İnuitler

[bullvar_katip]

[[Dosya:Canada tree line map.png|küçükresim|260px|Kanada ağaç çizgisi sınırı (yeşil alanın dışında ağaç yetişmez; buralar İnuit coğrafyasıdır)]] İnuitler ya da Kanada İnuitleri (kendilerince ᐃᓄᒃ Inuk ᐃᓅᒃ Inuuk ᐃᓄᐃᑦ Inuit ; harfiyen 'insan'), Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Diline göre: Batı Kanada İnuitleri Doğu Kanada İnuitleri İdari bölgelerine göre: Yukon İnuitleri Kuzeybatı Toprakları İnuitleri Nunavut İnuitleri Adlandırma İnuit kelimesi Doğu Kanada İnuitçesinde insan anlamına gelen inuk kelimesinin çoğulu olan inuit («insanlar») sözüne dayanır. Kültür grupları Mackenzie Deltası İnuitleri (İngilizce Mackenzie Delta Inuit; eskiden Mackenzie Eskimo) Banks Adası İnuitleri (Banks Island Inuit) Merkezî Kanada İnuitleri (Central Inuit; eskiden Central Eskimo) Bakır İnuitleri (Copper Inuit; eskiden Copper Eskimo) Netsilik İnuitleri (Netsilik) Rengeyiği İnuitleri (Caribou Inuit; eskiden Caribou Eskimo) ?Sallirmiut İnuitleri (Dorset kültüründen olması muhtemeldir) İglulik İnuitleri (Iglulik Eskimo) Baffinland İnuitleri (Baffinland Eskimo) Labrador İnuitleri (Labrador Eskimo) Quebec İnuitleri (Inuit of Quebec, Quebec Inuit, Quebec Eskimo, Ungava Inuit) Labrador İnuitleri (Labrador Coast Inuit; eskiden Labrador Eskimo) Kabileler ve Şiveler Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit) Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler : Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut İnuinnaq İnuitçesi (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ) Kangiryuarmiut İnuitçesi ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut) : Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut Natsilik İnuitçesi (Inuktitun) Nattilik İnuitçesi (Nattilingmiutut) ve konuşan kabileler: # Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut Arviligjuaq İnuitçesi ve konuşan kabileler: Arviligjuarmiut Sinimiut Utkuhiksalik İnuitçesi (Utkuhiksalingmiutitut) ve konuşan kabileler: ?Ahagmiut, ?Hanningařuqmiut, ?Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit) Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut) Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi Padlermiut şivesi Ahiarmiut şivesi ve Ahiarmiutlar Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri Sallirmiut şivesi Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut) Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut Iglulirmiut şivesi Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut) Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) ve Nunavik İnuitleri Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut) : Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut Siqinirmiut : Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut Itivimiut Qikirtamiut Nunatsiavut İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut) Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut İnuit Toprakları küçükresim|sağ|400px Kanada'da İnuit Toprakları (Inuit Nunaat) birbirinden bağımsız 4 idari bölgeden oluşur ve Inuit Tapiriit Kanatami tarafından temsil edilir: Nunatsiavut («güzel topraklarımız»): Kanada İnuit topraklarının en doğusunu içerir. Labrador'un kuzeyinde 2005 yılında Labrador Inuit Land Claim Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 72,500 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan Nunatsiavut İnuitçesi lehçesini konuşan Nunatsiavummiut («Nunatsiavut ahalisi») halkının topraklarıdır. Nunavik («büyük toprak»): Kanada İnuit topraklarının en güneyini içerir. Québec'in kuzeyinde 1975 yılında James Bay and Northern Quebec Agreement gereği kurulmuştur. Yakın zamanlarda ise Nunavik Inuit Land Claims Agreement gereği kıyıdaki birçok adanın yönetimini de devralmıştır. Yaklaşık 660,000 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan Nunavik İnuitçesi lehçesini konuşan Nunavimmiut («Nunavik ahalisi») halkının topraklarıdır. Nunavut («toprağımız»): Kanada İnuit topraklarının en orta ve kuzeyini içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın doğusundaki toprakların 1993 yılında imzalanan Nunavut Land Claims Agreement gereği ayrılmasıyla 1999 yılında kurulmuştur. Bu anlaşma dünyadaki devlet ile yerliler arasındaki müzareke sonucu elde edilen en büyük toprak talebidir. Yaklaşık 2 milyon kilometre kare alanı kapsar. Qikiqtaaluk Bölgesi, Kivalliq Bölgesi ve Kitikmeot Bölgesi olmak üzere üç alt bölgeye ayrılır. Doğu Kanada İnuitçesi ile Batı Kanada İnuitçesi dillerinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan değişik lehçelerini konuşan Nunavummiut («Nunavut ahalisi») halkının topraklarıdır. Inuvialuit Nunangit Sannaiqtuaq («Inuvialuit Settlement Region»): Kanada İnuit topraklarının en batısını içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın kuzeyindeki topraklarda 1984 yılında Inuvialuit Final Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 90,650 kilometre kare alanı kapsar. Batı Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan iki resmî lehçesini (Inuvialuktun ile Inuinnaqtun) konuşan İnuvialuit halkının topraklarıdır. Nüfus 2006 sayımında Kanada İnuitlerinin yerleşim yerlerine göre nüfusu : Tarih Sosyal yaşam küçükresim|260px|İglulardan oluşmuş köy, Frobisher Bay yakınları, Baffin Adası, 1865 Aile Köy odası Şenlik ve Törenler Dil ve Eğitim framed|sağ| Avcılık ve toplayıcılık Din Şamanizm Hıristiyanlık Giyim Kuşam küçükresim|260px| küçükresim|260px| Giyecek Takı ve beden süslemesi Dövme Mutfak küçükresim|260px| Igunaq (Inuktitut: ᐃᒍᓇᖅ) Yazın yakalanan mors gibi hayvanların avuç büyüklüğünde etleri toprağa gömülerek, sonbahar boyunca fermente olması sağlanır ve kış bitince eşilerek çıkartılır ve tüketime sunulur. Bir yılda tüketilen İgunaq'lar oldukça değerlidir. Ayrıca bakınız Inuit Tapiriit Kanatami Inuit Circumpolar Council İglo Skræling Kolomb öncesi Amerika Martin Frobisher Kanada'da insan hakları Yüksek Arktik tehciri Kaynakça Kategori:İnuit