Hezekiya

[bullvar_katip]

Hezekiya (; , Ezekias; ) Ahaz'ın oğlu ve Yehuda Krallığı'nın 14. kralıydı. Edwin Thiele hükümdarlık tarihlerinin MÖ 715 ile MÖ 686 yılları olduğunu belirtir. Hezekiya ayrıca, Tora'da en çok göze çarpan krallardan biridir. İkinci İsrail Krallığı'nın Asurlu II. Sargon tarafından MÖ 720'lerde yıkılmasına şahitlik eden Hezekiya, MÖ 701'de Sanherib'in Kudüs'ü kuşattığı sırada Yehuda kralıydı. Kuşatma, Sanherib'in orduları mucizevi bir şekilde vebaya yakalanınca sona erdi. Fakat Asurlular Yehuda'nın çoğunu işgal etmişti bile ve Hezekiya'nın halkı, Davud dönemindeki altın çağa ulaşmayı arzuluyordu. İşaya ve Mika peygamberlerin yaşadığı bu dönemde, Hezekiya dini reformlar uyguladı. Yabancı tanrıları Kudüs Tapınağı'ndan arındırıp, tapınağı Musa'nın Torasında emredildiği gibi sadece İsrail'in tanrısı YHVH'ye adadı. Etimoloji Hezekiah, güçlü anlamına gelen İbranice'deki "hazak" (חזק) kökünden gelir. Bu sebeple Hizkiyahu "Yhwh tarafından güçlendirilmiş" anlamına gelmektedir. Tora Hezekiya'nın iktidarıyla ilgili ana bilgiler Tora'nın 2. Krallar, Yeşeya ve 2. Tarihler kitaplarında bulunur. Yehuda hakimiyeti [[Dosya:Biblical Jerusalem Wall Remnants.jpg|küçükresim|sol|upright=1.14|Hezekiya döneminde, Sanherib'in kuşatmasına önlem olarak dikilen Geniş Duvar'ın kalıntıları.]] küçükresim|upright=1.14|sağ|Hezekiya tünelinde bir çocuk, 2010 Tora'ya göre Hezekiya tahta 25 yaşında geçti ve 29 sene hükümdarlık yaptı. Bazı yazarlar Hezekiya'nın babası Ahaz ile birlikte MÖ 729'da başlayarak 14 yıl süreyle krallık yaptığını belirtir. Tam anlamıyla krallığa geçmesi Albright'a göre MÖ 716, Thiele'ye göre MÖ 715'te gerçekleşip iktidarı MÖ 687'de son buldu; hükümdarlığının son on yılını oğlu Menaşe ile paylaştı. Tora, Hezekiya'nın dini reformlar uygulayıp gelenekleri tekrar yürürlüğe soktuğundan bahseder. Putları yasaklayıp, putperestlerin ibadetlerinde kullanılan Kudüs'e getirilmiş Nehuştan denen "bronz yılan"ı parçaladı. Dini kaynaklar Hezekiya'yı, büyük-büyükbabası Uziyahu'nun yolundan giden büyük ve iyi bir kral olarak tanımlamaktadır. Krallar kitabı Hezekiya'yı över. Arkeolog ve folilogların çalışmalarından anlaşılana göre Hezekiya Yehuda'yı güçlendirdi. Edebiyatta ve edebi eserlerin sayısında artış görülürken Kudüs nüfusunun artması sebebiyle Geniş Duvar Kudüs'ün batısındaki kırsal kesimlerini de içine aldı. Aile ve yaşamı Hezekiya, MÖ 739'da Kral Ahaz'ın ve "Abi" olarak da bilinen karısı Aviya'nın oğlu olarak dünyaya geldi. Hefsivah ile evlendi. MÖ 687'de doğal sebeplerden 54 yaşında öldü ve yerine oğlu Menaşe geçti. Hezekiya, iktidarının son on yılında oğlu Menaşe ile birlikte hükümdarlık yaptı ve Menaşe bu sırada 12 yaşındaydı. Politik hareket ve Asur işgali [[Dosya:Siloe5.jpg|küçükresim|upright=0.91|Siloam havuzu]] küçükresim|upright=0.91|Asurlu okçular Asurluların başına II. Sargon'un ölümünden sonra oğlu Sanherib geçti ve bunu fırsat bilen Hezekiya Asur kralının buyruğu olmaktan çıkmak için harekete geçti. Sargon'un zorla ödettiği vergileri ödemeyi kesip "Asur kralına karşı ayaklandı ve ona hizmet etmedi". Hezekiya, Mısır ile ittifak kurdu. Sanherib iktidarının 4. yılında (MÖ 701) Hezekiya Yehuda'nın Asurlular tarafından istilasıyla yüzleşti; Hezekiya'nın müttefiği olan Mısır yardıma gelmedi. Yehuda Krallığı'nın Sanherib tarafından istilası belgelenmiş büyük bir olaydı. Sanherib, Sanherib Prizması'nda kaydettiği üzere, Hezekiya'ya ("Haz-za-ki-(i)a-u") karşı düzenlediği seferde 46 şehri ele geçirdi ve Kudüs'ü ("Ur-sa-li-im-mu") siperlerle kuşattı. Kudüs kuşatması sırasında, Tora'ya göre, Tanrı'nın Meleği 185.000 Asur askerini öldürdü. Çok sayıda Asur askerinin öldüğüne hemfikir olan Herodotus (MÖ 484 – MÖ 425), Asur askerlerinin ölümünü farelerden geçen vebaya bağladı. Hezekiya önce Asurlulara vergi ödedi fakat sonra isyan etti. Asur kayıtlarında Sanherib'in, Hezekiya kendisini kral olarak kabul ettikten ve vergi verdikten sonra kuşatmayı kaldırdığı belirtilir. Tora'da, Hezekiya'nın Sanherib'e 300 talant gümüş ve 30 talant altın ödediği ve bunun için Kudüs Tapınağı'nın kapısındaki altınları dahi çıkardığını belirtir; fakat buna rağmen Sangerib tekrar sefere çıkmıştır. Sanherib, Kudüs'ü kuşatıp şehrin duvarına ulağı Rabşakeh'i gönderdi. Rabşakeh, şehir duvarlarını koruyan askerlere "Yehuda dilinde", YHVH'e ve Hezekiya'ya güvenmeyi bırakmalarını ve bunun sebebinin de kendisinin kutsal yere zarar verdiği olduğunu söyledi. En nihayetinde Sanherib Kudüs'ü fethetmeyi başaramadı. Tora, Hezekiya'nın Tapınağa gidip dua ettiğini yazar ve Şlomo'dan bu yana 250 yıldır herhangi bir kralın bu zamana kadar dua ettiğinden bahsetmez. Hezekiya'nın yapıları [[Dosya:Hezekiahs Tunnel.jpg|küçükresim|sol|upright=0.91|Hezekiya Tüneli]] Tora'da, Hezekiya'nın Asurluların istilasına uğrayacağını anladığı belirtilmiş ve bunun üzerine hazırlık yapan Hezekiya, Siloam Tüneli olarak da bilinen Hezekiya Tünelini ve Geniş Duvarı inşa ettirmiştir. Tünel 533 metre uzunluğunda olup Kudüs'e şehir dışında bulunan Gihon Pınarı ve Siloam Havuzu'ndan yer altından su tedarik etmek için inşa edildi.İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunan Siloam Tünelinden çıkarılmış Siloam Yazıtı, yapının tarihiyle ilgili bilgi sunmaktadır ve bu bilgilere göre tünel Hezekiya döneminde inşa edilmiştir. Aynı zamanda, Siloam Havuzunun etrafına duvarlar çekilerek pınardan gelen su havuza kanalize edildi. Bütün şehir, Siyon Dağı'na kadar duvarlarla çevrildi. Bu duvardan arta kalan kısımlar Kudüs'ün Eski Şehir'inde bulunmaktadır. "Sanherib'in Yeruşalim'le savaşmaya hazırlandığını duyan Hizkiya, kentin dışındaki pınarları kapatma konusunda önderlerine ve ordu komutanlarına danıştı. Onlar da onu desteklediler. Böylece birçok kişi toplandı. "Neden Asur Kralı gelip bol su bulsun?" diyerek bütün pınarları ve ülkenin ortasından akan dereyi kapadılar." Tora'da Sanherib'in Kudüs'ü kuşattığı aktarılmıştır. Sanherib'in ölümü Krallar kitabında yazdığına göre: "Bir gün ilahı Nisrok'un tapınağında tapınırken, oğullarından Adrammelek'le Şareser, onu [Sanherib'i] kılıçla öldürüp Ararat ülkesine kaçtılar. Yerine oğlu Esarhaddon kral oldu." Tora, bunun ne zaman olduğunu belirtmemektedir fakat Asur belgelerine göre Sanherib, oğulları Adrammelek ve Şareser tarafından MÖ 681'de, Yehuda'nın MÖ 701'de kuşatılmasından 20 yıl sonra öldürülmüştür. Yerine, Asur kralı olarak Esarhaddon başa geçti. Hezekiya'nın hastalığı ve ölümü Tora'da, Hezekiya'nın ağır hastalandığı fakat mucizevi bir şekilde iyileştiği yazılıdır. İyileşmesinin ardından aralarında Babil kralı Merodak-Baladan'ın da bulunduğu çeşitli elçiler geçmiş olsuna ziyarete geldi. Hezekiya, Babil kralına fazladan bilgiler vermiş ve bunu karşısında peygamer Yeşeya'nın tepkisiyle karşılaşmıştır. Yahudi geleneğine göre, Asurlulara karşı kazanılan zafer ve Hezekiya'nın iyileşmesi aynı günde, Pesah'ın ilk gününde gerçekleşmiştir. Hezekiya, MÖ 687'de doğal sebeplerden dolayı öldü. Dini reformlar upright=1.14|sağ|küçükresim|Hezekiya, peygamber Yeşeya ile birlikte. 10.yy'ın ikinci yarısında Batı Almanya imparatorluk tacı. Hezekiya, önemli dini reformlara imza attı. Judea'nın her yerindeki türbeleri sindirip Kudüs'te ibadetleri Tanrı'ya adadı. Babası dönemindeki putperestliği yasakladı. Türbeleri yasaklayıp dini sütunları parçaladı ve Aşera sütununu kaldırttı. Ayrıca, Musa'nın yaptığı Nehuştan isimli bronz yılanı da parçaladı "çünkü İsrailliler o güne kadar ona buhur yakıyorlardı." Hezekiya, Pesah haccını devam ettirip geleneksel olarak İsrail kabilelerini davet edip Pesah festivalinde yer almasını sağladı. Her ne kadar "2 Tarihler 30"'un tarihi gerçekliği tartışma konusu ise de İsrail bölgesinin kuzeybatı bölgesinde LMLK mühürünün bulunuşu Hezekiya'nın kuzey İsrail'in bir kısmıyla irtibata geçtiğini göstermektedir. Hezekiya'nın reformları politeizmi kaldırıp monoteizmi tekrar başa getirdi. Krallar ve Tarihler kitabında Hezekiya'dan önce, örneğin David ve Şlomo dönemlerinde, etkili bir merkezi sistemin olduğundan uzunca bahsedilmektedir. Arkeolojik kanıtlara göre, Hezekiya, Kudüs'teki dini merkezileştirmedi. Lakiş ve Arad şehirlerinde tapınakların inşa edilmesine ve Beerşeba'daki alışılagelen tapınağın görevine devam etmesine izin verdi. William G. Denver, 2 Krallar 18:4te geçen "Alışılagelen tapınma yerlerini kaldırdı, dikili taşları parçalayıp Tanrıça Aşera'yı simgeleyen sütunları kesti. Musa'nın yapmış olduğu Nehuştan adındaki tunç yılanı da parçaladı" kısmının doğru olmadığını ve bunun Deuteronomistik bir propaganda olduğunu savunmaktadır. Arkeolojik kanıt [[Dosya:Chludov proclamation.jpg|küçükresim|sağ|Chludov Psalter tarafından bir minyatür]] Bulunan bir mezar odasının kapı eşiğindeki yazıda, bu mezarın Hezekiya'nın haznedarı Şebna'ya ait olduğu anlaşılmıştır. Mühürler Kral Hezekiya dönemine ait İsrail'de iki farklı mühür türü bulunmuştur: LMLK mühürü, stok kavanozları üzerinde bulunan mühürdü. Sanherib'in yıkımı esnasındaki katmanda bulunmuştur. Bulla, belgelerde kullanılmış mühür olup bazıları Hezekiya'nın kendisine bazıları onun çalışanlarına aittir. 2015 yılında arkeolojik bir kazıda bulunan ilk Yehuda kral mühürü olduğu düşünülen Hezeyikaya ait mühür kalınlığı 0,3cm ve üzerinde Mısır hiyeroglifleri bulunmaktadır. Üzerinde "Yehuda Kralı Ahaz'ın oğlu Hezekiya'ya aittir" yazan mühürün o dönemde Hezeyikanın oynadığı rolle ilgili önemli ipuçları içerdiği düşünülmektedir. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34988649 Siloam Yazıtı Siloam Tüneli'nde bulunan Siloam Yazıtı, iki grubun (Hezekiya ve Sanherib) bir araya geldiğini göstermektedir. |} Kaynakça Notlar a fictionalized account of Hezekiah's rise to power, Book 1 in Austin's "Chronicles of the Kings" series Dış bağlantılar "Hezekiah." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. King Hezekiah from Jerusalem Mosaic Hezekiah See all Bible verses pertaining to King Hezekiah The Reign Of Hezekiah by John F. Brug Sennacherib's Invasion of Hezekiah's Judah in 701 BC- by Craig C. Broyles Kategori:MÖ 680'lerde ölenler Kategori:Yehuda kralları Kategori:Tanah