Hurrice

[bullvar_katip]

Hurrice veya Mitannice, MÖ 3. ve 2. binyıllar arasında Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da hüküm süren Hurriler (veya Mitanniler) tarafından konuşulmuş bir dildir. Genellikle bu dili konuşanların Ermeni Dağlık Bölgesi'nden gelip MÖ 2. binyıl'ın başlarında güneydoğu Anadolu ve kuzey Mezopotamya'ya yayıldıklarına inanılmaktadır. Sınıflandırma Sondan eklemeli ve son derece ergatif olan Hurri dili, antik Urartu krallığının dili olan Urartucayla akrabadır. Bu iki dil birlikte Hurro-Urartu dillerini oluştururlar. Hurro-Urartu dillerinin bağlantılı olduğu diller tartışmalıdır. Hurro-Urartu dillerinin diğer dil aileleriyle (örneğin, Kuzeydoğu Kafkas dilleri) dilbilimsel bir ilişki içinde bulunduğuna dair çeşitli hipotezler var, ancak bunların hiçbiri genel olarak kabul görmemekte. Tarih sol|küçükresim|Bilinen en eski Hurrice metni taşıyan Louvre aslanı ve beraberindeki taş tablet En eski Hurrice metin parçaları, MÖ üçüncü binyılın sonlarına ait isim ve yer listelerinden oluşmaktadır. İlk tam metinler MÖ ikinci binyılın başlarında Urkeş kralı Tish-atal'ın hükümdarlığına aittir ve "Urkeş aslanları" olarak bilinen Hurrice temel kazıklarına eşlik eden bir taş tablet üzerinde bulunmuştur. Arkeologlar Hattuşa, Mari, Tuttul, Babil, Ugarit ve diğer yerlerde çok sayıda büyü, efsun, kehanet ve mektup metinleri keşfetmişlerdir. Ancak bu dille ilgili ilk çalışmalar tamamen 1887 yılında Mısır'daki Amarna'da bulunan ve Hurrili kral Tushratta tarafından firavun Amenhotep III'e yazılan Mitanni mektubuna dayanıyordu. Hurro-Urartu ilişkisi 1890 gibi erken bir tarihte Sayce (ZA 5, 1890, 260-274) ve Jensen (ZA 6, 1891, 34-72) tarafından kabul edilmiştir. Akad İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Hurriler kuzey Suriye'ye yerleşmeye başlamış ve MÖ 1725'te Yamhad nüfusunun önemli bir kısmını oluşturmuşlardır. Büyük bir Hurrili nüfusun varlığı, Hurrice isimler taşıyan bazı dini festivallerin varlığından da anlaşılacağı üzere, Hurrilerin kültür ve dinini Halep'e taşımıştır. Dilin keşfi ve adlandırılması Hurricenin keşfi 1887 yılında Nil Vadisi’ndeki Amarna arşivinin bulunmasıyla başlamıştır. Burada Mitanni Kralı Tuşratta’nın III. Amonofis’e yazdığı 494 satırlık en uzun Hurrice metin bulunmuştur. Bu metin Hurri dilinin çözülmesinde anahtar bir rol oynamıştır. Mısır’ın Yeni Krallık döneminin başkentlerinden Amarna Arşivi’nde bulunan Sami olmayan bir dille yazılmış metinler ilk bulunduğunda, söz konusu dile Mitannice adı verildi. Daha sonra Hitit başkenti Boğazköy’de bulunan metinler olayın boyutunu daha anlaşılır kılmıştır. Söz konusu arşivlerde birçoğu edebi ve dinsel içerikli “Mitannice” metin bulunmuştur. Ancak Hititler bu dili Hurrice olarak adlandırmışlardır. Hurri diline ait bulunan en eski belge Urkiş Kralı Tiş-ata’ya ait bir tablet olup tablette Nergal tapınağının yapımından bahsetmektedir. Dil yapısı Hurrice, Hint-Avrupa ve Semitik özellik göstermediği gibi ön eklerden oluşan Hattice’den de farklıdır. Hurrice’nin başlıca özelliği kelimelerin arkasına eklenen eklerle oluşturulması ile Ural Altay dil ailesine benzemektedir. Dilin genişlemesi ve kullanımı [[Dosya:Orientmitja2300aC.png|küçükresim|sağ|250px|Bronz Çağında Hurriler'in yerleşim alanları haritada Pembe renkle gösterilen bölgeler.]] MÖ 2. binyılın başlarına tarihlenen Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de gün ışığına çıkarılan Kaniš Karumu çivi yazılı arşivlerindeki belgelerde çok sayıda Hurri yer ve şahıs adları ile Hurri diline ilişkin sözcüklerin bulunması, bu dönemde Orta Anadolu’ya dek uzanan Hurri etkisini göstermektedir. Ayrıca Kaniš’te bulunan ve Kaniš Kralı’na yollanan mektubun göndericisi olan Mama Kralı Anum-Hirbi’nin adının Hurrice olduğu da kabul edilir. MÖ 17. yüzyılda Hitit Krallığı’nın kurulması ile birlikte başlayan Hititçe çivi yazılı belgelerde de Hurriler varlıklarını gösterirler. Hitit Krallığı kurulduktan sonra dış politikada ağırlık Anadolu’nun güneydoğusu ve Kuzey Suriye’ye verilmiş ve bu durum tüm Hitit tarihi boyunca devam etmiştir. MÖ 2. binyılın ortalarında siyasal açıdan Hititlerin yönetimi altına giren Hurrice varlığını koruduğu gibi Hitit kültürünü derinden etkilemiştir. [[Dosya:North Caucasian Family Tree according to Nikolayev & Starostin.png|küçükresim|sağ|250px|Hurrice'nin günümüzde konuşulan dillere olan akrabalığını gösteren şema, (Kuzey Kafkas dilleri Soy Ağacı; Nikolayev & Starostin 1994).]] Diğer diller ve medeniyetler üzerindeki etkisi Hurriler dil, din, edebiyat, mitoloji, büyü, tıp gibi pek çok alanda Hitit kültürünü etkilemiş hatta yeniden şekil vermiştir. Üçüncü Arami Göçü’ne kadar Anadolu’nun güneydoğusunun baskın etnik unsuru Hurriler olsa da Hititler bölgeyi siyasi açıdan ele geçirince bölgeye yoğun bir Hitit ve Hatti nüfusu da gelmiştir. Özellikle büyük kentlerde asker ve yönetici olarak görev yapan Hitit nüfusu Ege Göçleri’nden sonra daha da artmıştır. II. Tuthalya döneminden sonra daha da hız kazanan Hurri – Hitit kültürel yakınlaşması imparatorluğun yıkılışına yakın birbirinden ayrılmaz bir bütün olmuştur. Hitit kralları Hurri tanrılarına tapıp Hurrice isimler aldığı gibi Hitit metinlerinin neredeyse tamamında Hurrice yer ve şahıs isimlerine de rastlanmıştır. Konuyla ilgili yayınlar Kaynakça Dış bağlantılar Üçüncü Arami Göçü'nün Anadolu'nun Güneydoğusuna Yaptığı Etnik ve Siyasi Etkiler (Ercüment Yıldırım, Okan Pekşen) Hurriler (Dr. Adil Alpman) Kategori:Antik diller Kategori:Eklemeli diller Kategori:Hurri-Urartu dilleri Kategori:Anadolu dilleri Kategori:Asya kökenli ölü diller Kategori:Hurriler Kategori:MÖ 23. yüzyılda kurulan oluşumlar Kategori:MÖ 11. yüzyılda feshedilmiş oluşumlar