Hezârfen Ahmed Çelebi

bullvar_katip · 21 Mayıs 2024

Hezârfen Ahmed Çelebi (Osmanlıca: هزارفنّ أحمد چلبی‎, d. 1609 - ö. 1640), Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme isimli ünlü eserinde yer alan, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olduğuna inanılan efsanevi Müslüman Türk bilginidir. Hezârfen Ahmed Çelebi, Seyahatnâme'de geçen anlatısına göre 1632 yılında lodoslu bir havada Galata Kulesi'nden kuş kanatlarına benzer bir araç takarak kendini boşluğa bırakmış, İstanbul Boğazı'nda 3358 metre süzülerek Üsküdar'da yer alan Doğancılar Meydanı'na inmiş ve bu olayla halk arasında tanınmıştır. Ancak modern Osmanlı tarihçileri ve mühendisler tarafından hikâyenin bilimsel açıdan tutarsız olması ve başka herhangi bir tarihsel kaynakta geçmemesi neden gösterilerek bir "efsane" olduğu savunulur. İsimler Hezârfen Ahmed Çelebi'nin adında geçen hezâr sözcüğü Farsça kökenli bir sözcük olup anlamına gelmekte ve Ermenice ve Kürtçede (Kurmancî) hazar biçiminde kullanılmaktadır. Hezârfen ise "bin fenli, yani "bin hüneri olan, çok şey bilen" anlamına sahiptir. Çelebi sözcüğü ise anlamlarına gelen, Osmanlı İmparatorluğu'nun neredeyse tüm dönemlerinde kullanılmış Süryanice kökenli bir unvandır. Olayın geçtiği kaynaklar 1554–1562 yılları arasında Avusturya adına Kostantiniyye elçiliği yapmış olan Ogier Ghislain de Busbecq, "bir Türkün uçuş denemesi yaptığını" kaynaklarında belirtmiştir. Ancak, Busbecq'in bu ifadesi doğruysa bile Evliyâ Çelebi'den yaklaşık 75 sene önceye dayanmaktadır ve Hezârfen Ahmed Çelebi ile ilgisizdir. Hezârfen Ahmed Çelebi'den bahseden tek tarihsel kaynak, Evliyâ Çelebi'nin 10 ciltlik Seyahatnâme'sinde geçen üç satır uzunluğundaki ifadeden ibarettir. Evliyâ Çelebi eserinde şunları yazmıştır: Akademik görüşler Tarihsel görüşler 261x261px|küçükresim|Hezârfen'in temsilî uçuş güzergâhı.Osmanlı İmparatorluğu'nun maliye kayıtlarını içeren arşivlerde, IV. Murad zamanında (1623–40) hediye olarak bir kese altın sikke verildiğine dair hiçbir bilgi yer almamaktadır. Aynı zamanda bu görece önemli olayın tek kaydı, "esere renk katmak için abartılarla dolu" olarak tanımlanmış ünlü Osmanlı seyyahı Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme eserinde bulunduğu için, pek çok Osmanlı tarihçisi bu nedenlerden ötürü bu hikâyeye şüphe ile yaklaşmaktadır. Tarihçi İlber Ortaylı, pek çok kez Hezârfen'in uçuşunu "Evliyâ Çelebi'nin masalı, uydurma, efsane veya hikâye" olarak tanımlamıştır. Tarihçi Halil İnalcık da bu iddiaya destek vermiş, konu hakkında şunları demiştir: "İlber Hoca'nın düşünce ve analizlerine kesinlikle katılıyorum. Yanlış olan, yıllarca roman tarzındaki bu efsanelerin gerçek diye tarih kitaplarında yer alması ve okutulmasıdır. Bunları düzeltmemiz gerekir." Halil İnalcık, Ekmeleddin İhsanoğlu ve İlber Ortaylı gibi Osmanlı tarihçilerinin birlikte hazırladıkları bir eserde de Hezârfen'in varlığına şu cümleler ile değinilmiştir: Aerodinamik görüşler Hezârfen Ahmed'in, aerodinamik bilimi açısından da böyle bir uçuşu gerçekleştiremeyeceği düşünülmektedir. Uçuşun yapıldığı yer olduğu söylenen Galata Kulesi ile meydan arasındaki yükseklik farkı yaklaşık 62 metre, iki nokta arasındaki mesafe de 3358 metredir. Bu verilere göre, Çelebi'nin uçuşu gerçekleştirebilmesi için yatayda 55 metre yol alırken düşeyde de en fazla 1 metre alçalması, yani 55:1 süzülme oranıyla yol alması gerekmektedir. Ancak günümüzde en hafif malzemelerle yapılmış olan ve "delta kanat" denilen uçuş aletleri ile bile bu orana ulaşmak olanaksızdır. Modern delta kanatların ortalama süzülme oranları 15:1 olmaktadır. Denizler ve büyük su birikintileri üzerinde uçan objeyi yükseltecek termik hava akımları da bulunmaz. Ayrıca, lodosun da uçuşa ters yönde etki etmesi beklenir. Hezârfen Ahmed'in kimliği Hezârfen Ahmed Çelebi ve gerçekleştirdiği uçuş ile ilgili tek tarihsel kaynak, Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme eserinde yer alan bir paragraf olmasına rağmen, Ahmed Çelebi hakkında pek çok farklı inanış evrilmiştir. Tarihsel kimliği de birçok tarihçi ve araştırmacı tarafından tartışılmıştır. Hayatı hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmeyen Ahmed Çelebi'nin, yaşadığı dönemde geniş bilgisinden ötürü halk arasında "hezârfen" diye anıldığı, uçma meraklısı olduğu, kuşların uçuşundan etkilendiği, zamanla uçuş denemeleri yaptığı ve 10. yüzyıl mucidi İsmail bin Hammâd el-Cevherî'den ilham aldığı ve kendi geliştirdiği takma kanatlarla Berberî fizikçi Abbas Kâsım ibn Firnâs'tan (ö. 887) sonra uçmayı başaran ilk insan olduğu söylenmektedir. Bu inanışlara göre, Cevherî'nin bulgularını iyice inceleyen ve öğrenen Hezârfen, kuşların uçuşunu inceleyerek tarihî uçuşundan önce takma kanatlar hazırlamış ve kanatlarının dayanıklılık derecesini ölçmek için Okmeydanı'nda deneyler yapmıştır. Kültürel etkileri Hezârfen Ahmed Çelebi, Türk havacılık tarihinin en kayda değer kişilerinden birisi olarak görülmektedir ve Türkiye'de kültürel açıdan çok önemli bir yer edinmiştir. Hezârfen Ahmed'in kültürel etkilerinin bazılarına şöyle örnekler verebiliriz: PTT idaresinin 17 Ekim 1950 tarihinde İstanbul'da toplanan Milletlerarası Sivil Havacılık Kongresi için çıkardığı üç hatıra pulundan zeytuni yeşil–mavi renkli 20 kuruşluk olanının taşıdığı temsilî resim, Hezârfen Ahmed'in Galata Kulesi'nden Üsküdar'a uçuşunu tasvir etmektedir. Yönetmenliğini Mustafa Altıoklar'ın yaptığı 1996 çıkışlı İstanbul Kanatlarımın Altında isimli Türk filmi, Hezârfen Ahmed'in uçuş öyküsünü işlemiş ve başrol Ege Aydan tarafından canlandırılmıştır. Ahmed Çelebi, 2010 yılının sonlarında üç boyutlu kısa bir animasyona konu edilmiştir. 2012 yılında Fazıl Say tarafından bestelenmiş olan Hezârfen Ney Konçertosu'nda Hezârfen Ahmed Çelebi'nin hikâyesi anlatılmıştır. Hezarfen Ney Konçertosu; İstanbul 1632 Baharı, Galata Kulesi, Uçuş ve Cezayir Sürgünü adlı birbirine bağlı dört bölümden oluşmaktadır. 2010–2017 yılları arasında TRT Çocuk kanalında Hezârfen Ahmed Çelebi'nin küçüklüğünde yaşadıklarını ve uçuş merakını anlatan Küçük Hezarfen isimli bir çizgi film yayınlanmıştır. 2013–2015 yılları arasında TRT Çocuk kanalında yayınlanan Pırdino adlı çizgi dizide Sercan Tutal tarafından canlandırılmıştır. 2015–2017 yılları arasında yayınlanan Muhteşem Yüzyıl Kösem dizisinde Ushan Çakır tarafından canlandırılmış ve uçuşu gösterilmiştir. Ayrıca bakınız Lagârî Hasan Çelebi Osmanlı bilim insanları listesi Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji Orta Çağ İslam dünyasında bilim Kaynakça Kategori:1609 doğumlular Kategori:1640 yılında ölenler Kategori:17. yüzyılda Osmanlılar Kategori:Havacılık öncüleri Kategori:Osmanlı havacıları Kategori:Osmanlı bilim insanları

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Hezârfen Ahmed Çelebi

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi