Holikaçuklar

bullvar_katip · 28 Mayıs 2024

Holikaçuklar ya da Holikaçuk Atabaskları (Holikaçukça Doogh Hit’an ; ), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım ilçesinde Innoko Nehri'nin batı kıyısındaki Holikachuk (Xiyighelinghdi) köyünde yaşarlarken 1963 yılında Yukon Nehri'ndeki Grayling (Sixno’ Xidakagg) kasabasına taşınan, taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, diğer Alaska Atabasklarının aksine anasoylu olmayan, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2007 yılında 180 kişilik etnik (Doogh Hit’an) nüfustan 5 kadarı anadillerini (Doogh Qinag) konuşabiliyor. Fakat, akıcı biçimde konuşan en son kişi olan Wilson “Tiny” Deacon 2012 Mart ayında ölünce dil de tükenmiş oldu. Dilleri Aşağı Koyukoncaya yakın olsa da konuşanları kültürel açıdan Değinaklara benzerler. Bütün Alaska Atabasklarında görülen anasoyluluk (çocuk, babasının klanına değil annesinin klanına ait olur), yalnızca Holikaçuk ve Değinaklarda bulunmaz. Her iki halk da Eskimo komşularından (Yupikler Namagh Hit’an ile Kobuk İnyupikleri Gikintux Hit’an) etkilenmişlerdir. Alaska Eskimolarında yaygın olan Eskimo köy odası (kashim) Alaska Atabaskları içinde hem Değinsklarda hem de Holikaçuklarda görülür. Batılılarla ilk karşılaşma Rus Amerikası döneminde 1852 yılında bir Rus Ortodoks rahibinin Holikachuk köyüne gelmesiyle olmuştur. Adlandırma Holikaçuk (, Rusça Инкилик, Инкалит) adı Holikaçukları da kapsardı. İngalik sözünün kaynağı Yupikçe «Kızılderili» anlamına gelen Ingqiliq (tekil) Ingqiliit (çoğul) sözüdür. Ten’a adı Koyukonlar ile onların aşağısında yaşayan ve Değinakça konuşan Atabasklar (Deg Hitʼan, Yupiklerin İngalik dedikleri; Ten'a of Anvik) ile ayrı bir dil olduğu ancak 1973 yılında anlaşılan Holikaçukçayı konuşan Atabasklar (Doogh Hit’an) için başlangıç yıllarında Hristiyan misyonerler ve antropologlar tarafından kullanılmıştır. Tarih Holikaçukların Batılılarla ilk karşılaşması Rus Amerikası döneminde 1852 yılında bir Rus Ortodoks rahibinin Holikachuk köyüne gelmesiyle olmuştur. Holikachuk köyünde kısa bir süre duran Rus deniz subayı ve kâşif Lavrentiy Zagoskin Khuligichagat adıyla kaydettiği köyde beş tane kışlık ev bulunduğunu ve 70 ten fazla olmayan ahalinin yaşadığını yazmıştır. 1963 Şubat ayında Holikachuk köyünün izole bir yerde olması gerekçe gösterilerek Kızılderili İşleri Bürosu tarafından Yukon Nehri civarındaki Grayling kasabasına taşınmışlardır. Anayurtlarının paralelindeki yabancı bir yöreye taşınmaları sonucu geleneksel ekolojik bilgi kaybı da yaşanmıştır. Komşuluk Kuzeyde Aşağı Koyukonlarla (Yoona’ Hit’an), batıda çok az bir alanda Yupiklerle (Namagh Hit’an) ve Kobuk İnyupikleriyle (Gikintux Hit’an), batı ve güneyde Değinaklarla (Shageluk Yooduq Hit’an, Anvik Gidzothkagg Hit’an), güneydoğuda Yukarı Kuskokvimlerle (Digenegh Hit’an) komşudurlar. Nüfus Holikachuk köyünün nüfus kayıtları iki dönem (Rus Alaskası 1853-1867 ile ABD Alaskası 1878-1892) birkaç yıl hariç kesintisiz tutulmuştur. 1853 yılında 8 (sekiz) hane ve 5 (beş) kişi kaydedilmişken, 1892 yılında 40 hane ve 192 kişi olarak görülmektedir. 1910 yılındaki federal nüfus sayımında yalnızca 29 kişi kaydedilmişştir. 1939 yılında 77, 1950 yılında 98, 1960 yılında 122 kişi kaydedilmiştir. Sosyal yaşam Aile Bütün Alaska Atabasklarında görülen anasoyluluk (çocuk, babasının klanına değil annesinin klanına ait olur), yalnızca Holikaçuk ve Değinaklarda bulunmaz. Her iki halk da Eskimo komşularından (Yupikler Namagh Hit’an ile Kobuk İnyupikleri Gikintux Hit’an) etkilenmişlerdir. Alaska Eskimolarında yaygın olan Eskimo köy odası (kashim) Alaska Atabaskları içinde hem Değinak hem de Holikaçuklarda görülür. Din Animizm ve şamanizm Animizm geçmişte bütün Atabask halkları için ortak inanç sistemidir. Bu inanç sisteminde bütün canlılar ve bazı cansız nesnelerin ruhu olduğuna inanılır. Hayvanları insanlara çeken o hayvanın ruhudur ve ruhların hoşnut edilmesi ayakta kalmak içindir. Şamanizm ruhlar dünyasıyla görünen dünya arasından ilişkiyi düzenler. Şamanlar (diyininh) yerliler ile ruhlar arasında irtibatı sağlayan kadın ya da erkek ruh liderleridir. Şamanlar ayrıca hastalıkların tanısı yapar ve tedavisini uygular. Avın kıt olduğu dönemlerde avların yerini tespit eder. Ekonomi [[Dosya:Aerial view of the Innoko river in summer.jpg|küçükresim|sağ|300px|Yazın Innoko Nehri. Holikaçukların anayurdu bu nehrin civarı iken, 1963 yılında paralelindeki Yukon Nehri kıyısında bulunan Grayling'e taşınmak zorunda bırakılmışlardır.]] küçükresim|sağ|300px|Innoko Nehri Avcılık ve toplayıcılık Diğer Atabasklar gibi Holikaçuklar da avcı ve toplayıcı halklardandır. Avcılık ve balıkçılık esas geçim yollarıdır. Eskiden birlikte tildiy denen ve sadakta (q’oth, q’adaq’oth) taşınan ok (q’o) ve yay (k’ełting’) ile kargı (tutth), mızrak (diqatl’on), balık zıpkını (tilquy, diggadeton) gibi av silahlarıyla yapılırken, günümüzde av tüfeği (daghiy ghined) de bunlara dahil olmuştur. Kara avları için kapan/tuzak (ggameł) ve ayı kapanı (dadhiqon), su avları için balık kapanı (ti’on), balık ağı (tameł), balık kepçesi (datl’ooł) ve olta (mik’ini’o) kullanılır. Yaklaşık 1910 yılında Avrupalılarca getirilen balık çarkı (naghighidh) Yukon Nehrinde kullanılırken Koyukuk Nehrinde kullanılmamıştır. [[Dosya

rosopium cylindraceum.jpg|küçükresim|sol|200px|Prosopium cylindraceum (dilmig)]] Holikaçuklarda avlanan ana balık İngilizcede whitefish denen Coregonus pidschian (q’adiq ney) ve Prosopium cylindraceum (dilmig) balıklarıdır ve Holikaçukçada balık (łoogg) anlamına gelen kelime aynı zamanda bu beyaz balıkları nitelemek için de kullanılır. Avlanan som dışı diğer balıklar arasında Salvelinus malma (tsits daggiz), Dallia pectoralis (oonyeyh), Thymallus arcticus (sixno’ loogg, sixno’ xigiloogg), Stenodus leucichthys (ses), Catostomus catostomus (ttonts’ix), Lota lota (gidhiyh), Lethenteron camtschaticum (łoogg dood), Esox lucius türünden turna balığı (k’oolqoy, goolqoy) sayılabilir. Bering Denizinden gelip nehirlerin yukarılarına yumurtlamak için giren Pasifik som balıklarını (Oncorhynchus tshawytscha: ggath; Oncorhynchus keta: noolagh: Oncorhynchus nerka: diq’oy; Oncorhynchus kisutch: lighan; Oncorhynchus gorbuscha: nts’ił’in) yazın tutar kışın kullanmak üzere kuruturlar. Köpek kızağı (xutl, double-ended sled: niłq’adz xutl, Innoko sled: yoonigg ghudl) esas olarak Eskimoların en eski ve yaygın ulaşım ve taşıma aracıdır. 19. yüzyılda İç Alaska'ya gelen Avrupalı kürk tüccarlarının gözlemlerine göre köpek kızağı yalnızca Eskimolara komşu olan Aşağı Koyukon, Değinak ve Holikaçuk gibi Atabask halkları kullanıyordu. Bunlar köpek kızaklarını Yupik ve Eskimo komşularından öğrenmişlerdir. Zira Guçin, Tanana, Ahtna ve diğer Atabasklar köpek kızağını kullanmaz, kızak ve tobaganlarını kendi elleriyle çekerler, köpekleri daha çok sırtında yük taşıyacak hayvan olarak kullanırlardı. Şirketleşme Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Doyon, Limited (DOYON) yerli bölge şirketine bağlı Hee-yea Lingde Corporation adlı köy şirketi Holikaçuklara aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir. Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen konsorsiyumda Grayling IRA Council adlı tek regional band ile temsil edilirler. Alaska yerlileri kabile birlikleri arasında Organized Village of Grayling (ya da Organized Village of Holikachuk) adıyla federal olarak tanınırlar. Mutfak Balık yemekleri arasında balık çorbası (łoogg tol), fermente edilmiş balık (dzeniq), tütsülenmiş balık (xilmiz) ve benzerleri sayılabilir. Kızılderili dondurması (nathdlod): tıpkı Değinaklar gibi yaparlar ve onlarda da değişik dondurma tarifleri bulunur. Balık Kızılderili dondurmasını (k’inot nathdlod) kuru balık ya da bu iş için özel olarak hazırlanan haşlanmış balık (k’inadlagh) ile yaparlar. Kar Kızılderili dondurmasını (tsetł nathdlod) kar ve Coregonus balığının bağırsak yağıyla meyveleri karıştırarak yaparlar. Yağ Kızılderili dondurmasını (k’iq’ux nathdlod) donyağı ve Coregonus balığının yağıyla, özellikle de balığın kafasının yağıyla (gittheg-gha) meyveleri karıştırarak yaparlar. Kaynakça Kategori:Atabasklar Kategori:Alaska yerlileri Kategori:Subarktik Kızılderilileri

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

Holikaçuklar

bullvar_katip

Administrator

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi