I. Mervân

[bullvar_katip]

I. Mervan (; Mervân bin Hakem, d. 623 - ö. 685), Emevîlerin dördüncü halifesi. Emeviler halifeliğine 684'te II. Muaviye'nin halifelikten feragat etmesinden sonra geçmiştir. I.Mervan'ın halife olmasıyla Emeviler hanedanın iktidar gücü Ebu Süfyan kolundan "Hakam bin Vail" koluna geçmiştir; Ebu Süfyan ve Hakam bin Vail, Emevîlerin ismini aldığı Ümeyye'nın torunlarıdır. Hakam da Osman bin Affan'ın birinci derece kuzenidir. Dokuz ay süren halifeliği, önce diğer Emevilere karşı iç savaşla geçmiş ve bunda başarı sağlamıştır. Sonra Hicaz'da isyan etmiş ve kendi halifeliğini ilan etmiş olan Abdullah bin Zübeyr'i halife kabul etmiş olan güney Suriye ve Mısır'ı eline geçirmiştir. Fakat Mervan 685'te öldüğünde Abdullah bin Zübeyr hâlâ Irak ve Hicaz'da halife olarak kabul edilmekteydi. Halife olmadan yaşamı Mervan ve babası El-Hakem ibn-i Ebî el-ʿAs, Muhammed tarafından Mekke'den kovulmuşlar ve Mekke'nin güneyinde Taif şehrinde yaşamaya başlamışlardır. Osman bin Affan, halifeliği sırasında kuzeni olan Hakem'i oğlu ile Mekke'ye çağırdı. Bu konunun ayrıntıları hakkında Sünnî ve Şiî tarihçiler arasında anlaşmazlık bulunmaktadır. Bu anlaşmazlık şu sorular üzerinde odaklanır: Bu kişiler bir sürgün cezasına çarptırılarak mı Mekke'den ayrılmak zorunda kaldılar? Eğer sürgün cezası verilmişse bu ceza geçici miydi? Halife Osman'ın kuzenini ve oğlunu Mekke'ye geri çağırması, Peygamber'in iradesine aykırı mıdır? Her ne olursa olsun bu Mekke'ye dönüş, Mervan bin Hakem için çok faydalı olmuştu. Önce Halife Osman bin Affan'a bir vezir gibi görevle sekreter olmuş, sonra 648'de İfrikiye'de yapılan birkaç sefere katılmıştır. Bu sırada Mısır ve Irak'ta bulunan bir grup, Halife Osman aleyhine bir komplo hazırlamaktaydılar. 656 yılında Mısır, Basra ve Kufe’den komplocular kendi kabilelerinden olan bedevîler ile gelip Medine yakınında "Zi-Huşub"da buluştular ve birbirine yakın, fakat her grup diğerinden ayrı üç kamp kurup bu mevkide yerleştiler. Medine'ye girmeden önce şehirlilerle görüştükleri zaman Ali, onların şehre girişlerine karşı çıktı. Osman, bu isyancı gruba Ali'yi göndererek onların Mısır'a dönmelerine karar vermelerini sağladı. Fakat Mısır yolunda bir ulağa rastladılar ve bu ulağın üzerinde Mısır valisine Medine'den Mısır'a geri gelenlerin yakalanıp öldürülmesi için Osman'ın mührünü taşıyan bir emir buldular. Komplocular geri dönüp bu mektubu arabulucu Ali'ye geri getirdiler. Ali, bu emir mektubunu Osman'a gösterince bunun Osman'a hiç danışmadan yakın akrabası ve sekreteri Mervan tarafından halife adına yazıldığı anlaşıldı. İsyancılar, halife Osman’ın evine giderek ya halifelikten ayrılmasını, ya da kendilerine komplo hazırlayan Mervan’ın kendilerine teslim edilmesini istediler. Halife’nin her iki teklifi de kabul etmemesi üzerine evini kuşattılar. İçeri girdiklerinde Mervan ensesinden bir bıçak darbesine uğradı. Ölmüş taklidi yapıp daha fazla öldürücü darbeler almaktan kurtuldu. Fakat iyileştikten sonra Mervan'ın boynu devamlı olarak eğri kalmıştır. 656'da Osman suikaste maruz kalıp öldürülünce yerine Ali halife seçildi. Ali de Mervan'ı önemli hâlife sekreterliği görevinden çıkardı. Peygamber'in dul karısı Aişe, bu suikast haberini hacdan Medine'ye gelirken duydu ve Medine'ye gitmeyip Mekke'ye geri döndü. Osman'ın Mekke valisi olan Abdullah Emir Hadrâmî'nin evinde Aişe, yanına gelen Talha ve Zübeyr ile birlikte Benî Ümeyye kabilesi ile bir toplantı yaptı ve bu toplantıya Benî Ümeyye liderlerinden olan Mervan da katıldı. Aişe ve diğerleri bir ordu toplayıp Osman'ın ölümüne sebep olduğunu iddia ettikleri ve o zaman halife seçilmiş olan Ali'den Osman'ın öcünü almaya and içtiler. Aişe ve müttefiklerinin 656'da Ali'ye karşı Kûfe civarında yaptıkları ve tarihe Cemel Vakası olarak geçen muharebede Ali galip geldi. Bu muharebede Aişe'nin komutanlarından biri olan Talha bin Ubeydullah, bacağından bir ok yarası aldı ve bu ok yarasından öldü. Bu oku atanın Mervan olduğu bilinmektedir. Mervan'ın kendi taraftarını öldürmesi, Osman'ın öldürüldüğü zaman Mervan'ın Talha'yı isyancılara yardım ederken görmesine ve bunun öcünü Cemel Vakası'nda Talha'ya okla yaralayarak öç almasına bağlanmaktadır. 661'de I. Muaviye Şam'da Emevî halifeliğini ilan ettikten bir yıl sonra Mervan'ı Hicaz valisi olarak atamıştır. 682'ye kadar Hicaz'da vali olan Mervan, o zaman Emevî halifesi olan I. Yezid'e isyan eden Abdullah bin Zübeyr tarafından valilik merkezi olan Medine'den atılmış ve Mervan Şam'a gitmiştir. 683'te I. Yezid öldükten ve II. Muaviye isyancı Abdullah bin Zübeyr üzerine gitmeyip halifelikten feragat ettikten sonra Emevîler devletinin yüksek idarecileri ile görüşmüş ve halife olarak görev almayı kabul etmiştir. Jabiyah'da, Halife ilan edilmiştir. Halifeliği Mervan'ın sadece dokuz ay süren halifeliği, Ümeyye kabilesi içinde iç harbin dışında Mekke ve Medine'de halifeliğini ilan etmiş olup Hicaz, Irak, Mısır ve Suriye'nin bir kısmını elinde bulunduran Abdullah bin Zübeyr'e karşı çarpışmalarla geçti. Önce Şam valisi Ad-Dahkak, kendi kabilesi ile Şam yakınlarında bir meraya çıkarak Abdullah bin Zübeyr'i halife kabul ettiğini ilan etti. Mervan, kendi kabilesinden olan ordusuyla yakınında yerde kamp kurdu. Yılın sonuna doğru Mercirahit Muharebesi denilen çarpışmalar başladı, Ad-Dahkak bunlardan birinde öldürülüp Suriye tümüyle Mervan'a bağlandı. Abdullah bin Zübeyr'in bir kardeşi komutasında Mısır'dan Suriye'ye gelmekte olan bir ordu da tümüyle püskürtüldü ve Mervan, Mısır'a giderek bu eyaleti de kendine bağladı. 685'te Mervan Mısır'dan Suriye'ye döndü. Kendi halifeliğini daha meşru kılmak için I. Yezid'in küçük oğlu olan ve II. Muaviye'nin feragatinde halifeliğe diğer bir aday olan Halid'in annesi ile evlendi. Fakat Mervan, kendine varis olarak Halid'i seçeceğine bir diğer karısından olan büyük oğlu Abdülmelik'i kendine varis seçti. Bâzı tarihlerde bunun yeni evlendiği Halid'in annesini çok fena sarstığını ve bu kadının halifelik tahtından edilen oğlunun öcünü almak için Mervan'ı uykusunda yüzüne bir yastık koyarak boğup öldürdüğünü bildirirler. Diğer tarihçiler ise Mervan'ın Şam'da çıkan veba salgınında öldüğünü yazarlar. Böylece Mervan dokuz ay süren bir halifelikten sonra 7 Mayıs 685'te ölmüştür. Yerine büyük oğlu Abdulmelik, Şam'daki Emeviler halifeliğinin başına geçmiştir. Ayrıca bakınız Emeviler Emevi Halifeler listesi Kaynakça Dış kaynaklar Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları. Çağatay, Neşet (1993),Başlangıcından Abbasilere Kadar (Dinî-İçtimaî-İktisadî-Siyasî Açıdan) İslam Tarihi: , Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 9751605342 Dış bağlantılar Üçok, Bahriye (1979 1.Bas.:1968) İslam Tarihi Emeviler- Abbasiler, Devlet Kitaplari, Ankara: Milli Eğitim Basımevi Muir, William (1924), The Caliphate; Its Rise, Decline and Fall, Edinburgh, Bölüm 49, Web sitesi: (Erişim tarihi: 30.8.2009) الأمويون/بنو أمية في دمش (Erişim tarihi: 30.8.2009) Kategori:623 doğumlular Kategori:685 yılında ölenler Kategori:7. yüzyıl halifeleri Kategori:7. yüzyılda Emevî halifeler Kategori:Arap-Bizans savaşlarında Araplar Kategori:Emevî Medine valileri Kategori:Raşidîn Bahreyn valileri