaneti'de ibadet edilen sığır ve diğer evcil hayvanların koruyucu tanrısı. Mindort-batoni (მინდორთ ბატონი) : Vadilerin, tarlaların ve kır çiçeklerinin tanrısı. İnsanlar, kendi topraklarında bir şey yetiştirmeye başlamadan önce veya verimli toprakları keşfetmeden evvel ondan izin almalıdır. Kızı Mindort-brdzanebeli, çiçeklerin güzel tanrıçasıdır. Mindort-brdzanebeli (მინდორთ ბრძანებელი) : Çiçek tanrıçası. Tanrı Mindort-batoni'nin kızıdır. Polenlerini besleyerek bitkilerin üzerine çırpınır. Oçopintre (ოჭოპინტრე) : Orman ruhu ve vahşi hayvanların koruyucusu. Adının ilk kısmı olan (oço, ოჭო) antik Pagan tanrısı Boçi ile ilişkilidir. Adının ikinci kısmı ise (pintre, პინტრე) Yunan tanrısı Pan ile bağlantılıdır. Bir keçinin bacakları ve boynuzlarıyla doğan Oçopintre, tanrıça Dali'ye hayvanları gütmesinde yardımcı olur. Ormanına giren kişinin kaderinin tamamen onun elinde olduğuna inanılırdı. Tamar (თამარი) : Sabah Yıldızı'nı köleleştiren ve hava durumunu kontrol eden tanrıça. Tetri Giorgi (თეთრი გიორგი, "Beyaz Giorgi"), Yorgi'nin Kaheti'de anıldığı adı. Tevdore (თევდორე) : tarım ve atların tanrısı. Tskarişdida (წკარიშდიდა) : Megrel folklorunda nehir, göl ve balıkların denizkızına benzeyen tanrıçası. İnsanlara karşı sihirli güçler kullanır. Zaden (ზადენი) : I. Parnavaz tarafından kurulan panteondaki bereket tanrısı. Yarıtanrılar, kahramanlar, ve kayda değer insanlar Amiran (ამირანი) : Efsanevi kahraman ve yarı tanrı. Yunan Prometheus'un eşdeğeri. Betkil : Svan mitolojisindeki efsanevi avcıdır. Dali ile olan aşkı ile meşhurdur. Dali'yi aldattıktan sonra uçurumdan düşerek ölmüştür. İahsar (იახსარი) : Şeytanları ve canavarları öldürmek için maceralarında Kopala'ya yardım eden efsanevi kahraman. Ghvtis Şvilni (ღვთის შვილნი) : İnsanları koruyan, iyi ürünler ve süt verimi sağlayan, devis ve kudiani cadılarına karşı savaşan bir grup yarı tanrı. Kopala (კოპალა) : Efsanevi kahraman, güçlü savaşçı ve şeytan katili - aynı zamanda yıldırım tanrısı. Kviria (კვირია) : Ghmerti ve insanlar arasındaki iletişimi sağlayan tanrıların oğlu ve kahraman. Natsiliani (ნაწილიანი) : Tanrılardan sihirli hediyeler veya ilahi işaretler alan insanlar. Ruhlar, yaratıklar ve diğer varlıklar küçükresim|"Tarielis shebma devebtan". Alkarısı (ალი) : Gebe kadınlara, yaşlılara ve ormanda, mağaralarda veya harabelerde rastladığı bebeklere eziyet eden Lilith benzeri şeytan. Devi (დევი) : Herhangi bir kafası kesilirse kafasını yenileyebilen çok başlı devler. Dobilni - genellikle kadın, çocuk veya hayvan şeklinde ortaya çıkan hastalık yayıcı ruhlar. Gveleşapi (გველეშაპი) : Göl, nehir ve su kaynaklarında hüküm süren ve yaşayan kötü yılanlar. Folklorda, su ile ilgili felaketlerle ilişkilendirilirler ve kahramanlara karşı savaşırlar. Kaci (ქაჯი) : Genellikle sihir bozucu, şeytani metal işçileri olarak tasvir edilen ruh ırkı. Kudiani (კუდიანი) : Büyük dişleri ve kuyruğu olan, iğrenç kambur cadı (kudi, კუდი, "kuyruk"). Matsil (მაცილი) : Yeraltı dünyasından gelen, gezginleri ve avcıları rahatsız eden kötü ruhlar. Kopala, halk hikâyelerinde bu ruhları yenmeye çalışır. Oçokoçi (ოჩოკოჩი) : Megrel mitolojisinde avcılarla çatışan orman figürü Paskunci (ფასკუნჯი) : Kahraman ve insanlara yardım eden feniks benzeri figür. Yer altı dünyasında yaşar ve oradaki yılanlarla çatışır. Kahramanlar Paskunci'nin tüylerinden birini yakarak Paskunci'yi yardıma çağırırdı. Paskunci, onları başka yerlere taşıyabilir ve yaralarını veya hastalıklarını iyileştirebilirdi. Diğer bazı efsanelerde, paskunciler insanlara zulm ederken tasvir edilir. Kurşa (ყურშა) : Dali ve Amirani gibi çeşitli mitolojik figürlerle ilişkilendirilen efsanevi av köpeği. Raşi (რაში) : Sihirli kanatlı at. Rokap (როკაპი) : Kötü ruh, Kudiani'lerin (cadılar) lideri. Ayrıca bakınız Antik Ermeni dini Yunan mitolojisi Pers mitolojisi Kaynakça Kategori:Gürcü mitolojisi