İnuit halkları

bullvar_katip · 22 Mayıs 2024

küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır. Kültürel (ve siyasi) açıdan üç ana gruba ayrılırlar: İnyupikler ya da Alaska İnuitleri İnuitler ya da Kanada İnuitleri Batı Kanada İnuitleri Doğu Kanada İnuitleri Grönland İnuitleri Adlandırma Yerel folklorda Eskimo sözcüğünün "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiğine inanıldığı için bu kelimenin kendilerini tanımlamak amacıyla kullanılmasını hakaret kabul ederler. Bununla birlikte Eskimo sözcüğü diğer dillerde hakaret ya da küçümseme anlamı taşımaz ve antropoloji ve arkeolojide yaygın olarak kullanılır. İnuit ve İnuk sözcükleri Kanada'da resmî olarak Eskimo yerine kullanılmaktadır. İnuit kelimesi İnuk kelimesinin çoğuludur. İnuk kelimesi İnuitçe'de "kişi" anlamına gelir. İnuitçe lisanının yaklaşık olarak 60.000 kullanıcısı vardır. Nüfus Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı: Kabileler ve Şiveler Eskimo kabile adları -miut ('halk') yapım ekiyle kurulur. Şivelerini belirtmek için de -miutun eki getirilir. İnyupikçe (Alaska İnuitçesi) ve İnyupikler (Alaska İnuitleri) Seward Yarımadası İnyupikçesi Bering Boğazı İnyupikçesi Diomede şivesi ve konuşan kabileler: Ingalikmiut, Imaqłit Wales şivesi ve konuşan kabileler: Kiŋikmiut, Tapqaġmiut King Adası şivesi ve konuşan kabileler: Ukiuvaŋmiut Qawiaraq İnyupikçesi Batı Qawiaraq şivesi ve konuşan kabileler: Siñġaġmiut, Qaviaraġmiut, Ayaqsaaġiaaġmiut, Aziagmiut Doğu Qawiaraq şivesi ve konuşan kabileler: Iġałuiŋmiut İnyupikçe (dar anlamda) Malimiut İnyupikçesi Kotzebue şivesi ve konuşan kabileler: Pittaġmiut, Kaŋiġmiut, Qikiqtaġruŋmiut Kobuk şivesi ve konuşan kabileler: Kuuŋmiut, Kiitaaŋmiut ya da Kiitaaġmiut, Siiḷviim Kaŋianiġmiut, Nuurvinmiut, Kuuvaum Kaŋiaġmiut, Akuniġmiut, Nuataaġmiut, Napaaqtuġmiut, Kivalliñiġmiut Kuzey Alaska İnyupikçesi Tikiğaq şivesi ve konuşan kabileler: Tikiġaġmiut North Slope şivesi ve konuşan kabileler: Utuqqaġmiut, Siḷaliñaġmiut (= Kukparungmiut, Kunmiut), Kakligmiut (= Sidarumiut, Utkiavinmuit, Nuvukmiut), Kuulugruaġmiut, Ikpikpagmiut, Kuukpigmiut (= Kañianermiut, Killinermiut, Kagmalirmiut) Nunataağmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nunataaġmiut Uummarmiutun ve konuşan kabileler: Uummarmiut Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit) Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler: Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut Inuinnaqtun (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ) Kangiryuarmiutun ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut): Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut Natsilingmiut İnuitçesi (Inuktitun) Natsilik şivesi (Nattilingmiutut) ve konuşan kabileler: # Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut Arviligjuaq şivesi ve konuşan kabileler: Arviligjuarmiut Sinimiut Utkuhiksalik İnuitçesi (Utkuhiksalingmiutitut) ve konuşan kabileler: ?Ahagmiut, ?Hanningařuqmiut, ?Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit) Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut) Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi Padlermiut şivesi Ahiarmiut şivesi Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri Sallirmiut şivesi Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut) Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut Iglulirmiut şivesi Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut) Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut): Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut Siqinirmiut: Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut Itivimiut Qikirtamiut Nunatsiavut ya da Labrador İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut) Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut Grönland İnuitçesi (Kalaallisut) ve Grönland İnuitleri (Kalaallit pl Kalaaleq sg) Kuzey Grönland İnuitçesi (Avannarhuarmiutut, Avanersuarmiutut), Kalaallihut, Inuktun, Taissumanialungmiut) ve **Kuzey Grönland İnuitleri (Inughuit) Batı Grönland İnuitçesi (Kitaamiutut, Kalaallisut) Kuzey Batı Grönland İnuitçesi Avangnamiut şivesi Kangaatsiaq-Uummannaq şivesi ve konuşan kabileler: Qeqertarsuarmiut, Kangiamiut, Akunermiut) Orta Batı Grönland şivesi ve konuşan kabileler: Quavaitmiut, Kalatditmiut Güney Batı Grönland şivesi ve alt şiveleri: Paamiut, Nanortalik-Qaqortoq, Kap Farvel Doğu Grönland İnuitçesi ve konuşan kabileler: Angmagsalingmiut Tarih Asya ile Amerika birbirine bağlı kara parçaları iken, son Buzul Çağı'nın bitimine doğru (günümüzden yaklaşık 12000 yıl önce), Sibirya'dan Alaska'ya geçen avcıların torunlarıdır. Bununla birlikte bazı iddialara göre de MÖ 3000 yıllarında Bering Boğazı üzerinden Amerika'ya geçmişlerdir . Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar Eskimo halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup (Eskimo ve Aleut) olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir. Günümüzde Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan İnuit halklarının ataları MS 1000 yıl önce Thule kültürünü oluşturmuşlardı. Sosyal yaşam Ataları çeşitli bölgelere yerleştikleri için farklı kültür özellikleri geliştirmişlerdir; ama bu çok çeşitli toplulukların günümüzde de yaşayan ortak özellikleri vardır. İnuitler, günümüzde çoğunlukla Grönland'ın, Kanada'nın, ABD'nin ve Rusya'nın yasal sınırlarının iki yanında yaşamaktadırlar. [[Dosya:Igloo.jpg|küçükresim|sol|200px|İgloo]] Alaska'da çamur sıvalı dikdörtgen evlerde, Grönland'da taş, toprak ve balina kemiğinden yapılmış kubbeli evlerde, Kanada'da ise iglo denilen buzdan yapılmış kubbeli evlerde yaşarlar. Bununla birlikte modern evlerde yaşayan İnuitler de vardır. Kara ulaşımını köpeklerin çektiği kızaklarla, deniz ulaşımını "kayak" adı verilen kayıklarla ve kadınların kullandığı "umiak" adlı ağaç ve deriden yapılmış botlarla sağlarlar. Ancak günümüzde motorlu taşıtlar, motorlu kızaklar, ateşli silahlar ve modern kamp aletlerini de kullanmaktadırlar. İnuitlerin yaşadıkları geniş tundra bölgesi, yılda sekiz - dokuz ay süren dondurucu kuzey kışından ötürü tarıma elverişli olmayan topraklarla kaplıdır. Bu yüzden Eskimo ekonomisi avcılık ve balıkçılığa (özellikle balina avcılığı) dayanmaktadır. Temel yiyecekleri balık,ren geyiği ve sığındır. Aile Köy odası küçükresim|260px| Şenlik ve Törenler Dil ve Eğitim küçükresim|260px| Eskimo dilleri Yupik dilleri Sirenik Yupikçesi Sibirya Yupikçesi Naukan Yupikçesi Yupikçe (Alaska Yupikçesi) Supikçe (Pasifik Yupikçesi) İnyupikçe (Alaska İnuitçesi) Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) Siglit İnuitçesi Inuinnaqtun Natsilingmiut İnuitçesi Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) Kivalliq İnuitçesi Aivilik İnuitçesi Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi Nunavik İnuitçesi Nunatsiavut ya da Labrador İnuitçesi Grönland İnuitçesi Avcılık ve toplayıcılık küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| küçükresim|260px| Eskimolarda av erkeklerce ya da kadınlarla birlikte yapılır ve avlanan büyük avlar erkeklerce yüzülür ve parçalanır. Fakat avın aile ve akrabalar ile ihtiyacı olan yabancılar arasında paylaşımı yalnızca kadınlarca yapılır. Din küçükresim|250px|1917 yılında bir Inuit ailesi Eskimoların çoğu Şaman ya da Hristiyan inançlarına sahiptirler. Hristiyan Eskimolar "Grönland Evanjelik Lutherci Kilisesi ile Moravian ve Anglikan kiliselerine mensupturlar. Geleneksel eskimo inanışı ise şaman denilen din adamları etrafında organize olmuş, karmaşık ve sözlü olarak nesilden nesile nakledilen bir inanç sistemidir. Destanlar ve şarkılı şiirli atışmalar kültürlerinde önemli bir yer tutar. Şamanizm Hıristiyanlık Giyim Kuşam küçükresim|260px| küçükresim|260px| Giyecek Takı ve beden süslemesi Dövme küçükresim|260px| Kolsuz bacaksız insan biçimli üzeri dövme desenli fildişi oyma bebeklerin Arktik'teki tarihi 3.500 yıl öncesine uzanıyor. Bering Boğazı ve Grönland'da dövmeli mumyalara rastlanmıştır. 3.500 yıl öncesi Sivullirmiut (ya da Tunnit, Dorset) kültürüne ait yüz maskesinde dövme izleri görülmektedir. Dövme bütün Eskimo halklarında yaygın bir gelenek olup daha çok kadınlarda görülür. Eskimolardaki ilk dövme kaydını 1576 yılında Kanada'da Sir Martin Frobisher (1535 ya da 1539 - 1594) daha sonra kendi adıyla anılacak olan koyda Eskimolardan yapmıştır. Mutfak Ayrıca bakınız İglo Skræling Kolomb öncesi Amerika Martin Frobisher Inuit Circumpolar Council Kaynakça ve notlar Dış bağlantılar Tattoos Images From the Arctic & Alaska

Ara

Ara

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi

İnuit halkları

bullvar_katip

Administrator

Benzer konular

Tema özelleştirme sistemi

Tam ekran yada dar ekran

Izgara yada normal mod

Forum arkaplan resimleri

Sidebar blogunu kapat/aç

Yapışkan sidebar kapat/aç

Radius aç/kapat

Foruma hoş geldin 👋, Ziyaretçi