Hariciye Nezâreti

[bullvar_katip]

[[Dosya:Mehemet aali.jpg|300px|küçükresim|8 kez Hariciye Nazırlığı yapmış olan Mehmed Emin Âli Paşa]]Hariciye Nazırlığı ya da Hariciye Nezareti Son dönem Osmanlı Hükümetlerinde devletin dış siyasetini yürütmekle görevli, günümüzdeki Dışişleri bakanlığı'na karşılık gelen kurumdur. İstanbul'da günümüzde İstanbul Valiliği işlevini gören Babıali binasında sadrazamlıkla aynı binayı paylaşmıştır. 19. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti'nde dışişleri Reis-ül Küttablar tarafından yürütülürdü. Dış ülkelerle yapılan yazışmalardan ise Babıali Tercüme Odası sorumluydu. Osmanlı Devleti'nin Avrupa'dan aldığı borçların artması, Avrupa ülkelerinin Yunan Bağımsızlık Savaşında gözlendiği gibi Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmaya başlaması gibi nedenler Osmanlı Devleti'ni Avrupa başkentlerine elçiler göndermeye ve dış ilişkileri yönetecek bir devlet kuruluşu kurmaya zorladı. Padişah II. Mahmut'un yaptığı reformlar çerçevesinde 1835 yılında Reis-ül Küttablık, Umur-ı Hariciye Nazırlığı adıyla yeniden örgütlendi. 1836 yılında son Reis-ül Küttab Yozgatlı Akif Paşa'ya Hariciye Nazırı unvanı verildi ve elçilikler de bu daireye bağlandı. Hariciye Nazırlığına ilk atanan devlet adamlarının çoğu Tercüme Odası'ndan yetişmiş kimselerdi. Bu kişilerin çoğu sadrazamlığa kadar yükselmiş, bazıları Hariciye Nazırlığı göreviyle sadrazamlık görevi arasında defalarca mekik dokumuşlardır. Örneğin Tanzimat'ın önde gelen devlet adamlarından Mustafa Reşit Paşa 4 kez Hariciye Nazırlığı, 6 kez de sadrazamlık görevinde bulunmuş. Tanzimat döneminin diğer önemli isimlerinden Âli Paşa 8 kez Hariciye Nazırlığı, 5 kez de sadrazamlık yapmış, Fuat Paşa ise 5 kez Hariciye Nazırlığı, 2 kez de sadrazamlık yapmıştır. 1844-1871 yılları arasındaki 25 yılda bu iki devlet adamı defalarca Hariciye Nazırlığı görevini yürüterek, bu kuruma karakterini kazandırmışlardır. [[Dosya:Каратодори.jpg|küçükresim|200px|Rum asıllı Hariciye Nazırı Aleksandros Karatodori]]Hariciye Nezareti II. Abdülhamit'in padişahlık yıllarında 1885, 1889, 1900 ve 1902 yıllarında 4 kez Salname-i Umur-ı Nezaret-i Hariciyye adında yayınlanan Salnameler Hariciye Nazırlığı hakkında geniş bir bilgi kaynaklarıdır. Müslüman olmayan Osmanlı devlet adamları da 4 kez Hariciye Nazırlığına getirilmiştir. 93 Harbi'nden sonra imzalanan Berlin Antlaşması'nın müzakerelerini yürüten Rum asıllı Aleksandros Karatodori ve Sava Paşa, 1879 yılında, Osmanlı Ermeni devlet adamı Gabriel Noradunkyan 1912 yılında, Katolik Rum devlet adamı Yusuf Franko Paşa ise 1919 yılında Hariciye Nazırlığı görevini yürütmüşlerdir. 4 Kasım 1922 tarihine kadar görev yapan Ahmed İzzet Paşa Osmanlı Devleti'nin en son Hariciye Nazırıdır. Cumhuriyet kurulduktan sonra Hariciye Nazırlığı Ankara'ya taşındı, önce Hariciye Vekaleti, sonra da Dışişleri Bakanlığı adını aldı. Nazırlar listesi Akif Paşa (1836) Ahmed Hulusi Paşa (1836-1837) Mustafa Reşit Paşa (1837-1838) Mehmed Nuri Efendi (1838-1839) Mustafa Reşit Paşa (1839-1841) Sadık Rıfat Paşa (1841) İbrahim Sarim Paşa (1841-1843) Sadık Rıfat Paşa (1843-1844) Mehmed Şekib Efendi (1844) Mehmed Emin Âli Paşa (1844-1845) Mustafa Reşit Paşa (1845-1846) Mehmed Emin Âli Paşa (1846-1848) Sadık Rıfat Paşa (1848-1848) Mehmed Emin Âli Paşa (1848-1852) Keçecizade Fuat Paşa (1852-1853) Sadık Rıfat Paşa (1853) Mustafa Reşit Paşa (1853-1854) Mehmed Emin Âli Paşa (1854) Mehmed Esad Safvet Efendi (1854-1855) vekâleten Keçecizade Fuat Paşa (1855-1856) Mehmed Emin Âli Paşa (1856) İbrahim Edhem Paşa (1856-1857) Ali Galib Paşa (1857) Mehmed Emin Âli Paşa (1857) Keçecizade Fuat Paşa (1857-1858) Mahmud Nedim Paşa (1858-1860) vekâleten Mehmed Esad Safvet Efendi (1860) vekâleten Mehmed Emin Âli Paşa (1860-1861) Keçecizade Fuat Paşa (1861) Mehmed Emin Âli Paşa (1861-1867) Keçecizade Fuat Paşa (1867-1869) Mehmed Esad Safvet Paşa (1869) Mehmed Emin Âli Paşa (1869-1871) Server Paşa (1871-1872) Mehmed Cemil Paşa (1872) Halil Şerif Paşa (1872-1873) Mehmed Esad Saffet Paşa (1873) Mehmed Raşid Paşa (1873-1874) Ahmed Arifi Paşa (1874) Mehmed Esad Saffet Paşa (1874-1875) Mehmed Raşid Paşa (1875-1876) Mehmed Esad Saffet Paşa (1876-1877) Ahmed Arifi Paşa (1877) Server Paşa (1877-1878) Mehmed Esad Saffet Paşa (1878) Asım Mehmed Paşa (1878) Aleksandros Karatodori (1878-1879) Mehmed Esad Saffet Paşa (1879) Sava Paşa (1879-1880) Abidin Paşa (1880) Asım Mehmed Paşa (1880-1881) Kürt Said Paşa (1881-1882) Asım Mehmed Paşa (1882) Mehmed Esad Saffet Paşa (1882) Ahmed Arifi Paşa (1882-1884) Asım Mehmed Paşa (1884-1885) Kürt Said Paşa (1885-1896) Turhan Paşa (1896-1899) Said Halim Paşa (1899) Ahmed Tevfik Paşa (1899-1909) Mehmed Rifat Paşa (1909-1911) İbrahim Hakkı Paşa (1911) Mustafa Asım Bey (1911-1912) Gabriel Noradunkyan (1912-1913) Said Halim Paşa (1913-1915) Halil Bey (1915-1917) Ahmed Nesimi Bey (1917-1918) Mehmed Nabi Bey (1918) Mustafa Reşit Paşa (1918-1919) Yusuf Franko Paşa (1919) Damat Ferid Paşa (1919) Abdüllatif Safa Bey (1919) Mustafa Reşit Paşa (1919-1920) Abdüllatif Safa Bey (1920) Damat Ferid Paşa (1920) Abdüllatif Safa Bey (1920-1921) Ahmed İzzet Paşa (1921-1922) Ayrıca bakınız Son dönem Osmanlı Hükümeti Kaynakça